خشکی واژن چیست؟
خشکی واژن مشکل شایعی است که یک سوم زنان را بخصوص در دوره یائستگی درگیر میکند. معمولاً زنان پس از مراجعه به پزشک متخصص برای رفع بیماری‌های دیگر و مطرح کردن شکایاتی از قبیل رابطه‌ی جنسی دردناک یا درد مزمن لگن متوجه این عارضه می‌شوند. با این که خشکی واژن اغلب زنان یائسه را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ اما زنان جوانانی که هنوز در سن باروری قرار دارند و قاعدگی را تجربه می‌کنند نیز ممکن است درگیر این شرایط شوند. به دلیل احساس ناخوشایند و مشکلاتی که در حین رابطه ی جنسی یا فعالیت‌های روزانه برای زنان ایجاد میشود، از این اختلال نمی‌توان به سادگی چشم‌پوشی کرد.
بعد از یائسگی این اختلال شدید تر هم میشود تا جایی که دیواره واژن نازک میشود و به آن آتروفی واژن می‌گویند. دیواره‌های واژن معمولا توسط مایعی شفاف مرطوب می‌شوند. هورمون استروژن به تولید مداوم این مایع و ایجاد یک لایه نازک مرطوب‌کننده در واژن کمک میکند.
سطح استروژن خون در طول ماه متفاوت است و در هر چرخه‌ی قاعدگی طبق الگویی مشخص تغییر میکند. این میزان در زنانی که قرص‌های ضد بارداری مصرف نمی‌کنند و تحت هورمون درمانی قرار ندارند؛ در روزهای قبل و بعد از شروع خون ریزی قاعدگی در پایین‌ترین حد است. این سطح پایین گاهی اوقات می تواند منجر به خشکی رحم و دهانه‌ی رحم شود. زنانی که از داروهای ضد بارداری خوراکی ترکیبی حاوی استروژن و پروژسترون استفاده می‌کنند، بعید است چنین خشکی را تجربه کنند.
به طور معمول، غدد موجود در دهانه‌رحم با تولید نوعی ماده‌ی روان کننده‌ی طبیعی، محیط واژن را مرطوب نگه می‌دارند. این روان کننده‌ی طبیعی با حرکت به سمت قسمت‌های پایین واژن به حفظ یک محیط تمیز و سالم کمک میکند. وجود مقادیر اندکی از ترشحات سفید نشانگر عملکرد مناسب و بهداشت محیط واژن است.
دلایل خشکی واژن
کاهش میزان استروژن در بدن سبب پایین آمدن میزان رطوبت در واژن میشود. این اختلال در تمام سنین می‌تواند رخ دهد. این اختلال ممکن است ناچیز به نظر برسد، اما همین موضوع می‌تواند اثرات نامطلوب زیادی روی کیفیت رابطه جنسی داشته باشد. خوشبختانه درمان‌های زیادی برای این اختلال وجود دارند.
از دلایل کاهش استروژن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زایمان و شیردهی
- پرتودرمانی و شیمی درمانی
- جراحی برداشتن تخمدان ها
- داروهایی خاص که پایین آورنده استروژن خون هستند، مانند داروهایی که برای درمان فیبروز رحم و اندومتریوز تجویز می شود.
سایر دلایل خشکی واژن شامل موارد زیر است:
- سندرم شوگرن (نوعی بیماری خود ایمنی که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول های تولید کننده رطوبت در بدن حمله میکند)
- برخی داروهایی که برای آلرژی یا سرماخوردگی مصرف می شوند (اطلاعات تخصصی: داروهایی که دارای آنتی هیستامین هستند؛ به خصوص داروهای نسل اول مانند کلرفنیرامین و برخی از آگونیست های آلفا آدرنرژیک مانند فنیل افرین که در داروهای سرماخوردگی اضافه می شوند)
- برخی از داروهای ضد افسردگی
- عدم رسیدن به رضایت کافی قبل از رابطه جنسی
- استعمال دخانیات می‌تواند سبب خشکی واژن شود و دلیل آن این است که سیگار با تحت تاثیر قرار دادن جریان خون میزان رطوبت واژن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- آلرژی داشتن به محصولات مصرفی. بعضی از انواع محصولاتی که با واژن در تماس هستند، مانند شوینده های نامناسب بانوان، مواد دارای اسانس یا افزودنی مانند لوبریکانت های معطر وغیره می‌توانند با ایجاد آلرژی در واژن سبب خشکی آن شوند.
- استفاده از دوش واژینال
یک مطالعه‌ی جالب در سال 2015 نشان داد که مصرف روزانه‌ی مکمل سویا می تواند به کاهش علائم خشکی کمک کند.
علائم خشکی واژن چیست؟
صرف نظر از علت ایجاد کننده ی خشکی واژن، تجربه ی چنین مشکلی، می تواند بسیار ناخوشایند باشد. دلیل تفاوت علائم بالینی خشکی واژن در زنان هنوز به طور کامل شناخته نشده است. این علائم شامل طیفی از خشکی، درد و خارش واژن تا خشکی بدون علامت هستند. عوامل دیگری نیز وجود دارند که با کاهش سطح استروژن در چرخه ی قاعدگی رو به وخامت می‌گذارند. نظریات و تحقیقات بسیار جالبی در مورد این علائم در حال انجام و بررسی است.
خشکی واژن می‌تواند در ناحیه تناسلی علائم زیر را ایجاد کند:
- سوزش
- خشکی
- لذت نبردن از رابطه جنسی
- درد در هنگام رابطه جنسی
- خونریزی در هنگام رابطه جنسی
- بروز عفونت ادراری
- خارش
ارتباط خشکی واژن و یائستگی
خشکی واژن مرتبط با یائسگی، به دلیل افت سطح استروژن اتفاق می افتد. آتروفی یا خشکی واژن می تواند باعث درد و ناراحتی در هنگام رابطه جنسی شود و احتمال عفونت واژن را افزایش دهد.
کاهش سطح استروژن منجر به نازک شدن پوشش دستگاه ادراری و در نتیجه تکرر و عفونت ادرار میشود. این علائم به عنوان سندرم دستگاه ادراری-تناسلی یائسگی یا GSM شناخته می شوند.
زنان مبتلا به سندرم GSM، ممکن است پس از رابطه جنسی، خونریزی، سوزش یا خارش واژن را تجربه کنند. این تغییرات باعث سهولت در بروز عفونت های واژینال خواهند شد.
کاهش سطح استروژن همچنین می تواند منجر به انقباض دهانه‌ی رحم شود. رابطه‌ی جنسی دردناک به دلیل تنگی دهانه رحم با عنوان دیس پارونی (Dyspareunia) شناخته می شود.
نکته‌ی قابل ذکر این است که یائستگی و خشکی واژن در هر زنی متفاوت و شامل طیف گسترده ای از علائم بالینی است.
خشکی واژن در دوران بارداری
در دوران بارداری، نوسان هورمون ها بر عملکرد غشاهای مخاطی تأثیر می گذارد و در نتیجه باعث خشکی واژن می شود. در این هنگام واژن خشک شده و دچار خارش می شود. عدم وجود رطوبت در محیط واژن می تواند با ایجاد درد در هنگام رابطه جنسی، بر زندگی جنسی افراد تأثیر‌گذار باشد. خشک شدن واژن در اوایل بارداری کاملاً رایج است. زیرا سطح استروژن در سه ماهه اول بارداری به شدت کاهش می یابد. عدم تعادل استروژن باعث کاهش تولید مخاط در اپیتلیوم واژن و دهانه رحم و در نتیجه خشکی و خارش واژن می شود. زنانی که در طی دوران بارداری علائم خشکی واژن را تجربه می کنند باید این موارد را با پزشک خود در میان بگذارند تا درمان مناسب هرچه سریع تر برای ایشان در نظر گرفته شده و آغاز شود.
جلوگیری از خشکی واژن
رعایت موارد ذیل می تواند بروز خشکی واژن را به حداقل برساند:
- فعالیت جنسی منظم
- عدم استفاده از مواد عطری یا دئودورانت در محل یا نزدیک واژن
- شسشتوی واژن فقط با صابون های غیر عطری و رنگی
- تحریک کافی قبل از برقراری رابطه‌ی جنسی
بیشتر بخوانید: 9 نکته درباره سلامت واژن
درمان های خشکی واژن
هرگونه سوزش، خارش یا ناراحتی در ناحیه واژن باید با پزشک زنان و زایمان در میان گذاشته شود. پزشکان با بررسی سوابق بالینی و مدت زمان بروز علائم در مورد شیوه ی درمان یا عواملی که منجر به بهبود یا وخامت این خشکی می شوند، تصمیم گیری می کنند.
معاینات پزشکی ممکن است شامل معاینه لگن و واژن (از نظر نازک شدن یا قرمزی) باشد. این قبیل معاینات به رد سایر دلایل احتمالی از جمله عفونت واژن یا مجاری ادراری کمک می کند. آزمایش پاپ اسمیر نیز یکی دیگر از روش هایی است که در این موارد ممکن است انجام شود. در روش پاپ اسمیر پزشک سلول های دیواره‌ی واژن یا رحم را برای بررسی به آزمایشگاه ارسال می کند.
متداول ترین روش درمان خشکی واژن به دلیل کم بودن سطح استروژن، درمان موضعی استروژن است. این روش به بهبود علائم خشکی واژن کمک می کند، اما به اندازه هورمون درمانی و مصرف قرص، استروژن وارد گردش خون نمی کند.
سه نوع استروژن درمانی برای درمان خشکی واژن
اکثر زنان از یکی از این سه نوع استروژن ( vaginal dryness) برای درمان خشکی واژن استفاده می کنند:
- حلقه (استرینگ): حلقه ای نرم و انعطاف پذیر توسط پزشک یا خود شخص در واژن قرار داده می شود و جریان ثابتی از استروژن به طور مستقیم در بافت ها آزاد خو اهد شد. این حلقه هر 3 ماه یک بار احتیاج به تعویض دارد.
- قرص (Vagifem): در دو هفته اول درمان، روزی یک بار، به کمک اپلیکاتور یکبار مصرف، قرصی در واژن قرار داده میشود. سپس تا پایان دوره‌ی درمان و حصول نتیجه‌ی مطلوب،
- کرم (Estrace ، Premarin): با استفاده از یک اپلیکاتور یکبار مصرف می توان مقدار مورد نیاز کرم حاوی استروژن را وارد واژن کرد. به طور معمول روزانه به مدت 1 تا 2 هفته کرم باید از این درمان استفاده کرد. سپس طبق دستور پزشک این میزان به 1 تا 3 بار در هفته تقلیل می یابد.
هر محصول حاوی استروژن می تواند عوارضی مانند خونریزی واژینال یا درد پستان به همراه داشته باشد. روش درمانی استروژن موضعی در موارد زیر توصیه نمی شود:
- در زنان مبتلا به سرطان پستان، به خصوص اگر از مهار کننده های آروماتاز استفاده می کنند.
- در زنان دارای سابقه سرطان آندومتر
- در زنان که خونریزی بی دلیل واژینال دارند.
- زنان باردار یا شیرده
نتیجه‌ی تحقیقات علمی
تحقیقات زیادی در مورد استفاده طولانی مدت از استروژن موضعی انجام نشده است، اما پزشکان معتقدند که این ماده بی خطر است.
همچنین افرادی که دچار خشکی واژن هستند می‌توانند از لوبریکانت های واژینال استفاده کنند تا حس خشکی را از بین ببرند. این لوبریکانت ها همچنین سبب تغییر در pH واژن می شوند و در نتیجه احتمال بروز عفونت ادراری را کم می‌کنند.
این لوبریکانت ها باید پایه آبی داشته باشند. همچنین بهتر است که فاقد اسانس و مواد افزودنی باشند تا خود ایجاد تحریک نکند.
کرم های استروژن و حلقه های داخل واژن که استروژن آزاد می کنند می‌توانند با افزایش استروژن در ناحیه علائم خشکی واژن را کم کنند.
به علاوه قرص ها و شیاف های واژینال نیز می‌توانند در این زمینه کمک کنند.
یک مطالعه‌ی جالب در سال 2015 نشان داد که مصرف روزانه‌ی مواد غذایی حاوی فیتواستروژن که در محصولات گیاهی مانند سویا، آجیل، مغزها و دانه ها یافت می شوند نیز در کاهش و درمان این عارضه موثرند.
پزشک متخصص بهترین روش درمان را تعیین می کند. ذکر این نکته ضروری است که استفاده از درمان های خانگی یا کرم ها و داروهای بدون نسخه نه تنها کمکی به درمان نمی کنند بلکه ممکن است منجر به بدتر شدن علائم و پیچیده شدن روند درمانی شوند. بنابراین قبل از امتحان کردن هر یک از این روش ها حتما با پزشک خود مشورت کنید.
بیشتر بخوانیم: با بوی بد واژن چه کنیم؟
سئوالات متداول درباره‌ی خشکی واژن
چه رابطه ای بین یائسگی و خشکی واژن وجود دارد؟
با کاهش سطح استروژن، احتمال خشکی واژن وجود دارد. زیرا کاهش این هورمون باعث نازک شدن دیواره واژن می شود. سطح این هورمون در دوران یائستگی به شدت کاهش می یابد. بنابراین، بین یائستگی و خشکی واژن ارتباط مستقیمی وجود دارد.
با این که هنوز علائم یائستگی را تجربه نکرده ام، اما از خشکی واژن رنج می برم. آیا این موضوع طبیعی است؟
بله، خشکی واژن در هر سنی حتی قبل از یائسگی رخ می دهد. این امر ممکن است به دلیل مصرف داروهای مختلفی باشد یا عدم تحریک کافی قبل از برقراری رابطه جنسی ایجاد شد. خشکی واژن می تواند علاوه بر ایجاد مقاربت دردناک، بر فعالیت های روزمره نیز تاثیر بگذارد.
آیا می توانم از هر نوع روان کننده ای برای مقابله با خشکی واژن استفاده کنم؟
بهتر است از محصولی که به طور خاص برای خشکی واژن طراحی شده است استفاده کنید، زیرا این محصولات مدت زمان بیشتری موجب واژن را مرطوب نگه می‌دارند.
چگونه می توان از خشکی واژن جلوگیری کرد؟
عدم استفاده از دئودورانت و مواد عطری در ناحیه‌ی واژن از خشکی واژن جلوگیری می کند. فعالیت جنسی منظم و تحریک کافی قبل از برقراری رابطه جنسی از عوامل موثر در جلوگیری از این عارضه است.
جمع بندی
خشکی واژن عارضه‌ی شایعی است که ممکن است زنان باردار یا یائسه را درگیر کند. با این وجود، خشکی واژن در هر سنی ممکن است رخ دهد.
این شرایط نتیجه کاهش سطح استروژن است. استروژن هورمونی زنانه است که سطح داخلی واژن را روان، ضخیم و قابل ارتجاع نگه می‌دارد. یائستگی یکی از دلایل عمده ی کاهش سطح استروژن به شمار می‌رود.
کاهش رطوبت واژن ممکن است از نظر بسیاری از افراد مسئله‌ی مهمی نباشد، اما به دلیل ایجاد درد و ناراحتی در هنگام مقاربت می تواند تأثیر زیادی در زندگی جنسی زن داشته باشد. به منظور جلوگیری از بروز این عارضه اقداماتی نظیر فعالیت جنسی منظم، عدم استفاده از دوش واژینال، شستشوی واژن با صابون های غیر عطری و بی رنگ و تحریک کافی قبل از برقراری رابطه‌ی جنسی توصیه میشود. خوشبختانه روش‌های درمانی گوناگونی برای بهبود علائم ناشی از خشکی واژن وجود دارد.
پزشک معالج برای تشخیص خشکی واژن، لگن و واژن را مورد معاینه قرار می‌دهد. گاهی اوقات نیز به منظور حصول اطمینان، تست پاپ اسمیر درخواست داده میشود.
درمان با کرم موضعی استروژن یک روش درمانی کم خطر است. البته در زنان باردار، شیرده یا مبتلا به سرطان پستان یا آندومتر توصیه
نمی‌شود. علائم خفیف را می‌توان با درمان‌هایی نظیر مرطوب کننده‌ها و روان کننده‌هایی که در طول فعالیت جنسی استفاده می‌شوند، درمان کرد. مصرف مکمل های پروبیوتیک یا حاوی سویا نیز در کاهش علائم حاصل از این عارضه موثر شناخته میشود.
از این که این مطلب را تا انتها مطالعه نموده‌اید، سپاسگزاریم. خواهشمندیم با نظرات و پیشنهادات سازنده خود ما را در بهبود هر چه بهتر مطالب یاری نمایید.
نویسنده: الهه براتی
