آناتومی مغز؛ بررسی عملکرد مغز و مراقبت از مغز

مقدمه و شناخت مغز

مغز چیست؟

مغز انسان، پیچیده‌ترین عضو بدن است. این ارگان که حدود ۱ تا ۱.۴۵ کیلوگرم بوده و تنها ۲ درصد از کل وزن بدن را تشکیل می‌دهد، مرکز هوش، فرمانده حرکات و رفتارها و مترجم دنیای حواس ماست. در واقع، تمام ویژگی‌هایی که هویت انسانی ما را تعریف می‌کنند، از منبعی واحد در این ارگان نشات می‌گیرند.

مغز یک سیستم زنده و پویاست که از عضلات تشکیل نشده، بلکه شبکه‌ای پیچیده از میلیاردها سلول عصبی، رگ‌های خونی و سلول‌های گلیا است که با ارسال و دریافت سیگنال‌های الکتریکی و شیمیایی، تمامی فرایندهای حیاتی بدن را کنترل می‌کند.

این سیگنال‌ها نه‌تنها عملکردهای خودکار و ناخودآگاه مانند ضربان قلب و تنفس را مدیریت می‌کنند، بلکه طیف وسیعی از رفتارهای آگاهانه مانند تفکر، حافظه، قضاوت و حل مسئله را نیز ممکن می‌سازند.

برخی از پیام‌ها در داخل خود مغز پردازش می‌شوند، درحالی‌که برخی دیگر از طریق نخاع و یک شبکه گسترده از اعصاب به سایر نقاط بدن منتقل می‌گردند.

حدود ۶۰ درصد مغز از چربی تشکیل شده است، و ۴۰ درصد باقی‌مانده ترکیبی از آب، پروتئین، کربوهیدرات و نمک‌ها است. مغز با ارسال و دریافت سیگنال‌های شیمیایی و الکتریکی در سراسر بدن، به کار خود ادامه می‌دهد.

این سیگنال‌ها برای کنترل فرایندهای مختلف بدن، از جمله ایجاد حس خستگی یا درد، تفسیر می‌شوند. این کار به کمک میلیاردها نورون (سلول عصبی) در سیستم عصبی مرکزی انجام می‌شود.

عملکرد

وظیفه مغز چیست؟

مغز نه‌تنها مرکز تفکر و تصمیم‌گیری است، بلکه بخش گسترده‌ای از رفتارهای خودکار و ارادی را نیز کنترل می‌کند. این عملکردهای خودکار شامل تنظیم ضربان قلب، تنفس و چرخه‌های خواب و بیداری هستند که بدون دخالت آگاهانه ما انجام می‌شوند.

علاوه بر این، مغز وظیفه دارد از عملکرد صحیح اندام‌های داخلی اطمینان حاصل کند. درعین‌حال، مغز مسئول تمام حرکات ارادی ما از جمله مهارت‌های حرکتی و هماهنگی است.

مغز مسئول دریافت، تفسیر و ترجمه سیگنال‌های حسی از محیط اطراف است. اطلاعات از حواس پنج‌گانه (بینایی، بویایی، چشایی، لامسه و شنوایی) به مغز ارسال می‌شوند.

مغز این اطلاعات را پردازش کرده و به آن‌ها معنا می‌بخشد تا ما بتوانیم دنیای اطرافمان را درک کنیم. این فرایند پیچیده به ما امکان می‌دهد تا با محیط خود تعامل داشته باشیم و به محرک‌های بیرونی پاسخ دهیم. مغز به‌عنوان بخشی از سیستم عصبی مرکزی (CNS) که شامل مغز و نخاع است، عمل می‌کند.

این سیستم اطلاعات را از سراسر بدن دریافت می‌کند و سیگنال‌هایی را برای کنترل حرکات و عملکردها به عضلات و اندام‌ها ارسال می‌نماید. این ارتباطات از طریق میلیاردها نورون و سیگنال‌های شیمیایی و الکتریکی بین آن‌ها انجام می‌شود.

همچنین، مغز سیستم پاسخ به استرس بدن (واکنش جنگ یا گریز) را مدیریت می‌کند و نقش حیاتی در تنظیم دما، گرسنگی و تشنگی دارد. مغز مسئول فرایندهای پیچیده‌تری مانند استدلال، قضاوت، حل مسئله و یادگیری نیز هست.

چه زمانی رشد مغز متوقف می‌شود؟

رشد مغز یک روند پیچیده و طولانی‌مدت است. با اینکه مغز در سه سال اول زندگی سریع‌ترین رشد خود را تجربه می‌کند و تا سن پنج سالگی به حدود ۹۰ درصد از حجم نهایی خود می‌رسد، اما رشد و بلوغ آن تا مدت‌ها بعد نیز ادامه پیدا می‌کند.

یکی از آخرین بخش‌های مغز که به بلوغ کامل می‌رسد، قشر پیش پیشانی (prefrontal cortex) است که مسئول تصمیم‌گیری، اولویت‌بندی وظایف و کنترل احساسات است. این بخش از مغز تا میانه یا اواخر دهه ۲۰ زندگی فرد به بلوغ کامل می‌رسد.

در زمان تولد، مغز حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ گرم وزن دارد که تقریباً ۲۵ درصد وزن نهایی آن است. رشد مغز یک مسیر یکسان و ثابت برای همه نیست و عوامل بیرونی، چه مثبت و چه منفی، می‌توانند بر آن تأثیر بگذارند.

آناتومی

قسمت‌های اصلی مغز کدامند؟

ساختار مغز به‌صورت یک سیستم سلسله‌مراتبی طراحی شده است که در آن، بخش‌های مختلف وظایف خاصی را انجام می‌دهند و درعین‌حال به‌صورت هماهنگ با یکدیگر کار می‌کنند. این معماری پیچیده به مغز امکان می‌دهد تا از ساده‌ترین عملکردهای حیاتی تا پیچیده‌ترین فرایندهای شناختی را مدیریت کند.

مغز به سه واحد اصلی تقسیم می‌شود:

• مغز پسین (Hindbrain): این بخش شامل نخاع بالایی، ساقه مغز و مخچه است. مغز پسین قدیمی‌ترین بخش مغز است و مسئول کنترل عملکردهای حیاتی و ابتدایی بدن مانند ضربان قلب و تنفس است. مخچه نیز در این بخش قرار دارد و به هماهنگی حرکات آموخته‌شده و عمومی بدن کمک می‌کند.
• مغز میانی (Midbrain): مغز میانی به‌عنوان بخش بالایی ساقه مغز، برخی از اعمال بازتابی را کنترل می‌کند و بخشی از مداری است که حرکات چشم و سایر حرکات ارادی را مدیریت می‌نماید. این بخش همچنین شامل خوشه‌هایی از نورون‌ها و مسیرهای عصبی است که به عملکردهایی مانند شنوایی، حرکت و محاسبه پاسخ‌ها به تغییرات محیطی کمک می‌کنند. همچنین، حاوی هسته سیاه است که با حرکت و هماهنگی مرتبط است.
• مغز پیشین (Forebrain): این بخش بزرگ‌ترین و توسعه‌یافته‌ترین واحد مغز انسان است و عمدتاً از مخ و ساختارهای زیرین آن تشکیل شده است. مغز پیشین منبع تمام افکار و اعمال خودآگاه است و وظایفی مانند نگهداری خاطرات، برنامه‌ریزی، تخیل و استدلال را بر عهده دارد.

در یک نگاه کلی‌تر، مغز از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

• مخ (Cerebrum): مخ بزرگ‌ترین بخش مغز است که در قسمت جلوی آن قرار دارد و از ماده خاکستری (قشر مخ) و ماده سفید تشکیل شده است. این بخش مسئول تفسیر حواس پنج‌گانه، تنظیم کارهای آگاهانه و فرایندهایی مانند گفتار، حافظه، رفتار، شخصیت، استدلال و قضاوت است. مخ به دو نیمکره چپ و راست تقسیم می‌شود که توسط یک باند ضخیم از رشته‌های عصبی به نام جسم پینه‌ای به هم متصل هستند و از این طریق با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. هر نیمکره، سمت مخالف بدن را کنترل می‌کند؛ یعنی نیمکره چپ مسئول سمت راست بدن است و برعکس.
• مخچه (Cerebellum): مخچه یک بخش به‌اندازه مشت دست است که در پشت سر قرار دارد. وظیفه اصلی آن هماهنگی حرکات ارادی عضلانی، حفظ وضعیت بدن، تعادل و هماهنگی است. همچنین مطالعات اخیر به نقش آن در تفکر، احساسات، رفتارهای اجتماعی و ارتباط احتمالی آن با اعتیاد، اوتیسم و اسکیزوفرنی اشاره دارند. با وجود اینکه مخچه تنها ۱۰ درصد از حجم کل مغز را تشکیل می‌دهد، بیش از ۵۰ درصد از کل نورون‌های مغز در آن قرار دارند.
• ساقه مغز (Brainstem): ساقه مغز در قسمت پایین مغز قرار دارد و آن را به نخاع متصل می‌کند. این بخش حیاتی برای بقا، عملکردهای خودکار بدن را تنظیم می‌کند که ما به صورت آگاهانه آن‌ها را کنترل نمی‌کنیم، از جمله ضربان قلب، تنفس، جریان خون و چرخه‌های خواب و بیداری. ساقه مغز از سه بخش تشکیل شده است: بصل‌النخاع که ضربان قلب و تنفس را تنظیم می‌کند و مسئول اعمال رفلکسی مانند عطسه و استفراغ است، پل مغز که ارتباط بین مغز و سایر بخش‌های بدن را برقرار می‌کند و مغز میانی.

لوب‌هایی که مغز شما را تشکیل می‌دهند کدامند؟

هر نیمکره مغز به چهار بخش یا لوب تخصصی تقسیم شده است:

• لوب فرونتال (Frontal Lobes): این لوب در پشت پیشانی قرار دارد. لوب‌های فرونتال مسئول برنامه‌ریزی، تخیل آینده، استدلال منطقی و نگهداری ایده‌ها در حافظه کوتاه‌مدت هستند. بخشی از این لوب به نام قشر حرکتی به برنامه‌ریزی، کنترل و اجرای حرکات ارادی کمک می‌کند. این لوب همچنین با تصمیم‌گیری، شخصیت، یادگیری و گفتار (ناحیه بروکا) نیز مرتبط است.
• لوب پاریتال (Parietal Lobes): این لوب در پشت لوب‌های فرونتال قرار گرفته و اطلاعات حسی مربوط به لمس، فشار و درد را پردازش می‌کند. قشر حسی – پیکری در قسمت جلوی این لوب، اطلاعاتی در مورد دما، لمس و حرکت از بدن دریافت می‌کند. این لوب همچنین به درک محیط اطراف، وضعیت بدن و تفسیر سیگنال‌های حسی برای تشخیص اشیا کمک می‌کند.
• لوب اکسیپیتال (Occipital Lobes): در پشت مغز قرار دارد. وظیفه اصلی این لوب پردازش اطلاعات بصری از چشم‌ها و مرتبط کردن آن‌ها با خاطرات ذخیره‌شده است. آسیب به این لوب می‌تواند منجر به نابینایی شود.
• لوب تمپورال (Temporal Lobes): این لوب‌ها در کناره‌های سر، زیر لوب‌های فرونتال و پاریتال قرار دارند. آن‌ها مسئول پردازش اطلاعات شنیداری و درک زبان هستند. قسمت زیرین این لوب در تشکیل و بازیابی خاطرات و همچنین یکپارچه‌سازی حس‌های بینایی، شنیداری، چشایی و لمسی نقش حیاتی دارد. این لوب همچنین با حافظه کوتاه‌مدت، درک ریتم موسیقی و تشخیص چهره‌ها مرتبط است.

ماده خاکستری و سفید در مغز چیست؟

مغز از دو نوع ماده اصلی تشکیل شده است: ماده خاکستری و ماده سفید. ماده خاکستری لایه بیرونی مغز را تشکیل می‌دهد و در واقع همان قشر مخ است. این بخش به رنگ خاکستری دیده می‌شود، زیرا اعصاب در این ناحیه فاقد پوشش عایق چربی هستند. بیشتر فرایندهای پردازش و یکپارچه‌سازی اطلاعات در مغز در همین ناحیه رخ می‌دهد.

ماده سفید در بخش‌های داخلی مغز قرار دارد و از رشته‌های عصبی (آکسون‌ها) تشکیل شده که پوشش چربی به نام غلاف میلین دارند. این پوشش به سیگنال‌های عصبی کمک می‌کند تا سریع‌تر حرکت کنند. وظیفه اصلی ماده سفید، اتصال بخش‌های مختلف مغز به یکدیگر و تسهیل ارتباط بین آن‌هاست.

مغز انسان چند سلول دارد؟

مغز انسان شبکه‌ای پیچیده از میلیاردها سلول است. واحد اصلی عملکردی مغز سلولی به نام نورون است که مسئول ارسال و دریافت پیام‌های عصبی است. تمام احساسات، افکار، خاطرات و حرکات نتیجه سیگنال‌هایی هستند که از طریق نورون‌ها منتقل می‌شوند. هر نورون از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

جسم سلولی (که هسته و مولکول‌های موردنیاز را می‌سازد)، دندریت‌ها (که پیام‌ها را از سایر سلول‌ها دریافت می‌کنند) و آکسون (که سیگنال‌ها را از جسم سلولی به سلول دیگر منتقل می‌کند).

ارتباط بین نورون‌ها در محل اتصالی به نام سیناپس اتفاق می‌افتد. در این فرایند، مواد شیمیایی به نام انتقال‌دهنده‌های عصبی از یک نورون آزاد شده و به گیرنده‌های روی سلول همسایه متصل می‌شوند تا سیگنال را ادامه دهند. برخی از این انتقال‌دهنده‌ها محرک هستند (فعالیت سلول‌ها را افزایش می‌دهند) و برخی دیگر بازدارنده (فعالیت سلول را کاهش می‌دهند).

علاوه بر نورون‌ها، نوع دیگری از سلول‌ها به نام سلول‌های گلیا نیز در مغز وجود دارند که وظیفه پشتیبانی، تغذیه و کمک به انتقال سیگنال‌ها را بر عهده دارند. تعداد این سلول‌ها بسیار بیشتر از نورون‌ها است و آن‌ها رایج‌ترین نوع سلول در تومورهای مغزی اولیه هستند. با اینکه مخچه تنها ۱۰ درصد از حجم کل مغز را تشکیل می‌دهد، اما بیش از ۵۰ درصد از کل نورون‌های مغز در آن قرار دارند,

وزن مغز انسان چقدر است؟

مغز یک عضو شگفت‌انگیز است که با وجود وزن نسبتاً کم، نقش حیاتی در بدن دارد. وزن مغز یک فرد بالغ به طور متوسط حدود ۱.۴ تا ۱.۴۵ کیلوگرم است. این وزن، تنها حدود ۲ درصد از کل وزن بدن را تشکیل می‌دهد. در زمان تولد، وزن مغز حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ گرم است.

شرایط و اختلالات

چه شرایطی می‌تواند بر مغز تاثیر بگذارد؟

بیماری‌ها و شرایط مختلفی وجود دارند که می‌توانند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارند. این شرایط می‌توانند از بیماری‌هایی که فرد با آن‌ها به دنیا می‌آید تا آسیب‌های اکتسابی و بیماری‌های مرتبط با سن را شامل شوند. علائم هر بیماری مغزی نتیجه آسیب به یک بخش یا شبکه خاص در مغز هستند. برخی از شایع‌ترین شرایط و اختلالاتی که بر مغز تاثیر می‌گذارند عبارتند از:

• سکته مغزی (Stroke): سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که مغز به‌اندازه کافی اکسیژن دریافت نمی‌کند. علائم آن به طور ناگهانی ظاهر می‌شوند و نشان‌دهنده یک وضعیت اضطراری هستند. برای تشخیص سریع سکته مغزی، از کد F.A.S.T. استفاده می‌شود:

• صورت (F – FACE): از فرد بخواهید لبخند بزند. اگر یک طرف صورت او آویزان شد، این یک نشانه است.
• بازوها (A – ARMS): از فرد بخواهید هر دو بازوی خود را بالا ببرد. اگر یک بازو به سمت پایین متمایل شد، این یک نشانه است.
• گفتار (S – SPEECH): از فرد بخواهید یک عبارت ساده را تکرار کند. اگر گفتار او نامفهوم یا عجیب بود، این یک نشانه است.
• زمان (T – TIME): اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید، فوراً با اورژانس تماس بگیرید و زمان شروع علائم را یادداشت کنید.

سایر علائم سکته مغزی شامل بی‌حسی یا ضعف ناگهانی در صورت، بازو یا پا (به‌خصوص در یک طرف بدن)، سردرگمی ناگهانی، مشکل در دیدن، سرگیجه، ازدست‌دادن تعادل یا سردرد شدید و ناگهانی بدون دلیل مشخص است.

گاهی اوقات علائم ممکن است پس از چند دقیقه از بین بروند؛ این می‌تواند یک حمله ایسکمی گذرا (TIA) یا سکته خفیف باشد که یک وضعیت جدی است و نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.

• بیماری پارکینسون (Parkinson’s Disease): علائم بیماری پارکینسون (PD) در افراد مختلف، متفاوت است. چهار علامت اصلی این بیماری عبارتند از:

• لرزش (Tremor): لرزش اغلب از دست‌ها شروع می‌شود، اما می‌تواند پا یا فک را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد. این لرزش موزون است و اغلب در حالت استراحت بیشتر می‌شود.
• سفتی (Rigidity): سفتی عضلانی یا مقاومت در برابر حرکت، یک علامت رایج است که باعث درد یا احساس خشکی در عضلات می‌شود.
• کندی حرکت (Bradykinesia): این علامت به معنی کند شدن حرکات خودکار و خودانگیخته است. این حالت می‌تواند انجام کارهای ساده مانند لباس پوشیدن یا شستن را بسیار طولانی کند.
• مشکلات تعادل (Postural Instability): شامل مشکلات تعادل و تغییر در وضعیت بدن است که خطر سقوط را افزایش می‌دهد.

این علائم حرکتی، مستقیماً به ازدست‌رفتن نورون‌های تولیدکننده دوپامین در هسته سیاه مغز مرتبط هستند که بخشی از عقده‌های قاعده‌ای است و مسئول هماهنگی و آغاز حرکات است. علاوه بر این، افراد مبتلا به پارکینسون ممکن است مشکلات دیگری مانند افسردگی و اضطراب، مشکلات بلع، تغییر در گفتار، مشکلات ادراری، مشکلات پوستی و اختلالات خواب را نیز تجربه کنند.

• بیماری آلزایمر (Alzheimer’s Disease): بیماری آلزایمر یک اختلال عصبی است که شامل تغییرات غیرقابل‌بازگشت و بدتر شدن توانایی تفکر و به‌خاطر سپردن است. علائم اولیه شامل ازدست‌دادن حافظه و سردرگمی است که ممکن است با تغییرات حافظه‌ای مرتبط با پیری طبیعی اشتباه گرفته شود. با گذشت زمان، این بیماری به‌تدریج منجر به تغییرات رفتاری و شخصیتی، کاهش توانایی‌های شناختی؛ مانند تصمیم‌گیری و مهارت‌های زبانی و مشکل در تشخیص اعضای خانواده و دوستان می‌شود. در نهایت، آلزایمر شدید منجر به ازدست‌دادن کامل عملکرد ذهنی شده و فرد کاملاً به دیگران وابسته می‌شود.
• بیماری هانتینگتون (Huntington’s Disease): بیماری هانتینگتون یک اختلال ارثی است که باعث تخریب تدریجی سلول‌های عصبی (نورون‌ها) در مغز می‌شود. این بیماری به مناطقی از مغز که به کنترل حرکات ارادی کمک می‌کنند، حمله می‌کند. علائم این بیماری به سه دسته فیزیکی، شناختی و رفتاری تقسیم می‌شوند:

• علائم فیزیکی: شامل حرکات رقص‌مانند غیرقابل‌کنترل در دست‌ها، پاها، صورت یا تنه، وضعیت‌های بدنی غیرطبیعی، لرزش، مشکلات گفتاری و بلع، و کاهش وزن است.
• علائم شناختی: شامل مشکلات توجه و قضاوت، مشکل در انجام کارهای روزمره مانند رانندگی و سازماندهی و مشکلات حافظه و ارتباطی است. این تغییرات شناختی به‌تدریج بدتر می‌شوند.
• علائم رفتاری: شامل نوسانات خلقی مانند تحریک‌پذیری، بی‌تفاوتی، افسردگی یا خشم است. در برخی افراد، علائم شدیدتر مانند فوران‌های خشم، افکار خودکشی، افسردگی عمیق و روان‌پریشی (ازدست‌دادن ارتباط با واقعیت) نیز ممکن است رخ دهد.

• صرع (Epilepsy): صرع یک بیماری عصبی است که با تشنج‌های مکرر و غیرقابل تحریک مشخص می‌شود. تشنج به دلیل تجمع فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز رخ می‌دهد و شکل بروز آن به ناحیه‌ای که این فعالیت از آنجا شروع می‌شود، بستگی دارد.
• تومور مغزی: تومورهای مغزی می‌توانند از خود سلول‌های مغزی یا سلول‌های گلیا منشأ بگیرند. علائم تومور به محل قرارگیری آن بستگی دارد و ممکن است با سردرد، مشکلات بینایی، یا اختلالات حرکتی خود را نشان دهد.

روش‌های تشخیص و درمان

روش‌های تصویربرداری مغز

روش‌های تصویربرداری مغز به پزشکان اجازه می‌دهند تا ساختار و عملکرد مغز را مشاهده کنند.

• سی‌تی‌اسکن (CT Scan): این روش از تکنیک‌های اشعه ایکس برای تولید تصاویر مقطعی و دقیق از استخوان‌ها، رگ‌های خونی و بافت‌های نرم داخل بدن استفاده می‌کند. این تصاویر از اشعه ایکس معمولی دقیق‌تر هستند و برای تشخیص آسیب‌ها یا بیماری‌ها و برنامه‌ریزی درمان‌ها به کار می‌روند.
• ام‌آرآی (MRI): تصویربرداری رزونانس مغناطیسی از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر بسیار دقیق از اندام‌ها و بافت‌ها استفاده می‌کند. این روش به‌ویژه برای مشاهده بافت‌هایی که با اشعه ایکس دیده نمی‌شوند، مانند بافت‌های نرم مغز، بسیار مفید است.
• نوار مغز یا ای‌ئی‌جی (EEG): الکتروانسفالوگرام آزمایشی است که فعالیت الکتریکی مغز را اندازه‌گیری می‌کند. سلول‌های مغزی از طریق تکانه‌های الکتریکی با هم ارتباط برقرار می‌کنند، و این فعالیت به‌صورت خطوط موجی بر روی یک دستگاه ثبت می‌شود. ای‌ئی‌جی برای تشخیص صرع، تومورهای مغزی، آسیب‌های ناشی از ضربه به سر و التهاب مغز مفید است.
• پت اسکن (PET Scan): این نوع تصویربرداری، عملکرد متابولیک یا بیوشیمیایی اندام‌ها و بافت‌ها را نشان می‌دهد. یک داروی رادیواکتیو به نام ردیاب به بدن تزریق می‌شود که در مناطقی با فعالیت متابولیکی بالاتر جمع می‌شود و محل بیماری را مشخص می‌کند. پت اسکن اغلب می‌تواند بیماری را قبل از ظاهر شدن در سایر آزمایش‌ها مانند سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی شناسایی کند.
• اسپکت اسکن (SPECT Scan): این آزمایش نشان می‌دهد که اندام‌های داخلی چقدر خوب کار می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، می‌تواند نشان دهد که جریان خون به قلب چقدر خوب است یا کدام مناطق مغز فعال‌تر یا کم‌فعالیت‌تر هستند. در طول یک تشنج، این اسکن می‌تواند جریان خون را در مغز اندازه‌گیری کند که معمولاً در بخشی که تشنج از آنجا سرچشمه می‌گیرد، بالاتر است.
• ام‌آرآی عملکردی (fMRI): این نوع تصویربرداری، مناطق فعال مغز را در حین انجام کارهای خاصی مانند گوش دادن یا خواندن شناسایی می‌کند. این روش به پزشکان کمک می‌کند تا مراکز حیاتی مانند گفتار و حرکت را پیش از جراحی مشخص کنند.

جراحی‌های مغز کدامند؟

در مواردی که داروها و درمان‌های دیگر مؤثر نباشند، جراحی می‌تواند یک گزینه باشد.

• جراحی مغز در حالت بیدار (Awake Brain Surgery): این روش برای درمان تومورهای مغزی یا تشنج‌های صرعی انجام می‌شود. زمانی که تومور یا ناحیه تشنج‌زا در نزدیکی مراکز حیاتی مغز (مانند گفتار یا حرکت) قرار دارد، بیمار در طول جراحی بیدار نگه داشته می‌شود. پزشک با پرسیدن سؤال از بیمار و رصد پاسخ‌های او، مطمئن می‌شود که به این نواحی حساس آسیب نمی‌رساند. این تکنیک به جراح اجازه می‌دهد تا نواحی عملکردی را شناسایی کرده و از آسیب به آن‌ها جلوگیری کند.
• جراحی صرع (Epilepsy Surgery): هدف از این جراحی کاهش یا توقف تشنج و افزایش کیفیت زندگی است. این گزینه زمانی در نظر گرفته می‌شود که حداقل دو داروی ضد تشنج نتوانسته‌اند تشنج‌ها را به طور موثر مدیریت کنند. انواع مختلفی از جراحی‌های صرع وجود دارد، از جمله جراحی برشی (که بافت مغزی آسیب‌دیده را برمی‌دارد) و جراحی با لیزر (که از لیزر برای تخریب دقیق یک بخش کوچک از بافت استفاده می‌کند).

روش‌های جدید درمانی

تکنولوژی‌های جدید از طریق تحریک عصبی به درمان برخی از اختلالات مغزی کمک می‌کنند.

• تحریک عصب واگ (Vagus Nerve Stimulation): این روش از دستگاهی برای ارسال تکانه‌های الکتریکی به عصب واگ استفاده می‌کند. این تکانه‌ها فعالیت مغز را تغییر می‌دهند و برای درمان صرع و افسردگی تأیید شده‌اند. دستگاه می‌تواند به‌صورت جراحی زیر پوست قفسه سینه کاشته شود یا در نسخه‌های جدیدتر به‌صورت غیرتهاجمی روی پوست گردن قرار گیرد.
• تحریک مغناطیسی مکرر (rTMS): این یک روش غیرتهاجمی است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز استفاده می‌کند تا علائم افسردگی شدید را بهبود بخشد. این روش در مقایسه با سایر درمان‌ها مانند الکتروشوک درمانی، نیازی به بیهوشی ندارد و باعث تشنج یا ازدست‌دادن حافظه نمی‌شود.

مراقبت

مراقبت از مغز؛ پیشگیری بهتر از درمان

مراقبت از سلامت مغز به‌اندازه مراقبت از سلامت دیگر اعضای بدن اهمیت دارد. عادات سالم می‌توانند به عملکرد بهتر مغز کمک کنند.

• تغذیه مناسب: یکی از مهم‌ترین راه‌های مراقبت از مغز، خوردن غذاهای مغذی است. ازآنجایی‌که حدود ۶۰ درصد مغز از چربی تشکیل شده است، رژیم غذایی غنی از چربی‌های سالم برای حفظ ساختار آن ضروری است. تغذیه مناسب به مغز سوخت لازم برای انجام تمام فرایندهای پیچیده خود را می‌دهد.
• ورزش منظم: ورزش منظم یک عادت مفید برای سلامت مغز است. ازآنجایی‌که مغز مسئول کنترل مهارت‌های حرکتی، تعادل و هماهنگی است، فعالیت بدنی نه‌تنها به بهبود جریان خون و اکسیژن‌رسانی به مغز کمک می‌کند، بلکه مستقیماً شبکه‌های عصبی مسئول حرکت را نیز تقویت می‌نماید. این ارتباط دوطرفه بین ذهن و بدن برای حفظ سلامت مغز حیاتی است.
• فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی: مغز نیاز به تحریک دارد تا فعال و سالم بماند. انجام پازل و حل مسائل، و همچنین تعاملات اجتماعی با دوستان، بخش‌های مغز مسئول حل مسئله، تصمیم‌گیری و درک اجتماعی را به‌صورت مستقیم تقویت می‌کنند. این فعالیت‌ها مغز را در حالت تمرین نگه می‌دارند و ارتباطات عصبی آن را تقویت می‌نمایند.
• خواب کافی و مدیریت استرس: خواب کافی و مدیتیشن برای کاهش استرس، عاداتی هستند که به سلامت مغز کمک می‌کنند. اختلالات خواب و مشکلات روانی مانند افسردگی، در بسیاری از بیماری‌های مغزی مانند پارکینسون مشاهده می‌شود. این رابطه قوی نشان می‌دهد که یک مغز سالم به استراحت کافی و تعادل هورمونی نیاز دارد. استرس مزمن می‌تواند به این تعادل آسیب بزند، بنابراین مدیریت آن برای جلوگیری از اختلالات احتمالی حیاتی است.

راهنمای مراجعه به پزشک

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟

علائم اختلالات مغزی بسیار متفاوت هستند و می‌توانند بر سلامت روانی، حرکت، حافظه، تفکر و گفتار تاثیر بگذارند. اگر علائم نگران‌کننده‌ای مانند آنچه برای سکته مغزی ذکر شد یا هرگونه تغییر ناگهانی در عملکرد بدن خود مشاهده کردید، باید فوراً به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. تنها یک متخصص می‌تواند با دقت بیماری را تشخیص داده و درمان مناسب را توصیه کند.

یادداشتی از تیم دارو دات کام

مغز شما وظیفه بسیار مهمی دارد و بااین‌حال به آن توجه نمی‌شود. همین‌الان، شما از مغز خود برای خواندن این متن استفاده می‌کنید.

درعین‌حال، مغز شما موتور بدن شما را برای ادامه تنفس شما به کار می‌اندازد، مطمئن می‌شود که چشمانتان پلک می‌زند و به شما یادآوری می‌کند که وقت میان‌وعده است.

از آنجایی‌که مغز شما دائماً در حال کار است تا کل بدن شما را به کار بیندازد، مهم است که برای سالم نگه‌داشتن آن اقداماتی انجام دهید. می‌توانید این کار را با ملاقات با دوستان و معاشرت، حل‌کردن پازل یا مدیتیشن برای کاهش استرس انجام دهید. عادات معمول مانند خوردن وعده‌های غذایی مغذی و ورزش منظم و خواب کافی نیز مفید هستند.

اگر علائمی دارید که ممکن است نشانه بیماری مغزی باشد یا اگر در مورد سلامت مغز خود سوالی دارید، به پزشک مراجعه کنید.