آزمایش قند خون چیست؟ راهنمای کامل از انواع تا تفسیر نتایج
آزمایش قند خون یکی از رایج‌ترین تست‌هایی است که پزشکان برای مراجعان خود درخواست می‌کنند. این آزمایش می‌تواند بخشی از یک روتین غربالگری بوده یا جهت پیگیری و بررسی روند پاسخ به درمان در بیماران مبتلا به دیابت یا بیماری قند خون درخواست شود.
در این مقاله از دارو دات کام به معرفی دقیقتر انواع آزمایش قند خون و تفسیر ابتدایی نتایج این آزمایش می‌پردازیم.
مقدمه و شناخت
آزمایش قند خون چیست؟
همان طور که از اسمش پیداست، آزمایش قند خون میزان قند، یا به صورت دقیق تر، «گلوکز» موجود در خون فرد را اندازه گیری میکند. گلوکز نوعی قند است که یکی از منابع اصلی تامین انرژی در بدن محسوب شده و از ماده از غذایی مصرفی روزانه به دست می‌‌آید.
هورمونی به نام انسولین نقش تسهیل در انتقال گلوکز از جریان خون به داخل سلول ها برای استفاده به عنوان انرژی به عهده دارد. اگر مقدار گلوکز در خون شما خیلی زیاد یا خیلی کم باشد، ممکن است نشانهای از یک بیماری جدی باشد.
2 نوع اصلی آزمایش قند خون بر اساس روش اخذ نمونه شامل موارد زیر هستند:
1. آزمایش قند خون مویرگی
در این روش یک پزشک یا پرستار قطره‌ای خون را به طور معمول از نوک انگشت با سوزن جمع آوری می کند. برای نوزادان، خون از پاشنه پا گرفته می شود. این آزمایش با استفاده از نوار تست و دستگاه سنجش قند خون (گلوکومتر) انجام شده و نتیجه در عرض چند ثانیه آماده می شود.
2. آزمایش قند خون وریدی (پلاسما)
این روش با اخذ نمونه خون وریدی پس از گرفتن رگ از بیمار اخذ شده که معمولا بخشی از یک آزمایش خونی کامل‌‌تر مانند سری آزمایشات متابولیک پایه است. نمونه خون پس از اخذ جهت بررسی و پاسخ دهی نتیجه به آزمایشگاه ارسال میشود.
به طور کلی می‌توان گفت که آزمایش قند خون وریدی نسبت به آزمایش قند خون مویرگی دقیقتر است.
انواع آزمایش قند خون بر اساس زمان اخذ نمونه نیز متفاوت‌اند که عبارتند از:
1. آزمایش قند خون ناشتا
خوردن غذا و جذب آن در همان دقایق اولیه بر سطح قند خون اثر میگذارد تا زمانی که انسولین کلوگز را به سمت بافت‌ها و سلول‌ها هدایت کند.
بنابراین آزمایش قند خون ناشتا تصویری دقیق تر از سطح پایه قند خون فرد ارائه میدهد. این آزمایش می‌تواند جهت غربالگری بیماری دیابت به کار رود.
2. آزمایش قند خون تصادفی
آزمایش قند خون تصادفی نیاز به ناشتایی نداشته و به نوعی جهت پایش قند خون و پاسخ دهی و مدیریت درمان مورد نظر در بیماری دیابت استفاده میشود. همچنین در اورژانس در صورت لزوم جهت بررسی علل اورژانسی تهدید کننده حیات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
3. آزمایش تحمل گلوکز
آزمایش تحمل گلوکز که عمدتا جهت غربالگری پیش دیابت و دیابت به کار می‌رود، از بیمار خواسته میشود ناشتا به آزمایشگاه مراجعه کرده و یک نمونه قند ناشتا از او اخذ شود.
سپس ۷۵ گرم گلوکز جهت مصرف بیمار تجویز شده و قند خون بیمار 1 ساعت و 2 ساعت بعد اندازه گیری می شود تا مشخص شود بدن او چطور قادر است قند وارد شده را مدیریت کند.
چه زمانی به آزمایش قند خون نیاز دارم؟
چند دلیل اصلی وجود دارد که ممکن است آزمایش قند خون توسط پزشک مربوطه درخواست شود:
آزمایش خون روتین
پزشک ممکن است آزمایش‌های روتین مانند سری آزمایشات متابولیک پایه یا پنل متابولیک جامع را برای فرد تجویز کند که هر دو شامل اندازه‌گیری قند خون هستند.
پایش و کنترل بیماری دیابت
علاوه بر تشخیص دیابت، در پایش و کنترل این بیماری نیز به صورت روتین قند خون چک می شود.
وجود علائم قند خون بالا یا پایین
اگر پزشک به علائم هیپوگلیسمی (قند خون پایین) یا هیپرگلیسمی (قند خون بالا) مشکوک باشد.
تست تحمل گلوکز در دوران بارداری
این آزمایش برای بررسی دیابت بارداری انجام توسط پزشک درخواست میشود.
مصرف طولانی مدت داروهایی که بر قند خون تاثیر می‌گذارند
در موارد این چنینی مانند مصرف طولانی مدت کورتیکواستروئیدها پزشک ممکن است انجام منظم آزمایش قند خون را جهت پایش سطح آن توصیه کند چرا که این داروها سطح قند خون را افزایش می‌دهند.
دیابت نوع ۱
اگر به دیابت نوع ۱ مبتلا باشید، پزشک شما استفاده از دستگاه پایش مداوم قند خون را ۴ الی ۱۰ بار در روز توصیه خواهد کرد. زمان های انجام آزمایش شامل مواردی همچون موارد زیر است:
- قبل از وعده های غذایی و میان‌وعده ها، و گاهی بعد از غذا
- قبل، بعد و گاهی در حین ورزش
- قبل از خواب
- گاهی در طول شب
- پس از درمان افت قند خون
- در زمان بیماری
- هنگام تغییر در روتین روزانه
- هنگام شروع مصرف داروی جدید
دیابت نوع ۲
اگر برای کنترل دیابت نوع ۲ از انسولین استفاده می کنید، پزشک ممکن است استفاده از دستگاه پایش مداوم قند خون برای چندین بار در روز را توصیه کرده که تعداد دقیق دفعات آزمایش به نوع و میزان انسولین مصرفی بستگی دارد.
اگر روزانه بیش از یک بار انسولین تزریق کنید، معمولا توصیه می شود قبل از وعده های غذایی و قبل از خواب تست را انجام دهید. اگر از انسولین متوسط یا طولانی اثر استفاده کنید، ممکن است فقط لازم باشد قبل از صبحانه و گاهی قبل از شام یا هنگام خواب آزمایش را انجام دهید.
به طور کلی، ممکن است در مواردی همچون هنگام بیماری، رانندگی طولانی مدت، و تغییر در الگوی غذایی یا ورزشی خود نیازمند انجام تست های بیشتری باشید.
اگر دیابت نوع ۲ را با داروهای غیرانسولینی کنترل می‌کنید، معمولا نیازی به انجام آزمایش روزانه نیست. همچنین اگر بیماری تنها با رژیم غذایی و ورزش مدیریت شود، نیاز به آزمایش روزانه نخواهید داشت و مطبق با توصیه پزشک جهت انجام تست آزمایشگاهی راهنمایی خواهید شد.
جزئیات آزمایش
چطور برای آزمایش قند خون آماده شوم؟
برای انجام آزمایش قند خون ناشتا (FBS) و تست تحمل گلوگز (GTT) نیاز است از حداقل ۸ ساعت قبل از آزمایش چیزی به جز آب نخورید و ننوشید.
اگر آزمایش قند خون شما بخشی از سری آزمایشان متابولیک پایه یا جامع باشد، ممکن است لازم باشد تا ۱۲ ساعت قبل از نمونه‌گیری ناشتا باشید.
سایر آزمایش های قند خون نیازی به ناشتایی و آمادگی قبلی ندارند. در هر صورت، پزشک یا ارائه دهنده خدمات سلامت به شما اطلاع خواهد داد که آیا باید دستورالعمل های ویژه ای را رعایت کنید یا خیر.
در طول آزمایش قند خون چه انتظاری باید داشته باشم؟
۶ مرحله زیر هنگام انجام آزمایش قند خون وریدی صورت می پذیرد:
- روی صندلی آزمایشگاه به آرامی می نشینید تا نمونه‌گیر بازوی شما را بررسی کرده و رگ مناسب را معمولا در ناحیه بازو پیدا کند.
- پس از یافتن رگ، محل ورود سوزن تمیز و ضدعفونی می شود.
- سپس سوزن کوچکی در رگ شما وارد می شود تا نمونه خون گرفته شود.
- پس از ورود سوزن، مقدار کمی خون در لوله آزمایش جمع آوری می شود.
- وقتی مقدار خون کافی جمع آوری شد، سوزن خارج شده و یک پنبه یا گاز روی محل قرار داده می شود تا خونریزی متوقف شود. معمولا از شما خواسته می شود تا جهت توقف خونریزی کمی فشار با پنبه یا گاز روی محل اخذ نمونه وارد کنید.
- در پایان بر محل اخذ نمونه یک چسب زخم قرار داده میشود و کار تمام می شود.
۶ مرحله زیر هنگام انجام آزمایش قند خون مویرگی صورت می پذیرد:
- پزشک یا پرستار مربوطه از شما می پرسد کدام انگشت را برای نمونه‌گیری ترجیح می دهید.
- نوک انگشت شما با پنبه الکلی ضدعفونی شده و سپس با سوزن کوچکی به نام لانست سوراخ می شود. این سوزن معمولا داخل یک وسیله پلاستیکی کوچک قرار دارد.
- نوک انگشت کمی فشار داده می شود تا قطره‌ای خون از آن خارج شود.
- انگشت و قطره خون روی نوار تست که داخل دستگاه سنجش قند خون (گلوکومتر) گذاشته شده است قرار می گیرد.
- پس از گرفتن خون کافی، یک پنبه یا گاز به شما داده می شود تا روی نوک انگشت فشار دهید تا خونریزی متوقف شود.
- دستگاه سنجش قند خون ظرف چند ثانیه میزان قند خون شما را نشان می دهد.
نتایج و پیگیری
چه زمانی نتایج مشخص میشود؟
همان طور که پیش‌تر ذکر شد، نتیجه تست مویرگی در لحظه پس از اخذ نمونه مشخص می شود. اما چنانچه نمونه وریدی جهت بررسی اخذ شده باشد، نمونه به آزمایشگاه ارسال شده و معمولا در ظرف یک الی دو روز نتیجه به شما اعلام خواهد شد.
سطح طبیعی گلوکز در آزمایش خون چقدر است؟
“A healthy blood glucose level for someone without diabetes is 70 to 99 mg/dL (3.9 to 5.5 mmol/L). Values between 50 and 70 mg/dL (2.8 to 3.9 mmol/L) for people without diabetes can be “normal,” too.”
سطح طبیعی قند خون در فردی که دیابت نداشته باشد، ۷۰ تا ۹۹ میلی‌گرم بر دسی لیتر (۳٫۹ تا ۵٫۵ میلی‌مول بر لیتر) است. مقادیر بین ۵۰ تا ۷۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (۲٫۸ تا ۳٫۹ میلی‌مول بر لیتر) نیز می توانند در افراد بدون دیابت طبیعی محسوب شوند. (منبع)
سطح بالای گلوکز خون به چه معناست؟
اگر سطح قند خون ناشتای شما بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (۵٫۶ تا ۶٫۹ میلی‌مول بر لیتر) باشد به معنای ابتلا به «پیش دیابت» است. افراد مبتلا به پیش دیابت تا ۵۰٪ احتمال دارند که طی ۵ تا ۱۰ سال آینده دچار دیابت نوع ۲ شوند. با این حال می توان اقداماتی برای برگشت یا کنترل پیش دیابت انجام داد.
اگر سطح قند خون ناشتای شما ۱۲۶ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (۷٫۰ میلی‌مول بر لیتر) یا بیشتر در بیش از یک نوبت آزمایش باشد به معنای ابتلا به دیابت است. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ معمولا سطح قند خون بسیار بالایی دارند (حدود ۲۰۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا ۱۱٫۱ میلی‌مول بر لیتر و بالاتر).
در هر یک از این شرایط، پزشک معمولا برای تایید تشخیص، آزمایش HbA1c را تجویز می کند که بازتاب کننده قند خون شما طی حدود ۳ ماه گذشته است. البته می توان هم زمان تست ناشتا و تست HbA1c را تجویز نمود که در صورت قرار گرفتن هر دو آزمایش در محدوده غیر طبیعی نیازی به تکرار آزمایش نیست.
سایر علل سطح بالای گلوکز
سایر عللی که می توانند منجر به سطح بالای گلوکز در خون گردند عبارتند از:
- مشکلات غدد فوق کلیوی، مانند سندرم کوشینگ
- مشکلات پانکراس، مانند پانکراتیت
- پرکاری تیروئید
- تجربه استرس شدید، مانند جراحی یا تروما (آسیب)
- مصرف برخی داروها، به ویژه کورتیکواستروئیدها
سطح پایین گلوکز خون به چه معناست؟
سطح قند خون ۷۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا کمتر برای اکثر بزرگسالان مبتلا به دیابت، پایین در نظر گرفته می شود. برای افراد سالم، محدوده ۵۰ تا ۷۰ را نیز می توان طبیعی در نظر گرفت.
حملات قند خون پایین (هیپوگلیسمی) در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ شایع است. همچنین ممکن است افرادی با دیابت نوع ۲ که داروهای خاصی را مصرف می کنند نیز دچار این مشکل شوند. این وضعیت در افراد بدون دیابت بسیار کمتر رخ می دهد.
اگر دیابت ندارید، سطح پایین قند خون ممکن است نشانهای از موارد زیر باشد:
- بیماری کبد
- بیماری کلیه
- کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی)
- بیماری آدیسون (نارسایی غدد فوق کلیوی)
- اختلال مصرف الکل
- انسولینوما (تومور نادر)
- سوء تغذیه
این شرایط معمولا باعث بروز مکرر حملات قند خون پایین می‌شوند. البته باید در نظر داشت که تنها یک نتیجه آزمایش قند خون پایین در افراد بدون دیابت معمولا جای نگرانی ندارد.
راهنمای مراجعه به پزشک
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟
چنانچه مبتلا به دیابت نباشید و در آزمایش‌های روتین متوجه اختلال در سطح گلوکز خونی مطابق با محدوده‌های نرمال توصیه شده شوید می‌بایست به پزشک‌تان مراجعه کرده تا مراحل لازم جهت پیشگیری از پیشرفت بیماری و یا درمان آن برای شما طی شود.
در صورت ابتلا به دیابت، پروتکل کنترل قند خون بسته به نوع دیابت و داروهای مصرفی شما توسط پزشک به شما توضیح داده میشود. به صورت روتین و منظم چکاپ قند خون خود را انجام داده و طبق توصیه پزشک در زمان مقرر به او مراجعه نمایید.
توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما
آزمایش قند خون از رایج‌ترین آزمایش‌های درخواست شده توسط پزشکان است چرا که در غربالگری بیماری دیابت و در صورت ابتلا، در مدیریت و کنترل آن اهمیت به سزایی دارد. چنانچه نتیجه آزمایش شما در خارج از محدوده نرمال قرار گرفته است، با حفظ آرامش با پزشک خود مشورت کنید.
معمولا نتیجه یک تست به تنهایی تایید کننده وجود یا عدم وجود بیماری نخواهد بود. انجام این تست به سادگی امکان پذیر است و می‌تواند راهنمای مناسبی جهت برنامه ریزی قدم‌های بعدی کنترل یا درمان بیماری دیابت باشد.
نظرات