دیابت بارداری: راهنمای جامع تشخیص، پیشگیری و درمان

مقدمه و شناخت بیماری

دوران بارداری برای مادران، با تغییرات هورمونی متعددی همراه است که می‌تواند بر متابولیسم گلوکز بدن آن‌ها تأثیر بگذارد. در برخی موارد این تغییرات باعث بروز دیابت بارداری در مادر می‌شود. دیابت بارداری (Gestational Diabetes Mellitus - GDM) شرایطی است که در آن، قند خون مادر در دوران بارداری به شکل محسوسی افزایش می‌یابد؛ حتی اگر مادر سابقه ابتلا به دیابت را نداشته باشد. بر خلاف تصور برخی از افراد، دیابت بارداری تنها یک افزایش موقتی قند خون نیست، بلکه ممکن است پیامدها و خطرات جدی هم برای مادر و هم برای جنین داشته باشد.

دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری یا Gestational Diabetes وضعیتی است که در آن، سطح قند خون مادر افزایش یابد که می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد. این وضعیت معمولاً در حدود هفته 24 تا 28 بارداری ایجاد می‌شود. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO) دیابت بارداری به افزایش قند خون (هایپرگلیسمی) گفته می‌شود که در آن سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است؛ اما به‌اندازه‌ای بالا نیست که تشخیص دیابت قطعی داده شود.

مادرانی که دچار دیابت بارداری می‌شوند و همچنین فرزندانشان، در آینده در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 هستند.

متن انگلیسی:

Women with gestational diabetes are at an increased risk of complications during pregnancy and at delivery. These women and possibly their children are also at increased risk of type 2 diabetes in the future.

ترجمه متن:

زنان مبتلا به دیابت بارداری در معرض خطر عوارض بیشتری در دوران بارداری و زایمان هستند. این زنان و به احتمال زیاد فرزندانشان نیز در آینده در معرض افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار دارند.

منبع: WHO

یکی از ویژگی‌های مهم این بیماری که باعث می‌شود برخی افراد آن‌قدر که باید به آن توجه نکنند این است که دیابت بارداری ماهیتی بدون علامت دارد. در واقع بسیاری از زنان مبتلا به این وضعیت، هیچ علامت خاصی را تجربه نمی‌کنند. حتی در صورت بروز علائم هم معمولاً خفیف هستند؛ مانند تشنگی بیشتر از حد معمول یا نیاز مکرر به ادرار کردن.

آنجایی که این وضعیت می‌تواند بدون اطلاع مادر پیشرفت کند و پیامدهای جدی برای سلامت او و نوزادش داشته باشد، چک کردن مرتب قند خون مادر زیر نظر پزشک، مخصوصاً بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری یک امر ضروری و مهم است تا از عوارض دیابت بارداری جلوگیری کرد.

بیشتر بخوانید: اضطراب چیست؟

دیابت بارداری را با چه نام‌هایی می‌شناسند؟

دیابت بارداری که در متون و اسناد پزشکی با عنوان دیابت ملیتوس بارداری شناخته می‌شود، برگرفته از اصطلاح پزشکی Gestational Diabetes Mellitus است که به اختصار به آن GDM می‎گویند. این بیماری همچنین با نام‌هایی چون "دیابت حاملگی" و "قند بارداری" نیز شناخته می‌شود.

انواع دیابت بارداری

دیابت بارداری (GDM) به‌طورکلی به دو دسته اصلی A1 و A2 و چند دسته فرعی تقسیم می‌شود. دسته نوع A1 قابل‌کنترل با رژیم غذایی بوده و نوع A2 برای کنترل نیاز به تجویز دارو دارد. در ادامه با انواع مختلف این بیماری بیشتر و دقیق‌تر آشنا خواهیم شد.

• GDM نوع A1: در این نوع از دیابت بارداری، سطح قند خون معمولاً در حالت ناشتا و دو ساعت پس از صرف غذا طبیعی است؛ اما آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) غیرطبیعی بوده و همین مورد نشان‌دهنده GDM است. این نوع از GDM عمدتاً از طریق تغییرات رژیم غذایی و ورزش قابل‌کنترل و مدیریت است.
• GDM نوع A2: این نوع دیابت بارداری،OGTT غیرطبیعی را نشان می‌دهد که با سطوح غیرطبیعی قند خون ناشتا یا پس از غذا همراه است. این وضعیت نشان‌دهنده مقاومت به انسولین بیشتر یا نارسایی پانکراس است و نیاز به درمان‌های دارویی مانند انسولین یا داروهای خوراکی (مانند متفورمین) برای کنترل قند خون مادر دارد.
• GDM با نقص انسولین (Insulin-Deficient GDM): مشخصه این نوع، کاهش تولید انسولین توسط پانکراس است.
• GDM مقاوم به انسولین (Insulin-Resistant GDM): این نوع از دیابت بارداری زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های بدن به‌درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند و این امر منجر به افزایش سطح قند خون می‌شود.
• GDM با نقص ترکیبی (Mixed-Defect GDM): ترکیبی از هم نقص انسولین و هم مقاومت به انسولین است.

آیا دیابت بارداری خطرناک است؟

پاسخ این سؤال بسیار ساده است؛ بله! هر بیماری که در دوران حساس بارداری، سلامت مادر و فرزندش را تهدید کند، خطرناک به‌شمار می‌آید. دیابت بارداری می‌تواند مشکلات زیاد و جبران ناپذیری برای مادر و جنین او به وجود آورد که حتی برخی از این مشکلات و عوارض در بلندمدت و پس از گذشت چند سال از تولد کودک خود را نشان می‌‌دهند. علاوه بر این، عدم وجود علائم محسوس در دیابت بارداری، گاهی باعث تشخیص دیرهنگام این بیماری می‌شود. به همین دلیل، باید چکاپ‌ها و آزمایش‌های مربوطه را در این دوره، به‌ویژه در هفته 24 تا 28 بارداری، بسیار جدی گرفت.

دیابت بارداری چقدر شایع است؟

طبق تحقیقات انجام شده، متوسط نرخ ابتلا به دیابت بارداری در سراسر جهان بین %۱۴ تا %۱۷ است. (منبع) عوامل مختلفی وجود دارند که باعث افزایش این نرخ در سال‌های اخیر شده‌اند. از جمله این عوامل می‌توان به سن، نژاد، دسترسی به مراقبت‌های دوران بارداری و موقعیت جغرافیایی اشاره کرد. نرخ ابتلا به این بیماری در ایران نیز به طور میانگین، حدود ٪۷.۶ تخمین زده شده است. (منبع)

علائم و علت‌ها

علائم و نشانه‌های دیابت بارداری چیست؟

همان‌طور که قبلاً به آن اشاره کردیم، دیابت بارداری معمولاً هیچ علامت خاص و مشخصی ندارد. همین ویژگی باعث می‌شود که تشخیص آن بدون آزمایش خون دشوار باشد. در موارد نادر، ممکن است علائم کلاسیک هایپرگلیسمی در مادران مبتلا به این بیماری مشاهده شود. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تشنگی زیاد تکرر ادرار
• خستگی
• حالت تهوع (منبع)

بااین‌حال، این علائم بیشتر در دیابت آشکار (overt diabetes) یا در موارد بسیار شدید دیابت بارداری دیده می‌شوند و نباید به‌عنوان تنها شاخص برای تشخیص این وضعیت استفاده شوند.

علت‌ دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری زمانی رخ می‌دهد که بدن نتواند انسولین اضافی موردنیاز در دوران بارداری را تولید کند. در دوران بارداری، نیاز به انسولین به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش وزن به طور طبیعی افزایش می‌یابد.

تمام زنان باردار در اواخر دوران بارداری تا حدی مقاومت به انسولین پیدا می‌کنند. با این حال، برخی از زنان حتی پیش از بارداری نیز دچار مقاومت به انسولین هستند. این افراد بارداری را با نیاز بیشتری به انسولین آغاز می‌کنند و احتمال ابتلای آن‌ها به دیابت بارداری بیشتر است. (منبع)

با وجود اینکه دلایل دیابت بارداری (GDM) به طور کامل شناخته شده نیستند، اما نظریه‌هایی در مورد چرایی بروز این عارضه وجود دارد.

یک از این موارد، نقش هورمون‌های جفت است. جفت وظیفه تأمین مواد مغذی و آب برای جنین درحال‌رشد را بر عهده دارد. همچنین انواع مختلفی از هورمون‌ها را برای حفظ جنین تولید می‌کند. برخی از این هورمون‌ها (استروژن، کورتیزول و لاکتوژن جفتی انسانی) می‌توانند اثر ممانعت‌کننده‌ای بر انسولین داشته باشند. این پدیده مقاومت به انسولین (contra-insulin effect) نامیده می‌شود که معمولاً در حدود هفته‌های ۲۰ تا ۲۴ بارداری آغاز می‌شود.

همان‌طور که جفت رشد می‌کند، تولید هورمون‌های جفت نیز افزایش می‌یابد و خطر مقاومت به انسولین بیشتر می‌شود. به طور طبیعی، پانکراس قادر است انسولین بیشتری تولید کند تا بر این مقاومت به انسولین غلبه کند. اما زمانی که تولید انسولین برای غلبه بر اثر هورمون‌های جفت کافی نباشد، دیابت بارداری اتفاق می‌افتد.

علاوه بر این موارد، برخی شرایط و سوابق بیماری، احتمال ابتلا به این بیماری را در مادر افزایش می‌دهند:

• اضافه وزن یا چاقی: شاخص توده بدنی (BMI) عدد 25 یا بیشتر قبل از بارداری، یا افزایش وزن بیش از حد و سریع در دوران بارداری.
• سابقه خانوادگی دیابت نوع 2: داشتن والدین یا خواهر و برادر مبتلا به دیابت نوع 2، احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
• سابقه دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی: زنانی که یک ‌بار GDM داشته‌اند، احتمال بالایی برای ابتلا به آن در بارداری‌های بعدی دارند.
• سابقه تولد نوزادی با وزن بالا (ماکروزومی): تولد نوزادی با وزن 4 کیلوگرم یا بیشتر در بارداری قبلی.
• داشتن سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): این اختلال هورمونی است که با مقاومت به انسولین است می‌تواند یکی از عوامل ابتلا به دیابت بارداری شمرده شود.
• سن مادر: سن بالای 40 سال خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
• سابقه فشارخون بالا (هایپرتنشن).
• پروفایل لیپیدی نامطلوب: کلسترول HDL پایین (≤ 35 mg/dL) یا تری گلیسیرید بالا (≥ 250 mg/dL)
• سابقه تولد نوزاد مرده

(منبع)

عوارض دیابت بارداری چیست؟ (کوتاه‌مدت و بلندمدت)

دیابت بارداری چه خطراتی دارد؟ دیابت بارداری کنترل نشده می‌تواند خطرات جدی کوتاه مدت و بلندمدتی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد.

خطر دیابت بارداری برای مادر

عوارض کوتاه‌مدت

• پره اکلامپسی: یک عارضه جدی بارداری که با فشارخون بالا و وجود پروتئین در ادرار در نیمه دوم بارداری مشخص می‌شود. پره اکلامپسی می‌تواند منجر به عوارض تهدیدکننده زندگی برای مادر (مانند تشنج یا نارسایی ارگان‌ها) و جنین شود.
• نیاز به سزارین: به دلیل بزرگ بودن جنین (ماکروزومی) یا سایر عوارض ناشی از دیابت بارداری، احتمال نیاز به زایمان از طریق سزارین به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. سزارین یک عمل جراحی بزرگ است.
• افزایش وزن بیش از حد در بارداری.
• افزایش خطر القای زایمان.
• افزایش خطر خونریزی پس از زایمان (ترومای پرینه).
• افزایش خطر افسردگی پس از زایمان.

عوارض بلندمدت

• خطر دیابت نوع 2 در آینده: بیش از نیمی از زنانی که سابقه دیابت بارداری داشته‌اند، در عرض 10 سال پس از زایمان به دیابت نوع 2 مبتلا می‌شوند. این خطر حتی در صورت بازگشت قند خون به حالت طبیعی پس از زایمان نیز وجود دارد.
• افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی و سکته در آینده، حتی بدون ابتلا به دیابت آشکار پس از زایمان.

خطرات دیابت بارداری برای جنین و نوزاد

عوارض کوتاه‌مدت

• ماکروزومی (بزرگ بودن جنین نسبت به سن بارداری): این وضعیت به معنای وزن زیاد نوزاد هنگام تولد (معمولاً بیش از 4 کیلوگرم) است. ماکروزومی می‌تواند زایمان را دشوار کرده و منجر به آسیب‌های زایمانی مانند دیستوشی شانه (گیر کردن شانه نوزاد در کانال زایمان)، شکستگی استخوان (مانند ترقوه) یا آسیب عصبی (مانند فلج ارب) شود.
• افت قند خون نوزاد (هیپوگلیسمی نوزادی): بلافاصله پس از تولد، نوزاد ممکن است دچار افت شدید قند خون شود، زیرا بدن او به تولید انسولین زیاد در پاسخ به قند خون بالای مادر عادت کرده است.
• مشکلات تنفسی (سندرم دیسترس تنفسی): نوزاد ممکن است به دلیل عدم تکامل کامل ریه‌ها، در تنفس مشکل داشته باشد.
• زردی (Jaundice): افزایش بیلی‌روبین در خون نوزاد که منجر به زردی پوست و چشم‌ها می‌شود.
• تولد زودرس: نوزاد ممکن است زودتر از موعد به دنیا بیاید.
• افزایش خطر سقط‌ جنین یا مرده‌زایی (Stillbirth): سطوح بالای قند خون کنترل نشده می‌تواند این خطرات را افزایش دهد.

عوارض بلندمدت

نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به دیابت بارداری، در آینده بیشتر در معرض خطر چاقی و ابتلا به دیابت نوع 2 و سندرم متابولیک قرار دارند. این پدیده به عنوان «برنامه‌ریزی درون‌رحمی» شناخته می‌شود.

گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد که پیامدهای نامطلوب دیابت بارداری می‌تواند در سلامت کودک در درازمدت نیز تأثیر داشته باشد. این امر به یک «اثر برنامه‌ریزی بین‌نسلی» حیاتی اشاره دارد؛ به این معنا که محیط متابولیک در رحم، به‌ویژه قرارگرفتن در معرض گلوکز بالای مادر، می‌تواند متابولیسم جنین را «برنامه‌ریزی» کند و کودک را مستعد ابتلا به بیماری‌های مزمن در دهه‌های بعدی زندگی کند.

این موضوع، دیابت بارداری را از یک عارضه موقتی بارداری به یک نگرانی مهم با پیامدهای عمیق درازمدت ارتقا می‌دهد.

راه‌های پیشگیری از دیابت بارداری چیست؟

پیشگیری از دیابت بارداری شامل توصیه‌هایی پیش از بارداری و در طول آن است:

توصیه‌های پیش از بارداری

بهترین زمان برای پیشگیری از دیابت بارداری، قبل از شروع بارداری است. اگر فرد اضافه‌وزن دارد یا چاق است، کاهش وزن و افزایش فعالیت بدنی قبل از بارداری می‌تواند به طور قابل‌توجهی شانس ابتلا به دیابت بارداری را کاهش دهد.

توصیه صریح به کاهش وزن و افزایش فعالیت بدنی قبل از بارداری یک رویکرد پیشگیرانه مهم را نشان می‌دهد. این امر الگو را از صرفاً مدیریت دیابت بارداری پس از وقوع آن در دوران بارداری، به پیشگیری فعال از شروع آن تغییر می‌دهد. این موضوع اهمیت مشاوره پیش از بارداری و بهینه‌سازی سلامت را به‌عنوان ابزاری قدرتمند در سلامت باروری برجسته می‌سازد.

با بهبود حساسیت به انسولین و متابولیسم گلوکز قبل از نیازهای فیزیولوژیکی بارداری، زنان می‌توانند خطر خود را به طور قابل توجهی کاهش دهند.

در طول بارداری

در دوران بارداری، تلاش برای کاهش وزن توصیه نمی‌شود، زیرا رشد سالم جنین نیاز به افزایش وزن مناسب دارد. بااین‌حال، افزایش وزن بیش از حد و سریع در دوران بارداری می‌تواند شانس ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهد.

بنابراین، مدیریت وزن در طول بارداری، با راهنمایی پزشک، بسیار مهم است. حفظ رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم در طول بارداری، حتی در صورت عدم وجود عوامل خطر، به سلامت کلی مادر و جنین کمک کرده و می‌تواند در پیشگیری از دیابت بارداری مؤثر باشد. مصرف ویتامین‌های دوران بارداری نیز توصیه می‌شود.

بایدها و نبایدها در دیابت بارداری

برای پیشگیری از ابتلا به دیابت بارداری و کنترل سطح قند خون خود در دوران حاملگی، لیستی از بایدها و نبایدهای ضروری برای شما تهیه کرده‌ایم که با رعایت کردن آن‌ها، می‌توانید از سلامت خود و نوزادتان در این دوران اطمینان داشته باشید. یادتان باشد این لیست تنها یک لیست کلی و حامع بوده و شما در هر صورت باید تحت نظر پزشک معالج خود باشید.

بایدها در دیابت بارداری

• برای کنترل قند خون، مادر باید یک رژیم غذایی سالم و مناسب داشته باشد که در وعده‌های غذایی آن از کربوهیدرات پیچیده، سبزیجات تازه، پروتئین کافی و چربی مفید استفاده شده باشد.
• فعالیت بدنی و ورزش منظم به بهبود حساسیت به انسولین کمک کرده و سطح قند خون را کاهش می‌دهد. تمرینات هوازی مانند پیاده‌روی و تمرینات مقاومتی پیلاتس زیر نظر پزشک معالج توصیه می‌شود. یوگا نیز در این دوران برای کاهش استرس مادر مفید است.
• توصیه می‌شود قند خون خود را چهار بار در روز (قبل از صبحانه (ناشتا) و دو ساعت پس از هر وعده غذایی اصلی) چک کنید. این اطلاعات شما به پزشک معالج کمک می‌کند تا برنامه غذایی و دارویی مناسب شما را تنظیم کند.
• هورمون‌های استرس مانند کورتیزول می‌توانند بر روی سطح قند خون شما تأثیر گذاشته و آن را افزایش دهند. برای مدیریت استرس می‌توانید از تکنیک‌های مختلفی مانند تمرین تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و شرکت در گروه‌های مادران باردار کمک بگیرید. (منبع)

نبایدها در دیابت بارداری

• داشتن رژیم غذایی ناسالم و یا حذف وعده‌ها در این دوران ممنوع است. باید تا حد ممکن از مصرف قند مصنوعی، فست‌فود و کربوهیدرات تصفیه شده خودداری کنید.
• ورزش‌های سنگین و شدید در دوران بارداری به هیچ وجه توصیه نمی‌شود؛ زیرا می‌توانند باعث افت ناگهانی قند خون، آسیب به مفاصل و عضلات و کاهش جریان خون به جفت شوند

برای دیابت بارداری چه بخوریم و چه نخوریم؟

لیست غذاهای مجاز و ضروری

• کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبردار (غذاهای با شاخص گلایسمی پایین) مانند غلات کامل (نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر، کینوا)
• سبزیجات غیرنشاسته‌ای (اسفناج، کلم بروکلی، خیار، گوجه فرنگی) و برخی میوه‌ها (سیب، پرتقال، گلابی)
• پروتئین‌ مانند ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، توفو، لوبیا و آجیل
• چربی‌های سالم مانند روغن زیتون، آووکادو، مغزها و دانه‌ها

لیست غذاهای غیرمجاز و ممنوعه

• قندهای مصنوعی و یا تصفیه شده در غذاها و نوشیدنی‌هایی مانند شکر، عسل، شیرینی‌جات، دسرها، کیک، نوشابه‌ها، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، و آب‌میوه‌های صنعتی، بستنی و شکلات
• کربوهیدرات‌های تصفیه شده مانند برنج سفید، نان سفید (مانند نان لواش) و پاستا
• غذاهای فرآوری شده و فست‌فودها
• مصرف میوه‌هایی مانند موز، انگور و آناناس به دلیل قند بالا

تشخیص و آزمایش‌ها

تشخیص دیابت بارداری چگونه است؟

آزمایش دیابت بارداری معمولاً بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری انجام می‌شود. این بازه زمانی به دلیل افزایش مقاومت به انسولین در این دوره از حاملگی انتخاب شده است. اگر در زن باردار، برخی از عوامل احتمالی دیابت بارداری مانند چاقی شدید، سابقه GDM قبلی، سابقه خانوادگی قوی دیابت، یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وجود داشته باشد، ممکن است آزمایشات حتی در اولین ویزیت بارداری انجام شوند تا دیابت آشکار (pre-gestational diabetes) نیز تشخیص داده شود.

آزمایش دیابت بارداری

دو روش اصلی برای تشخیص دیابت بارداری وجود دارد:

تشخیص دومرحله‌ای (Two-Step Approach)

این روش توسط کالج آمریکایی متخصصین زنان و زایمان (ACOG) و مؤسسه ملی سلامت (NIH) در ایالات متحده توصیه می‌شود و شامل دو مرحله است:

• تست چالش گلوکز :(Glucose Challenge Test - GCT) در این مرحله، فرد 50 گرم محلول گلوکز را بدون نیاز به ناشتایی مصرف می‌کند. یک ساعت بعد، سطح قند خون اندازه‌گیری می‌شود. مقدار 140 mg/dL یا بالاتر معمولاً نیاز به آزمایش تشخیصی بیشتر را نشان می‌دهد.
• تست تحمل گلوکز خوراکی  100 گرمی (Oral Glucose Tolerance Test - OGTT): در صورت مثبت بودن GCT، این آزمایش تشخیصی انجام می‌شود. این آزمایش نیاز به ناشتایی دارد و قند خون در زمان‌های ناشتا، 1، 2 و 3 ساعت پس از مصرف 100 گرم گلوکز اندازه‌گیری می‌شود.

تشخیص یک‌مرحله‌ای (One-Step Approach)

این روش توسط انجمن دیابت آمریکا (ADA) و گروه مطالعاتی بین‌المللی دیابت و بارداری (IADPSG) توصیه می‌شود و شامل یک 75 OGTT گرمی است. این آزمایش نیز نیاز به ناشتایی دارد و قند خون در زمان‌های ناشتا، 1 و 2 ساعت پس از مصرف 75 گرم گلوکز اندازه‌گیری می‌شود. تشخیص GDM با یک یا چند مقدار غیرطبیعی صورت می‌گیرد.

• معیارهای تشخیصی WHO/IADPSG برای OGTT 75 گرمی:

• قند خون ناشتا: ≥ 92 mg/dL
• قند خون 1 ساعت پس از مصرف گلوکز: ≥ 180 mg/dL
• قند خون 2 ساعت پس از مصرف گلوکز: ≥ 153 mg/dL

تشخیص با یک یا چند مقدار بالا صورت می‌گیرد.

جدول قند خون دیابت بارداری

هدف اصلی در درمان و کنترل دیابت بارداری، حفظ سطح قند خون در محدوده طبیعی و هدف‌گذاری شده است تا خطر بروز عوارض ناشی از این بیماری برای مادر و جنین به حداقل برسد.

مقادیر هدف قند خون توصیه شده توسط کالج آمریکایی متخصصین زنان و زایمان (ACOG) و انجمن دیابت آمریکا (ADA) برای زنان باردار، به‌منظور کاهش خطر عوارضی مانند ماکروزومی تعیین شده‌اند و راهنمایی‌های بالینی معتبری را ارائه می‌دهند

جدول دیابت بارداری زیر برای پاسخ به بسیاری از مادران نگران که در زمان بارداری خود مدام با این سؤال کلنجار می‌روند که قند دیابت بارداری باید چند باشد و در چه سطحی از قند خون، خطری آن‌ها و فرزندانشان را تهدید نمی‌کند طراحی شده است.

زمان اندازه‌گیری	مقدار مجاز  (mg/dL)
قند خون ناشتا	کمتر از 95
1 ساعت پس از غذا	کمتر از 140
2 ساعت پس از غذا	کمتر از 120

منبع

مقادیر هدف قند خون در دیابت بارداری به طور قابل‌توجهی سخت‌گیرانه‌تر از مقادیری است که معمولاً برای افراد غیرباردار مبتلا به دیابت توصیه می‌شود. این سخت‌گیری نشان‌دهنده آسیب‌پذیری شدید جنین درحال‌رشد در برابر سطوح حتی نسبتاً بالای گلوکز است. گلوکز بالای مادر می‌تواند از جفت عبور کرده و منجر به هایپرانسولینمی جنینی و عوارض بعدی مانند ماکروزومی، هیپوگلیسمی در بدو تولد و برنامه‌ریزی متابولیک طولانی‌مدت شود. بنابراین، دستیابی و حفظ این اهداف سخت‌گیرانه، مانند راه‌رفتن بر روی طناب باریک برای پزشکان و بیماران است.

درمان و دارو‌ها

روش‌های درمان دیابت بارداری کدامند؟ (دارویی و غیر دارویی)

درمان دیابت بارداری بر دو محور اصلی استوار است: تغییرات سبک زندگی و در صورت لزوم، درمان دارویی.

روش درمان غیر دارویی؛ تغییرات سبک زندگی

اولین و مهم‌ترین خط درمان دیابت بارداری، اصلاح رژیم غذایی و فعالیت بدنی است. این برنامه باید تحت‌نظر کارشناس تغذیه تنظیم شود. توصیه می‌شود از تمام گروه‌های غذایی به‌صورت متعادل استفاده شود و وعده‌های غذایی در دفعات بیشتر و با حجم کمتر مصرف شوند تا نوسانات قند خون به حداقل برسد.

استفاده کافی از مواد غذایی فیبردار نیز برای کنترل قند خون و سلامت گوارش مهم است. فعالیت بدنی منظم و با شدت متوسط بخش جدایی‌ناپذیری از درمان است.

روش درمان دارویی؛ زیر نظر پزشک

اگر ۱ تا ۲ هفته پس از اصلاح رژیم غذایی وفعالیت بدنی منظم، سطح قند خون هنوز پایدار نشده باشد و یا اگر با تشخیص پزشک، سطح قند خونتان بسیار بالاتر از حد تقریبی مجاز باشد، درمان دارویی برای مادر در نظر گرفته می‌شود.

باید توجه کرد با گذر زمان در دوران بارداری، سطح قند خون مادر ممکن است دوباره افزایش یابد. بنابراین، حتی اگر بیمار در یک بازه زمانی زیر نظر پزشک بهبود پیدا کند، باز هم ممکن است در مراحل بعدی بارداری نیاز به مصرف دارو داشته باشد. البته معمولاً مادران می‌توانند پس از زایمان، مصرف این داروها را قطع کنند. (منبع)

داروهای دیابت بارداری کدامند؟

همانطور که در بخش درمان دیابت بارداری گفتیم، اگر کنترل قند خون با تغییرات سبک زندگی به‌تنهایی به دست نیاید و مقدار قند خون همچنان بالاتر از حد مجاز تعریف شده باشد، درمان دارویی زیر نظر پزشک ضروری می‌شود. اما در این دوره معمولاً چه داروهایی برای بیماران تجویز می‌شود؟

• انسولین (Insulin): کالج آمریکایی متخصصین زنان و زایمان (ACOG) انسولین را به‌عنوان درمان دارویی ارجح در صورت عدم کنترل قند خون با روش‌های غیردارویی توصیه می‌کند. (منبع) انسولین از جفت عبور نمی‌کند و بنابراین برای جنین ایمن تلقی می‌شود.
• متفورمین (Metformin): در مواردی که بیمار نمی‌تواند انسولین مصرف کند یا تمایلی به تزریق ندارد، متفورمین می‌تواند به‌عنوان یک گزینه درمانی خوراکی استفاده شود، به‌خصوص در موارد خفیف و در هفته‌های انتهایی بارداری. بااین‌حال، باید توجه داشت که تعداد قابل‌توجهی از بیمارانی که با داروهای خوراکی شروع می‌کنند، ممکن است در نهایت نیاز به انسولین پیدا کنند.

پیش آگهی دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری یک بیماری شایع است که با داشتن سبک زندگی سالم و انجام چکاپ‌های منظم زیر نظر پزشک معالج، می‌توان آن را کنترل و درمان کرد. در واقع سلامت مادر و جنین در این بیماری و درمان آن، به رعایت رژیم غذایی و توصیه‌ها و درمان‌های پزشک توسط مادر دارد.

برای مدیریت این بیماری و درمان سریع آن، لازم است تا تست‌های موردنیاز را به درستی و در بازه‌های زمانی مشخص شده توسط پزشک انجام دهید تا با تسخیص درست از سطح بیماریريال بهترین نوع درمان را پیش بگیرید. اینگونه می‌توانید مطمئن باشید که نوزادی سالم به دنیا خواهید آورد.

البته لازم به ذکر است که سطح قند خون مادر پس از زایمان و هنگامی که سطح هورمون‌ها به حالت عادی بازمی‌گردد، کاهش می‌یابد. با این حال مادران باید پس از تولد نوزاد خود، حدود شش تا دوازده هفته پس از زایمان آزمایشان لازم را انجام دهند تا از این موضوع مطمئن شوند.

با این وجود حدود 50 درصد از افراد مبتلا به دیابت بارداری در آینده ممکن است به دیابت نوع 2 مبتلا شوند. به همین دلیل داشتن سبک زندگی سالم و انجام چکاپ‌های لازم زیر نظر پزشک حتی بعد از زایمان نیز برای اطمینان از سلامتی مادر امری ضروری است.

پس می‌توان دیابت بارداری رو بیماری خطرناکی دانست در صورتی که چکاپ‌های لازم را به موقع انجام ندهید و در صورت تشخیص، توصیه‌های پزشک خود را از جمله داشتن رژیم غذایی سالم و فداشتن فعالیت بدنی، رعایت نکنید. (منبع)

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر قصد بارداری دارید، بهتر است از همان ابتدا با پزشک خود مشورت کنید. در این صورت، پزشک می‌تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری و سلامت کلی شما را بررسی کند. در طول بارداری نیز، به‌ویژه در هفته 24 تا 28 بارداری، پزشک باید با انجام چکاپ‌های منظم، سطح قند خون مادر را زیر نظر داشته باشد.

اگر به دیابت بارداری مبتلا هستید، نیاز به معاینات مکرر خواهید داشت. این معاینات منظم و تکراری به احتمال زیاد در سه ماهه آخر بارداری انجام می‌شوند. پزشک شما در این معاینات، سطح قند خون و سلامت جنینتان را بررسی خواهد کرد. (منبع)

با توجه به این‌که دیابت بارداری، یک بیماری بدون علامت است و تنها در مواردی نادر افراد علائمی خاص از خود نشان می‌دهند، توصیه می‌شود در صورت بروز علائم زیر در بازه زمانی تأکید شده، حتما به پزشک خود مراجعه کنید.

• احساس تشنگی بیشتر از حد معمول (مخصوصا اگر بدون مصرف غذای شور یا تعریق زیاد باشد.)
•  تکرر ادرار شدید و غیرعادی
• خستگی مفرط و بی‌حالی مداوم (نداشتن توان حتی برای انجام کارهای روزانه)
•  تاری دید پایدار
• عفونت‌های مکرر از جمله عفونت‌های قارچی واژن و مثانه
•  حالت تهوع و استفراغ مداوم

برای دیابت بارداری پیش چه دکتری بروم؟

• متخصص زنان و زایمان: متخصص زنان و زایمان پزشک اصلی و همراه شما در این مسیر است. شما باید از زمان اقدام به بارداری تا حین بارداری و بعد از آن زیر نظر پزشک زنان و زایمان خود باشید. پزشک شما چکاپ‌ها و معاینات لازم را در بازه‌های زمانی مشخص انجام داده و در صورت وجود شواهد در آزمایش‌ها، دیابت بارداری را تشخیص می‌دهد.
• متخصص تغذیه: همانطور که قبل‌تر بیان کردیم، رعایت رژیم غذایی سالم و مناسب برای کنترل قند خون مادر و درمان دیابت بارداری خفیف بسیار مهم است. به همین دلیل، یک متخصص تغذیه حرفه‌ای می‌تواند در این مسیر به شما کمک کند.
• فوق تخصص غدد و متابولیسم (Endocrinologist): در صورتی که شما به دیابت بارداری شدید مبتلا شده باشید، پزشک زنان شما را به متخصص غدد ارجاع می‌دهد تا درمان دارویی مناسب را با توجه به شرایط خود آغاز کنید.

توصیه‌ای از تیم دارو.کام به شما

زمانی که پزشک زنان نتایج آزمایش‌های شما را بررسی می‌کند و به شما اطلاع می‌دهد که قند خون شما از حد طبیعی بالاتر است و احتمال دارد که به دیابت بارداری مبتلا شده‌اید، ممکن است هزاران سوال به ذهن شما خطور کند؛ یعنی مقصر من هستم؟ یعنی باید تا آخرین روز بارداری هرروز برای تست قند خون، انگشتم را سوراخ کنم؟ آیا فرزندم سالم به دنیا خواهد آمد؟

این سوالات و دغدغه‌ها کاملاً عادی هستند پس نگران نباشید. خوشبختانه کنترل و درمان دیابت بارداری برای پزشکان زنان و زایمان امری ساده و شدنی است. بیشتر مادرانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند تنها با تغییراتی کوچک در رژیم غذایی خود می‌توانند قند خون خود را به‌راحتی کنترل کنند. یک متخصص تغذیه می‌تواند در این مسیر شما را کمک کند. با این حال ممکن است برخی از افراد به درمان دارویی مانند انسولین نیاز پیدا کنند تا کنترل بهتری روی قند خون خود داشته باشند.

اگر دیابت بارداری با خوبی مدیریت و کنترل شود، تأثیر چندانی بر روی بارداری شما نخواهد گذاشت. برای همین کافی است تا روحیه خود را حفظ کرده و با تلاش برای مدیریت این بیماری، از سلامت بارداری و نوزادتان مطمئن باشید.