کم‌کاری تیروئید چیست؟ علائم، دلایل و درمان قطعی با دارو و تغذیه
کم کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده‌ی تیروئید ما به اندازه‌ی نیاز بدنمان هورمون ترشح نکند و به‌دنبال آن علائمی مرتبط با کاهش سوخت و ساز در کل بدن مانند خستگی مفرط و افزایش وزن ایجاد می‌شود.
در این مقاله از دارو دات کام به بررسی علائم و زمان مراجعه به پزشک و روش تشخیص و درمان کم کاری تیروئید خواهیم پرداخت.
مقدمه و شناخت بیماری
کم کاری تیروئید چیست؟
غده‌ی تیروئید یک غده‌ی پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن انسان قرار دارد و ترشح هورمون‌های مرتبط با متابولیسم و سوخت و ساز بدن را برعهده دارد.
هورمون‌های تحریک کننده تولید هورمون تیروئید از غده هیپوتالاموس و هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود و غده‌ی تیروئید را تحریک به تولید هورمون تیروئید می‌کند.
در صورتی‌که به علل مختلف این غده قادر به تولید میزان کافی هورمون تیروئید نباشد، بدن دچار کاهش متابولیسم و علائم مرتبط با آن خواهد شد.
سوخت و ساز در تمام سلول‌های بدن در حال انجام است، پس کم کاری تیروئید می‌تواند بر کل ارگان‌های بدن اثر گذاشته و باعث بروز علائم شود.
انواع کم کاری تیروئید
۴ نوع اصلی کم کاری تیروئید وجود دارد:
۱. کم کاری تیروئید اولیه: که به طور مستقیم غده تیروئید را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین هورمون تیروئیدی کمتری تولید می‌شود. این فرآیند باعث می‌شود که غده هیپوفیز هورمون تحریک کننده تیروئید را بیشتر ترشح کند.
بیماری‌های خودایمنی مانند هاشیموتو می‌تواند این نوع کم کاری تیروئید را ایجاد کنند. بعد از یک عمل جراحی تیروئید یا پرتو درمانی در ناحیه سر و گردن می تواند باعث کم کاری تیروئید اولیه شود که شایع‌ترین نوع کم کاری تیروئید است.
۲. کم کاری تیروئید ثانویه: وقتی اتفاق می‌افتد که غده‌ی هیپوفیز که یک غده‌ی بسیار کوچک در قاعده مغز است کم کار شود و هورمون تحریک کننده غده تیروئید (TSH) را کمتر ترشح کند. این نوع کم کاری تیروئید نادر است.
۳. کم کاری تیروئید ثالثیه: وقتی اتفاق می‌افتد که هیپوتالاموس کمتر غده هیپوفیز را با تولید هورمون TRH تحریک کند، بنابراین غده هیپوفیز کمتر TSH ترشح می‌کند.
۴. کم کاری تیروئید تحت بالینی: که کم کاری تیروئید خفیف نیز نامیده می‌شود وقتی اتفاق می‌افتد که TSH به مقدار اندکی افزایش یابد، اما سطح هورمون‌های تیروئیدی در محدوده نرمال باشد. معمولا این نوع کم کاری تیروئید خود به خود در طی سه ماه برطرف می‌شود.
کم کاری تیروئید چقدر شایع است؟
شیوع جهانی کم کاری تیروئید حدود 5٪ است.
در مطالعه انجام شده‌ی اخیر در ایران، شیوع کم کاری تیروئید در تهران را حدود 7.4 ٪ گزارش کرده است که از میزان جهانی آن کمی بالاتر است.
چه کسی بیشتر در معرض ابتلا به کم کاری تیروئید است؟
کم کاری تیروئید می‌تواند در هر کسی دیده شود. اما به طور کلی کم کاری تیروئید در خانم‌های بالای ۶۰ سال و خصوصا بعد از یائسگی بیشتر رخ می‌دهد.
همچنین بیماری هاشیموتو که شایع‌ترین نوع کم کاری تیروئید است، در زنان 30 تا 50 سال شایع‌تر است.
علائم و علت‌ها
علائم کم کاری تیروئید چیست؟
علائم کم کاری تیروئید ممکن است خفیف باشند، اختصاصی این بیماری نباشند و به تدریج ایجاد شده و در طی زمان تشدید شوند که شایع‌ترین آنها شامل موارد زیر می‌شوند:
- احساس خستگی مفرط
- افزایش وزن
- احساس سرمای بیش از حد
- یبوست
اگر می‌خواهید بدانید که کم‌کاری تیروئید چگونه دستگاه گوارش را کند می‌کند، مقاله زیر را بخوانید:
- درد مفاصل و استخوان ها
- عدم تمرکز و کاهش حافظه
- افسردگی
- خشکی پوست و خشکی و نازک شدن تار موها
- ریزش مو قسمت انتهایی ابروها یا نازک شدن ابروها
- پف آلودگی صورت و اطراف چشم ها
- افزایش خونریزی دوران قاعدگی و یا نامنظمی آن
برای آشنایی با تأثیر کم‌کاری تیروئید بر چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری، می‌توانید مقاله زیر را بخوانید:
- اختلال در باروری
- صدای خشن
- کاهش ضربان قلب
- در صورت بزرگ شدن غده تیروئید و ایجاد گواتر، تورم جلوی گردن
- خواب آلودگی
برای آشنایی با ارتباط بین کم‌کاری تیروئید و خواب‌آلودگی، مقاله زیر را مطالعه کنید:
چه چیزی باعث کم کاری تیروئید می‌شود؟
- بیماری هاشیموتو شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید است که یک نوع بیماری خودایمنی است و وقتی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی شما علیه غده تیروئید شروع به فعالیت کند.
- مصرف برخی داروها مانند لیتیوم، تالیدومید و آمیودارون
- کم کاری تیروئیدی مادرزادی: به دنیا آمدن بدون غده تیروئید یا غده تیروئید کم کار
- کمبود ید
- بیماری‌های غده هیپوفیز
- تیروئیدیت یا التهاب غده تیروئید (می‌تواند به دنبال یک بیماری ویروسی یا بارداری اتفاق بیفتد)
- پرتودرمانی سر و گردن
- سابقه درمان پرکاری تیروئید با ید رادیواکتیو
- سابقه جراحی تیروئید
عوامل خطر کم کاری تیروئید چیست؟
- جنس مونث
- سابقه خانوادگی بیماری تیروئید
- سابقه بیماری خودایمنی مثل دیابت نوع یک یا سلیاک
- جراحی تیروئید
- پرتودرمانی سروگردن
- مصرف دارو برای پرکاری تیروئید
عوارض کم کاری تیروئید چیست؟
اگر هیپوتیروئیدی درمان نشود این عوارض ممکن است رخ دهد:
- گواتر
- کم خونی
- پایین بودن دمای بدن
- نارسایی قلبی
- سطح بالای کلسترول خون
- کاهش باروری
- نوروپاتی محیطی (احساس درد، گزگز و بی حسی در اندام فوقانی و تحتانی)
- پوکی استخوان
- افسردگی
- اختلال در تمرکز
- موارد شدید هیپوئیدی می تواند منجر به «کمای میگزدم» شود.
- کودکان و نوجوانان باکم کاری تیروئید در صورت عدم درمان، با مشکلات رشد و تکامل مواجه خواهند شد.
- اگر باردار هستید و کم کاری تیروئید را درمان نکنید احتمال از دست دادن بارداری و عوارض بارداری افزایش پیدا خواهد کرد.
- نوزادان با کم کاری تیروئید درمان نشده از بدو تولد در ریسک اختلالات جسمی و ذهنی جدی قرار دارند که در صورت تشخیص و درمان به موقع پیشگیری خواهد شد.
تشخیص و آزمایش‌ها
کم کاری تیروئید چگونه تشخیص داده می‌شود؟
همانطور که گفته شد علائم بیماری مرتبط با کل ارگان‌های بدن بوده و ممکن است در بیماری‌های دیگر نیز دیده شود بنابراین مختص به این بیماری نمی‌باشند. در صورت وجود این علائم باید به پزشک مراجعه نمایید. ایشان پس از بررسی علائم، پرسیدن سابقه بیماری‌ها و داروهای مصرفی و معاینه غده تیروئید، آزمایش خون تیروئید درخواست می‌کنند که سطح هورمون‌های تیروئید در خون سنجیده شود.
آزمایش‌های بالینی برای کم کاری تیروئید چیست؟
این آزمایشات شامل سطح TSH به عنوان هورمون تحریک کننده ترشح هورمون تیروئید و سطح T4 , T3 که هورمون‌های مترشحه از غده تیروئید هستند. در صورت شک به بیماری هاشیموتو که بیماری خودایمنی غده تیروئید است آزمایش Anti TPO نیز درخواست می شود.
ممکن است با توجه به تشخیص پزشک متخصص اقدامات بیشتری مثل سونوگرافی غده تیروئید و سی تی اسکن یا اسکن هسته‌ای غده تیروئید نیز لازم باشد.
درمان و داروها
کم کاری تیروئید چگونه درمان می‌شود؟
درمان کم کاری تیروئید معمولا با جایگزینی هورمون تیروئید صورت می‌گیرد. این دارو قرص لووتیروکسین می‌باشد که به شکل یک بار در روز مصرف می‌شود و بهترین زمان مصرف، صبح ناشتا و نیم ساعت قبل از صبحانه است.
مصرف برخی داروها مانند داروهای معده، مکمل آهن، کلسیم باید با فاصله از لووتیروکسین باشد.
بسته به علت ایجاد کم کاری تیروئید معمولا این دارو باید تا پایان عمر مصرف شود تا سطح هورمون در خون حفظ شود و علائم کنترل شود.
بنابراین لازم است آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید ابتدا 6 تا 8 هفته بعد از شروع درمان و سپس هر ۳ تا ۶ ماه و در صورت رسیدن به دوز ثابت، سالانه اندازه گیری شود.
چقدر بعد از درمان احساس بهتری خواهم داشت؟
داروهایی مانند لووتیروکسین سطح هورمون‌های تیروئید خون شما را بالا می برد، اما معمولا چند هفته طول می‌کشد تا علائم کم کاری تیروئید رو به بهبودی برود. به یاد داشته باشید شما باید داروی لووتیروکسین را برای ادامه زندگی‌تان استفاده کنید، اگر مصرف آن را ترک کنید علائم شما برمی‌گردد.
کم کاری تیروئید چقدر طول می‌کشد؟
معمولا کم کاری تیروئید تا پایان عمر باقی می‌ماند و اگر برای شما این تشخیص داده شده شما نیاز دارید هر روز داروی خود را استفاده کنید و سطح آن را به طور منظم چک کنید.
چشم انداز کم کاری تیروئید چگونه است؟
چشم انداز کم کاری تیروئید در صورت درمان بسیار خوب است. اما اگر درمان شروع نشود عوارض تهدید کننده حیاتی مانند کمای میگزدم پیش خواهد آمد.
پیشگیری، مدیریت و کنترل
آیا می‌توان از کم کاری تیروئید پیشگیری کرد؟
انواع زیادی از هیپوتیروئیدی قابل پیشگیری نیست، اما علائم آن قابل مدیریت کردن است. نوعی از آن که به دلیل کمبود ید ایجاد می‌شود با اضافه کردن ید به غذا قابل پیشگیری است. یک راه ساده برای انجام این کار اضافه کردن نمک یددار به غذاست. اگر هیپوتیروئیدی به دلیل مصرف داروها باشد با پزشک خود در مورد تغییر آن داروها صحبت کنید، اما هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک خود ترک نکنید. اگر قصد بارداری دارید حتما مکمل‌های حاوی ید را روزانه شروع کنید و با پزشک خود مشورت کنید.
زندگی با کم کاری تیروئید
چگونه غذا خوردن، رژیم غذایی و تغذیه بر کم کاری تیروئید تاثیر می‌گذارد؟
تیروئید شما از ید برای ساختن هورمون‌های تیروئید استفاده می کند. از سوی دیگر اگر شما بیماری هاشیموتو یا سایر بیماری های خودایمنی تیروئید داشته باشید، به مصرف بیش از اندازه ید حساس هستید و دچار عوارض خواهید شد. بنابراین خوردن غذاهای حاوی مقدار زیادی ید مثل جلبک دریایی یا مصرف مکمل های حاوی ید ممکن است کم کاری تیروئید شما را بدتر کند.
بنابراین در مورد نحوه مصرف مواد غذایی و مکمل های حاوی ید و شربت‌های سرفه که حاوی مواد دارای ید هستند حتما با پزشک خود مشورت کنید.
ادعاهای مختلفی مبنی بر تاثیر تغذیه در درمان کم کاری تیروئید می‌شود، اما هیچ کدام از نظر علمی کاملا تایید شده نیستند.
در دوران بارداری به دلیل نیاز جنین به ید و تامین ید از خون شما ممکن است نیاز به مصرف بیشتر ید داشته باشید.
آیا کم کاری تیروئید در دوران بارداری یک مشکل است؟
افرادی که کم کاری تیروئید دارند مخصوصا از نوع اولیه، احتمال ناباروری، عوارض بارداری مانند فشار خون بارداری یا خونریزی‌های شدید بعد از زایمان در آنها بالاتر است. اما انجام منظم آزمایش‌های تیروئید و مصرف منظم داروها به شما کمک می کند که یک بارداری طبیعی داشته باشید.
اگر کم کاری تیروئید دارید و احتمال می‌دهید که باردار باشید یا قصد بارداری دارید حتما به پزشک مراجعه کنید تا آزمایشات لازم و درمان های لازم برای شما در نظر گرفته شود. چرا که نیاز به هورمون تیروئید در بارداری افزایش می‌یابد و ممکن است پزشک شما دوز دارو را بالاتر ببرد.
راهنمای مراجعه به پزشک
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت داشتن علائم ذکر شده مانند احساس خستگی بیش از حد، افزایش وزن، خشکی پوست و مو، افسردگی و… جهت انجام بررسی، معاینه و انجام آزمایش خون به پزشک متخصص داخلی یا فوق تخصص غدد و متابولیسم مراجعه نمایید.
در صورت شروع مصرف دارو مراجعه منظم به پزشک و انجام آزمایش خون منظم جهت تنظیم دوز مناسب دارو را بخاطر داشته باشید.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
در صورت بروز علائم زیر حتما با اورژانس تماس بگیرید یا به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید:
- تنگی نفس
- اختلال هوشیاری
- کاهش دمای بدن
- کاهش فشارخون
- کند شدن ضربان قلب
این علائم نشان دهنده «کمای میگزدم» هستند که یک شرایط تهدید کننده حیات است و باید به طور اورژانسی تحت درمان قرار بگیرید.
توصیه ای تیم دارو دات کام به شما
علائم کم کاری تیروئید مانند خستگی مفرط، ریزش مو، یا نازک شدن تار موها، خشکی پوست، افزایش وزن و افسردگی معمولا به تدریج ایجاد می‌شوند؛ در صورت دیدن این علائم در خود جهت بررسی غده تیروئید به پزشک خود مراجعه کنید.
کم کاری تیروئید با دارو کاملا کنترل می‌شود، اما در صورت عدم درمان می‌تواند شرایط تهدید کننده حیات را ایجاد کند. پس از شروع داروهای کم کاری تیروئید مصرف منظم و صحیح در کنار مراجعات منظم به پزشک ضروری است.
