کتواسیدوز دیابتی (DKA) چیست و چرا می‌تواند جان بیمار را تهدید کند؟

مقدمه و شناخت بیماری

کتواسیدوز دیابت (DKA) چیست؟

کتواسیدوز دیابتی یک بیماری جدی است که می‌تواند در نتیجه دیابت رخ دهد. این بیماری می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که بدن نمی‌تواند انسولین کافی تولید کند. انسولین نقش کلیدی در کمک به ورود قند خون، که گلوکز نیز نامیده می‌شود، به سلول‌های بدن دارد. گلوکز منبع اصلی انرژی برای عضلات و سایر بافت‌ها است.

بدون انسولین کافی، بدن شروع به تجزیه چربی به عنوان سوخت می‌کند. این امر باعث تجمع اسیدها در خون می‌شود. این اسیدها کتون نامیده می‌شوند. اگر درمان نشوند، تجمع کتون ها(اسید) می‌تواند منجر به کتواسیدوز دیابتی شود.

کتواسیدوز دیابت (DKA) چه کسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

کتواسیدوز مرتبط با دیابت می‌تواند در موارد زیر ایجاد شود:

• دیابت نوع ۱ تشخیص داده نشده: برای برخی افراد، کتواسیدوز دیابتی (DKA) اولین تظاهر دیابت نوع ۱ (T1D) هست. دیابت نوع یک معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی ایجاد می‌شود، اما می‌تواند در بزرگسالی نیز ایجاد شود. بیمار حتی اگر سابقه خانوادگی ابتلا به آن را نداشته باشد، می‌توانید به دیابت نوع یک مبتلا شود. تقریباً ۲۰ تا ۴۰ درصد از موارد DKA افرادی را که به تازگی به دیابت نوع یک مبتلا شده‌اند، تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• دیابت نوع ۱ موجود: افراد مبتلا به دیابت نوع یک در صورت عدم دریافت انسولین کافی تزریقی می‌توانند در هر زمانی به DKA مبتلا شوند.
• دیابت نوع ۲: این بیماری در دیابت نوع 2 به اندازه ی نوع 1 شایع نیست، اما افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ (T2D) که مستعد کتوز هستند، می‌توانند به DKA مبتلا شوند. افراد مبتلا به دیابت نوع دو بیشتر از DKA در معرض ابتلا به حالت هیپراسمولار هیپرگلیسمی (HHS) قرار دارند.

کتواسیدوز دیابتی در کدام نوع دیابت بیشتر دیده می شود؟

DKA بیشتر در دیابت نوع 1 رخ می‌دهد اما می‌تواند در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که به انسولین نیاز دارند نیز رخ دهد.

تفاوت بین کتواسیدوز مرتبط با دیابت (DKA) و کتوز چیست؟

کتواسیدوز و کتوزیس شبیه به هم به نظر می‌رسند اما فرآیند های متفاوتی هستند.

به طور معمول، بدن از قند (گلوکز) برای انرژی استفاده می‌کند. در کتوزیس، کربوهیدرات زیادی (غذاهایی مانند نان، ماکارونی یا سایر نشاسته‌ها) نمی‌خورید که معمولاً به سرعت به قند تبدیل می‌شوند، بنابراین بدن شما شروع به سوزاندن چربی برای ایجاد انرژی می‌کند. با تجزیه چربی، کتون‌ها در خون شما آزاد می‌شوند.

بدن شما کتون تولید می‌کند، اما نه به اندازه‌ای که خون شما را بیش از حد اسیدی کند، بنابراین کتوزیس خطرناک نیست. در کتوزیس، بدن شما انسولین کافی دارد و به درستی کار می‌کند.

این حالت معمولاً در صورت وجود موارد زیر رخ می‌دهد:

• رژیم غذایی کم کربوهیدرات (کتو) داشته باشید.
• برای مدت طولانی غذا نخورید (روزه بگیرید).
• بیش از حد الکل مصرف کرده باشید.

در کتواسیدوز دیابتی، کتون‌ها خیلی سریع تولید می‌شوند و خون شما اسیدی می‌شود و انسولین نیز سطحش مناسب نیست. کتواسیدوز دیابتی تهدید کننده زندگی است نیاز به درمان فوری دارد.

تفاوت کتواسیدوز دیابتی و هیپر گلیسمی (قندخون بالا)

بیماران دیابتی به طور معمول سطح قند خونشون اگر تحت درمان قرار نگیرد بالا میرود و به اصطلاح هایپرگلایسمی(قند خون بالا) دارند اگر در این بیماران انسولین به درستی کار نکند یا به اندازه‌ی کافی وجود نداشته باشد قند به داخل سلول ها نمی رود و هنگامی که قند داخل سلول نرود بیمار برای نیاز به کسب انرژی به سراغ چربی ها میرود و از تجزیه چربی ها کتون به حالت اسیدی تولید میشود و بیمار به اصطلاح کتواسیدوز دیابتی میگیرد.

علائم و علت‌ها

علائم کتواسیدوز دیابتی DKA چیست؟

علائم و نشانه‌های اولیه کتواسیدوز دیابتی (DKA) عبارتند از:

• ادرار کردن بیش از حد معمول (تکرر ادرار)
• تشنگی شدید (پرنوشی)
• گرسنگی شدید (پرخوری)
• نشانه‌های کم‌آبی بدن، مانند خشکی دهان، سردرد و قرمزی پوست
• مقادیر بالای کتون در ادرار یا خون
• سطح قند خون بالا (بیش از ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر)

اگرچه این مورد چندان رایج نیست، اما حتی اگر قند خون شما کمتر از ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، می‌توانید در کتواسیدوز دیابتی باشید.

علائم شدیدتر کتواسیدوز دیابتی عبارتند از:

• حالت تهوع و استفراغ
• درد شکم
• تنفس سریع و عمیق (تنفس کوسمال)
• بوی میوه از دهان
• احساس خستگی یا ضعف شدید
• احساس گیجی یا سردرگمی
• کاهش هوشیاری
• از دست دادن هوشیاری

علائم شایع در کتواسیدوز دیابتی DKA کدامند؟

علائم شایع کتواسیدوز دیابتی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• کاهش هوشیاری
• تنفس عمیق و سریع
• کم آبی بدن
• خشکی پوست و دهان
• گرگرفتگی صورت
• تکرر ادرار یا تشنگی که یک روز یا بیشتر طول بکشد
• بوی میوه از دهان
• سردرد
• سفتی یا درد عضلات
• حالت تهوع و استفراغ
• درد معده

نشانه های کتواسیدوز دیابتی DKA در معاینه فیزیکی چیست؟

در معاینه، یافته‌های کلی DKA ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• «بیمار» به نظر رسیدن
• پوست خشک
• تنفس دشوار
• غشاهای مخاطی خشک
• کاهش تورگور پوست
• کاهش رفلکس‌ها
• بوی استون (کتوز) مشخصه تنفس
• افزایش ضربان قلب یا تاکی‌کاردی
• افت فشار خون
• افزایش تعداد تنفس یا تنفس سریع یا تاکی‌پنه
• پایین بودن دمای بدن یا هیپوترمی

چه مدت طول می‌کشد تا DKA ایجاد شود؟

کتواسیدوز مرتبط با دیابت یک عارضه حاد است، به این معنی که شروع شدید و ناگهانی دارد. کتواسیدوز دیابتی می‌تواند ظرف ۲۴ ساعت ایجاد شود. این بیماری نسبتاً آهسته شروع می‌شود اما می‌تواند به سرعت بدتر شود. اگر استفراغ ایجاد شود، می‌تواند خیلی سریع‌تر پیشرفت کند.

ضروری است که به محض مشاهده علائم با پزشک خود تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید تا قبل از شدیدتر شدن کتواسیدوز دیابتی، تحت درمان قرار بگیرید.

چه چیزی باعث DKA می‌شود؟

قند خون بسیار بالا و سطح انسولین پایین منجر به کتواسیدوز دیابتی (DKA) می‌شود. دو علت شایع آن عبارتند از:

• ابتلا به بیماری‌ها، ممکن است نتوانید به اندازه معمول غذا بخورید یا بنوشید، که می‌تواند مدیریت قند خون را دشوار کند.
• فراموش کردن تزریق انسولین، گرفتگی پمپ انسولین یا دوز اشتباه انسولین.

سایر علل کتواسیدوز دیابتی عبارتند از:

• حمله قلبی یا سکته مغزی
• آسیب جسمی، مانند تصادف رانندگی
• مصرف الکل یا مواد مخدر

برخی داروها، مانند برخی از داروهای ادرارآور و کورتیکواستروئیدها (که برای درمان التهاب در بدن استفاده می‌شوند).

تشخیص و آزمایش‌ها

کتواسیدوز دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر چهار شرط زیر را داشته باشید، ارائه دهندگان خدمات درمانی، کتواسیدوز مرتبط با دیابت را تشخیص می‌دهند:

• سطح گلوکز (قند) خون شما بالای ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. اگر قند خون بیمار کمتر از ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، ممکن است کتواسیدوز دیابتی داشته باشد. این کتواسیدوز مرتبط با دیابت یوگلیسمیک (euDKA) است که البته چندان رایج نیست.
• pH خون کمتر از ۷.۳ (اسیدوز) باشد.
• در ادرار یا خون کتون وجود داشته باشد.
• سطح بی‌کربنات خون کمتر از ۱۸ میلی‌اکی‌والان در لیتر باشد.

چه آزمایش‌هایی برای تشخیص DKA استفاده می‌شود؟

تست های آزمایشگاهی اولیه و تکرار شونده برای بیماران مبتلا به کتواسیدوز دیابتی شامل موارد زیر است:

• سطح گلوکز سرم
• سطح الکترولیت‌های سرم (مثل پتاسیم، سدیم، کلرید، منیزیم، کلسیم، فسفر)
• سطح بی‌کربنات
• سطح آمیلاز و لیپاز
• آزمایش ادرار
• سطح کتون
• سطح بتا هیدروکسی بوتیرات سرم یا مویرگ
• اندازه‌گیری ABG
• شمارش کامل خون (CBC)
• سطح BUN و کراتینین
• کشت ادرار و خون در صورت شک به عفونت همزمان
• الکتروکاردیوگرام (ECG) در بیماران مبتلا به بیماری‌های همراه{منبع}

بررسی قند خون و کتون‌ها

• آزمایش کتون خون: برخی از دستگاه‌های سنجش قند خون خانگی می‌توانند کتون‌های خون و همچنین سطح قند خون را با یک قطره خون بررسی کنند. برخی از دستگاه‌ها فقط کتون‌های خون شما را بررسی می‌کنند.
• بررسی قند خون: قند خون بالا (بالای ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) نشانه‌ی ابتلا به کتواسیدوز دیابتی است. بررسی قند خون با دستگاه سنجش قند خون یا استفاده از مانیتور مداوم قند خون (CGM) تنها راه‌های اطمینان از قند خون بالا هستند.

درمان و دارو‌ها

درمان کتواسیدوز دیابتی DKA چیست؟

اگر بیمار فکر می‌کند که ممکن است در حال ابتلا به DKA باشد و علایم بیماری را دارد، فوراً با پزشک خود یا اورژانس تماس بگیرید. آنها تعیین می‌کنند که آیا باید به بیمارستان برود یا خیر و همچنین چه کارهایی انجام دهد.

افرادی که علائم DKA دارند و دیابت آنها تشخیص داده نشده است، باید برای درمان حتما به بیمارستان مراجعه کنند.

درمان بیمارستانی DKA

درمان بیمارستانی کتواسیدوز دیابتی شامل موارد زیر است:

• مایعات وریدی: مایعات وریدی به اصلاح کم‌آبی بدن، دفع کتون‌ها از طریق ادرار و اصلاح عدم تعادل الکترولیت‌ها کمک می‌کنند.
• انسولین: پزشکان ممکن است انسولین را از طریق وریدی یا به صورت تزریق زیر جلدی به شما تزریق کند.
• سایر درمان‌ها: بسته به شدت کتواسیدوز دیابتی، پزشکان ممکن است درمان‌های دیگری را برای کمک به بهبودی بیمارارائه دهد. همچنین ممکن است بیماران به درمان عامل زمینه‌ای کتواسیدوز دیابتی، مانند آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت باکتریایی، نیاز داشته باشند.

مراقبت ها و درمان خانگی برای کتواسیدوز دیابتی (DKA) چیست؟

اگر دیابت دارید و پزشک شما تشخیص داده است که می‌توانید کتواسیدوز دیابتی (DKA) را در خانه درمان کنید، حتماً موارد زیر را انجام دهید:

• دستورالعمل‌های پزشک خود را دنبال کنید: آنها به شما می‌گویند چه مقدار انسولین و/یا دارو مصرف کنید و سایر اقدامات لازم برای خروج ایمن از کتواسیدوز دیابتی را انجام دهید.
• قند خون خود را مرتباً بررسی کنید: سعی کنید هر ساعت قند خون خود را بررسی کنید تا مطمئن شوید که درمان شما مؤثر است و قند خون شما به طور ایمن کاهش می‌یابد.
• کتون‌های خود را بررسی کنید: از نوارهای کتون ادرار یا دستگاه کتون‌سنج خون برای بررسی کتون‌ها در دوران نقاهت استفاده کنید. سطح کتون‌ها در بدن شما باید در حال کاهش باشد، نه افزایش.
• برای جلوگیری از کم‌آبی بدن مایعات بنوشید: برای هیدراته ماندن، آب، آبگوشت یا عصاره گوشت یا نوشیدنی‌های بدون قند بنوشید. این امر به ویژه در صورت بیماری یا استفراغ بسیار مهم است.
• سعی کنید به طور معمول غذا بخورید: مهم است که مانند همیشه غذا بخورید، به خصوص اگر بیمار هستید. اگر انسولین مصرف می‌کنید، حتماً مقدار مناسب را همراه با وعده غذایی خود طبق دستور پزشک مصرف کنید.
• ورزش نکنید: فعالیت بدنی می‌تواند قند خون شما را افزایش داده و کتون‌ها را در بدن شما افزایش دهد. ارائه دهنده خدمات درمانی شما به شما اطلاع خواهد داد که چه زمانی می‌توانید با خیال راحت دوباره ورزش را شروع کنید.

توجه: لازم به ذکر است که توصیه های گفته شده طبق گایدلاین های معتبر است ولی به طور کلی در ایران بیماران اگر شک به بیماری dka دارند حتما به اورژانس و پزشک باید مراجعه کرده و در صورت عدم نیاز به بستری توسط پزشک توصیه های بالا را انجام دهند.

بهبودی از کتواسیدوز دیابتی چقدر طول می‌کشد؟

با درمان سریع، بهبودی از کتواسیدوز دیابتی (DKA) معمولاً ظرف ۲۴ ساعت اتفاق می‌افتد. درمان کامل کتواسیدوز دیابتی زمانی اتفاق می‌افتد که قند خون شما کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و pH خون شما بالاتر از ۷.۳ باشد.

بسته به شدت کتواسیدوز دیابتی، ممکن است درمان کامل آن چندین روز طول بکشد.

آیا کتواسیدوز دیابتی درمان قطعی دارد؟

بله معمولا با درمان فوری، سریع و مناسب بیماری خوب میشود و بیمار به سرعت طی یک روز بهبود پیدا میکند. اما بدون درمان فوری و سریع بیمار ممکن است دچار عوارض جدی و برگشت ناپذیر شود.

کتواسیدوز دیابتی برگشت پذیر است؟

اگر بیمار مجدد انسولین و دارو های خود را استفاده نکند با بیماری زمینه ای یا عفونی مبتلا شود ممکن است مجدد به این بیماری مبتلا شود.

پیش‌آگهی (چشم‌انداز) برای فرد مبتلا به کتواسیدوز دیابتی DKA چیست؟

میزان کلی مرگ و میر ناشی از کتواسیدوز دیابتی کمتر از 1٪ است؛ با این حال، میزان مرگ و میر در بیماران مسن‌تر و در بیماران مبتلا به سایر بیماری‌های تهدیدکننده زندگی بیشتر است. شوک یا کما در بدو ورود، پیش‌آگهی بدتری را نشان می‌دهد.

علل اصلی مرگ، اختلال گردش خون، هیپوکالمی و عفونت است. در مطالعات قدیمی‌تر روی کودکانی که ادم مغزی از نظر بالینی آشکار داشتند، حدود یک چهارم بیماران فوت کردند و 15 تا 35٪ با عوارض عصبی مداوم زنده ماندند.

میزان بقای DKA چقدر است؟

مطالعات نشان می‌دهد که میزان بقای بیماران مبتلا به کتواسیدوز دیابتی همچنان در حال بهبود است. با درمان مناسب، میزان بقا بیش از ۹۵٪ است. اما عوامل خاصی می‌توانند بر میزان مرگ و میر تاثیر بگذارند. عوامل زیر معمولاً منجر به نتایج بدتری می‌شوند:

• درمان پس از کما، هیپوترمی و الیگوری (کاهش برون‌ده ادراری)
• سن بالای ۶۵ سال و ابتلا به بیماری‌های حاد همزمان، مانند حمله قلبی، ذات‌الریه یا سپسیس
• تورم مغزی (به ویژه در افراد جوان‌تر)

پیشگیری، مدیریت و کنترل

چگونه می‌توانم از کتواسیدوز دیابتی DKA جلوگیری کنم؟

راه‌های زیادی برای پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی وجود دارد:

• بیمار باید دیابت را مدیریت کند: تغذیه سالم و فعالیت بدنی را بخشی از زندگی روزمره خود قرار دهد. دستورالعمل‌های پزشکان خود را برای مصرف داروهای دیابت یا انسولین دنبال کند.
• سطح قند خون خود را کنترل کند: ممکن است لازم باشد حداقل ۳ تا ۴ بار در روز سطح قند خون خود را بررسی و ثبت کنید.
• دوز انسولین را در صورت نیاز تنظیم کند: با پزشک دیابت در مورد چگونگی تنظیم دوز انسولین برای خود صحبت کند. به سطح قند خون، آنچه می‌خورد، میزان فعالیت خود و اینکه آیا بیمار است فکر کند. اگر سطح قند خون بیمار شروع به افزایش کرد، برنامه درمانی دیابت خود را دنبال کند تا سطح قند خون خود را به محدوده هدف خود برگرداند.
• سطح کتون خود را بررسی کند: وقتی بیمار است، ادرار خود را برای کتون‌های اضافی با کیت آزمایش کتون ادرار آزمایش کند. می‌توانید کیت‌های آزمایش را از داروخانه خریداری کند. اگر سطح کتون بیمار متوسط یا بالا است، فوراً با پزشک خود تماس بگیرد یا به اورژانس مراجعه کند.

زندگی با کتواسیدوز دیابتی (DKA)

چگونه خطر کتواسیدوز دیابتی (DKA) را کاهش دهید (بایدها و نبایدها)

راهنمای مراجعه به پزشک

چه زمانی برای کتواسیدوز دیابتی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر احساس بیماری یا استرس دارید یا اخیراً بیماری یا آسیبی داشته‌اید، مرتباً سطح قند خون خود را بررسی کنید. همچنین ممکن است لازم باشد کتون ادرار را بررسی کنید. می‌توانید یک کیت آزمایش را از داروخانه تهیه کنید.

در صورت وجود موارد زیر، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:

• استفراغ می‌کنید و نمی‌توانید غذا یا مایعات را در معده خود نگه دارید.
• سطح قند خون شما بالاتر از محدوده هدف است و پس از درمان در خانه کاهش نمی‌یابد.
• سطح کتون ادرار شما متوسط یا بالا است.

در صورت داشتن موارد زیر با ۱۱۵ تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

کتواسیدوز مرتبط با دیابت (DKA) یکی از یکی از حادترین عوارض دیابت است. به همین دلیل است که تشخیص علائم و محرک‌های آن مهم است تا در صورت بروز بتوانید سریعاً اقدام کنید. در حالی که اقدامات زیادی برای جلوگیری از DKA وجود دارد، اما گاهی اوقات اجتناب‌ناپذیر است.

باید سعی کنیم هنگامی که علامت های بیماری در ما ظاهر شد سریعا با اورژانس تماس بگیریم و تعلل در تشخیص و درمان نکنیم. اگر در مدیریت آن مشکل دارید یا در مورد عوارض سوالی دارید، در درخواست کمک از پزشک خود تردید نکنید.