مقاومت به انسولین چیست؟ راهنمای جامع تشخیص، علائم، علل و درمان
مقاومت به انسولین زمانی رخ می‌دهد که بدن دیگر به‌خوبی قبل به انسولین، همان هورمونی که به سلول‌ها اجازه می‌دهد قند خون را برای انرژی جذب کنند، پاسخ نمی‌دهد. در این حالت، قند در خون تجمع پیدا کرده و لوزالمعده مجبور می‌شود که انسولین بیشتری تولید کند تا این مشکل را حل کند. با ادامه این وضعیت، ممکن است سطح قند خون به‌صورت مزمن بالا برود و خطر ابتلا به پیش‌دیابت یا دیابت نوع ۲، افزایش پیدا کند.
از این رو، شناخت مقاومت به انسولین اهمیت دارد چون با تغییر سبک زندگی، تغذیه و فعالیت بدنی، می‌توان از پیشرفت این وضعیت جلوگیری کرد. در ادامه این مقاله از دارو دات کام با ما همراه باشید تا به اتفاق هم، درباره این مشکل، تاثیرات آن و راه‌های مقابله و درمان آن، برایتان بگوییم.
مقدمه و شناخت بیماری
مقاومت به انسولین چیست؟
مقاومت به انسولین (impaired insulin sensitivity)، وضعیتی است که در آن سلول‌های بدن به‌ویژه در ماهیچه‌ها، چربی و کبد، به انسولین پاسخ نمی‌دهند. انسولین هورمونی است که قند خون را وارد سلول‌ها می‌کند تا به انرژی تبدیل شود یا ذخیره شود.
وقتی سلول‌ها به انسولین مقاوم می‌شوند، قند در خون تجمع پیدا می‌کند و پانکراس برای جبران، انسولین بیشتری تولید می‌کند. این مکانیسم موقت، در طول زمان باعث فرسودگی سلول‌های تولیدکننده انسولین و افزایش خطر پیش‌دیابت و می‌شود. همچنین گلوکز اضافی در کبد و چربی‌ها ذخیره می‌شود و منجر به افزایش وزن می‌شود.
علائم و علت‌ها
علائم مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین در مراحل اولیه خود علامتی ندارد و اغلب تا زمانی که به پیش‌دیابت یا دیابت نوع ۲ پیشرفت نکند، تشخیص داده نمی‌شود. با این‌حال، در صورت بدتر شدن وضعیت و ناتوانی پانکراس در تولید انسولین کافی برای جبران، سطح قند خون افزایش می‌یابد و ممکن است علائم زیر ظاهر شوند:
- خستگی
- افزایش احساس تشنگی
- تکرر ادرار
- افزایش احساس گرسنگی
- تاری دید
- عفونت‌های قارچی
- کاهش وزن بدون دلیل
نشانه‌های پوستی ابتلا به مقاومت انسولینی
برخی نشانه‌ها و شرایط پوستی می‌توانند با مقاومت به انسولین مرتبط باشند:
- آکانتوز نیگریکانس (Acanthosis nigricans): لکه‌های ضخیم، مخملی و اغلب تیره‌تر روی پوست، به‌ویژه در نواحی چین‌دار مانند کشاله ران، زیر بغل و پشت گردن
- ضایعات پوستی (Skin tags): زائده‌های پوستی کوچک و گوشتی
شاخص‌های بالینی نشان دهنده مقاومت به انسولین
همچنین، برخی از شاخص‌های بالینی و آزمایشگاهی می‌توانند نشان‌دهنده مقاومت به انسولین باشند. لازم به ذکر است که تشخیص این موارد نیاز به بررسی پزشکی دارند:
- دور کمر بیش از 101 سانتی متر برای مردان و 89 سانتی متر برای زنان
- فشارخون ۱۳۰/۸۰ یا بالاتر
- سطح گلوکز ناشتا بالای ۱۰۰ mg/dL
- سطح تری‌گلیسیرید ناشتا بالای ۱۵۰ mg/dL
- سطح کلسترول HDL (خوب) کمتر از ۴۰ mg/dL در مردان و ۵۰ mg/dL در زنان
چه کسانی بیشتر به مقاومت انسولینی دچار می‌شوند؟
مقاومت به انسولین، می‌تواند هر کسی را تحت تاثیر قرار دهد. در واقع فرد چه به دیابت مبتلا باشد چه نه، ممکن است به یکی از انواع موقت یا مزمن این بیماری، مبتلا باشد.
Genetically predisposed people are approximately twice as likely to be insulin resistant than those with no relative with type 2 diabetes in their immediate family. However, insulin resistance can also be acquired without genetic predisposition
افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند، تقریبا دو برابر بیشتر از افرادی که هیچ فردی در خانواده نزدیک آن‌ها مبتلا به دیابت نوع ۲ نیست، در معرض مقاومت به انسولین قرار دارند. با این حال، مقاومت به انسولین می‌تواند بدون سابقه ژنتیکی نیز ایجاد شود. (منبع)
با این‌حال، وجود برخی از عوامل، خطر و احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. مواردی همچون:
- داشتن اضافه وزن و چربی شکمی
- سبک زندگی ناسالم
- تحرک کم
- سن بالای ۴۵ سال
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت نوع ۲
- سابقه دیابت بارداری
- ابتلا به ااختلالات خواب مانند آپنه خواب
- سیگار کشیدن
- داشتن سطح بالای چربی خون (تری‌گلیسیرید بالا، HDL پایین)
- ابتلا به فشارخون بالا
- رژیم غذایی نامناسب
- داشتن استرس بالا
- مصرف طولانی‌مدت برخی داروها مانند گلوکوکورتیکوئیدها (glucocorticoids) و برخی از داروهای روانپزشکی و داروهای HIV
آیا اختلالات هورمونی می‌توانند باعث مقاومت به انسولین شوند؟
بله برخی اختلالات هورمونی می‌توانند بر نحوه استفاده بدن از انسولین تأثیر بگذارند و منجر به مقاومت به انسولین شوند.
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)؛ این مشکل هورمونی شایع در زنان که با سطوح بالاتر از حد معمول آندروژن (هورمون‌های مردانه) همراه است، اغلب باعث مقاومت به انسولین می‌شود.
- سندرم کوشینگ (Cushing’s syndrome)؛ این یک وضعیت نادر است که در آن بدن کورتیزول اضافی تولید می‌کند. کورتیزول می‌تواند اثرات انسولین را خنثی کند و منجر به مقاومت به انسولین شود.
- آکرومگالی (Acromegaly)؛ یک وضعیت بسیار نادر اما جدی است که با سطوح بالای هورمون رشد (GH) مشخص شده و می‌تواند منجر به مقاومت به انسولین شود.
- کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism)؛ تیروئید کم‌کار که به‌اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمی‌کند، می‌تواند متابولیسم را کند کرده و به طور بالقوه منجر به مقاومت به انسولین شود.
عوارض مقاومت به انسولین چیست؟
اگر مقاومت به انسولین بدون درمان باقی بماند، می‌تواند منجر به عوارض جدی شود که برخی از آن‌ها مشابه عوارض دیابت نوع ۲ هستند:
- ابتلا به پیش دیابت و دیابت نوع ۲
- زمینه ساز ابتلا به سندرم متابولیک و بالا رفتن فشارخون، بزرگ شدن دور کمر و چربی و خون
- بیماری‌های قلبی عروقی
- بیماری کبد چرب غیرالکلی
- فشارخون بالا
- سطح ناسالم کلسترول و تری‌گلیسیرید
- چاقی یا دور کمر بزرگ
- آسیب به کلیه‌ها و اعصاب
تشخیص و آزمایش‌ها
مقاومت به انسولین چگونه تشخیص داده می‌شود؟
مقاومت به انسولین اغلب بدون علامت است؛ همین موضوع تشخیص آن را سخت و چالش‌برانگیز می‌کند. آزمایش‌های مرتبط نیز معمولا به طور خاص برای مقاومت به انسولین انجام نمی‌شوند، بلکه برای تشخیص پیش‌دیابت یا دیابت نوع ۲ که با آن مرتبط است، استفاده می‌شوند.
برای تشخیص مقاومت به انسولین، پزشک چندین عامل را در نظر می‌گیرد:
- سابقه پزشکی
- سابقه خانوادگی
- معاینه‌های لازم
- علائم و نشانه‌ها
- نتیجه آزمایشات
چه آزمایش‌هایی برای ارزیابی مقاومت به انسولین انجام می‌شوند؟
برای آزمایش مقاومت به انسولین و تشخیص پیش‌دیابت یا دیابت، پزشک آزمایش‌های خون زیر را که در جدول آورده‌ایم، تجویز می‌کند:
| نام آزمایش | توضیح | محدوده یا نکته مهم |
|---|---|---|
| آزمایش A1C (هموگلوبین گلیکوزیله) | میانگین سطح قند خون در ۳ ماه گذشته | ۵.۷٪ تا ۶.۴٪ → پیش‌دیابت |
| آزمایش قند خون ناشتا (FPG) | اندازه‌گیری سطح قند خون پس از حداقل ۸ ساعت ناشتایی | ۱۰۰ تا ۱۲۵ mg/dL → پیش‌دیابت |
| تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) | اندازه‌گیری قند خون ناشتا، سپس نوشیدن محلول قندی و اندازه‌گیری دوباره دو ساعت بعد | ۱۴۰ تا ۱۹۹ mg/dL → پیش‌دیابت. به دلیل پیچیدگی و هزینه کمتر، کمتر رایج است. |
| آزمایش چربی و کلسترول (Lipid panel) | اندازه‌گیری سطوح کلسترول LDL، HDL و تری‌گلیسیرید | تری‌گلیسیرید بالا و HDL پایین با مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ مرتبط است. |
| محاسبه شاخص HOMA | تعیین مقاومت به انسولین با اندازه‌گیری انسولین ناشتا و گلوکز ناشتا | سطح بالای پروانسولین دست‌نخورده → نشان‌دهنده مقاومت به انسولین |
| تکنیک کلمپ (Clamp technique) | روش پیچیده برای تعیین اثرات انسولین | معمولاً فقط در مراکز تخصصی و مطالعات تحقیقاتی انجام می‌شود. |
درمان و داروها
مقاومت به انسولین چگونه درمان می‌شود؟
پزشکان برای درمان مقاومت به انسولین، بیشتر بر اصلاح سبک زندگی فرد تمرکز دارند؛ زیرا در حال حاضر هیچ داروی خاصی برای درمان مستقیم این بیماری وجود ندارد.
در واقع پزشکان تلاش می‌کنند با اصلاح سبک زندگی، سطح قند خون را کاهش داده و از پیشرفت مقاومت به انسولین به پیش دیابت و دیابت نوع 2 جلوگیری کنند. اصلاح سبک زندگی در این مورد شامل تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، خواب کافی، دوری از استرس و کاهش وزن اضافی است.
مطالعات نشان داده که بومادران ممکن است در بهبود حساسیت به انسولین نقش داشته باشد. برای آشنایی بیشتر با خواص بومادران، مطلب زیر را بخوانید:
چه داروهایی برای درمان مقاومت به انسولین استفاده می‌شود؟
هیچ داروی خاصی برای درمان مستقیم مقاومت به انسولین تأیید نشده است. با این‌حال، پزشکان ممکن است داروهایی را برای مدیریت شرایط مرتبط که اغلب همراه با مقاومت به انسولین هستند، تجویز کنند:
- متفورمین (Metformin): این دارو اغلب برای افراد مبتلا به پیش‌دیابت یا دیابت نوع ۲ تجویز می‌شود. متفورمین به عنوان یک حساس‌کننده برای انسولین عمل می‌کند و به کاهش مقاومت به انسولین کمک می‌کند تا سطح قند خون را پایین بیاورد.
- تیازولیدیندیون‌ها (TZDs): این دسته از داروها نیز حساس‌کننده‌های انسولین هستند که با کاهش مقاومت به انسولین، به کنترل قند خون کمک می‌کنند.
- داروهای فشارخون: در صورت وجود فشارخون بالا، داروهای مربوطه تجویز می‌شوند.
- استاتین‌ها: این داروها برای کاهش کلسترول LDL (بد) در صورت بالابودن سطح آن، تجویز می‌شوند.
رژیم غذایی مناسب برای کنترل و درمان مقاومت انسولین
رژیم غذایی، یکی از مهمترین عوامل در تشدید یا بهبود مقاومت به انسولین است. نوع غذایی که می‌خورید، سرعت افزایش قند خون را تعیین کرده و همین موضوع، مشخص می‌کند بدن به چه مقدار انسولین نیاز دارد.
غذاهای با شاخص گلیسمی پایین (گلیسمی، شاخصی برای بررسی سرعت بالا رفتن قند خون است)، قند خون را آرام و تدریجی بالا می‌برند. بنابراین بدن برای تنظیم آن نیاز به انسولین زیادی ندارد. این دسته از مواد غذایی، معمولا برای افراد دچار مقاومت به انسولین مناسب‌تر هستند:
- حبوبات
- میوه‌هایی مثل سیب و انواع توت
- سبزیجات غیرنشاسته‌ای مانند گل‌کلم، مارچوبه و سبزیجات برگ‌دار
- آجیل
- پروتئین‌هایی مانند لبنیات، ماهی و گوشت
در نهایت، اگر قصد دارید تغییرات جدی در رژیم غذایی‌تان ایجاد کنید، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه بهترین انتخاب است.
مواد غذایی مضر برای مبتلایان به مقاومت انسولین
غذاهای با شاخص گلیسمی بالا، باعث جهش سریع قند خون می‌شوند و برای کنترل آن، بدن مجبور به ترشح انسولین بیشتری است. برای کاهش فشار روی لوزالمعده، بهتر است مصرف نوشیدنی‌های شیرین و این خوراکی‌ها محدود شود:
- نان سفید
- سیب‌زمینی
- غلات صبحانه شیرین
- کیک و کلوچه
- میوه‌های بسیار شیرین مانند هندوانه و خرما
پیشگیری، مدیریت و کنترل
چگونه می‌توان از ابتلا به مقاومت انسولین پیشگیری کرد؟
پیشگیری یا حتی معکوس کردن مقاومت به انسولین با ایجاد تغییرات ساده اما پایدار همچون کاهش وزن، ترک سیگار، تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، خواب کافی، مدیریت استرس و ترک سیگار و الکل، ممکن است.
اگر در کنار این موارد، کارهای دیگری مثل انجام چکاپ‌های منظم زیر نظر پزشک را انجام دهید، به خوبی می‌توانید این بیماری را کنترل و مدیریت کنید.
برای آشنایی با مفهوم تست انسولین و شیوه تفسیر نتایج آن، می‌توانید مطلب زیر را مطالعه کنید:
راهنمای مراجعه به پزشک
چه زمانی باید در مورد مقاومت به انسولین به پزشک مراجعه کنم؟
از آن‌جایی که مقاومت به انسولین در مراحل اولیه معمولا هیچ علامتی ندارد، تنها راه تشخیص آن انجام آزمایش خون و ارزیابی پزشک است. اگر عوامل خطر دارید یا نگران وضعیت قند خون خود هستید، مراجعه زود هنگام به پزشک اهمیت زیادی دارد و می‌تواند از پیش‌دیابت و دیابت نوع ۲ جلوگیری کند.
در صورت تجربه علائم قند خون بالا یا داشتن سابقه خانوادگی دیابت، لازم است آزمایش‌های دوره‌ای و پیگیری منظم زیر نظر دکتر غدد انجام شود.
قند خون بالا می‌تواند نشانه‌ی هایپرگلیسمی باشد؛ درباره علائم و درمان آن بیشتر بخوانید.
به چه پزشکی باید مراجعه کنم؟
پزشک عمومی می‌تواند بررسی‌های اولیه را در صورت لزوم انجام دهد. در صورت نیاز، برای تشخیص اولیه مقاومت به انسولین، باید به فوق تخصص غدد خود مراجعه کنید. او می‌تواند سابقه پزشکی شما را بررسی کرده و آزمایش‌های خون لازم را تجویز کند. در کنار آن، مراجعه به متخصص تغذیه برای داشتن رژیم غذایی مناسب به شما کمک خواهد کرد.
یادداشتی از تیم دارو دات کام به شما
مقاومت به انسولین یک بیماری پیچیده است که می‌تواند بر سلامت شما تأثیر زیادی بگذارد. این بیماری تا زمانی که به پیش‌دیابت یا دیابت نوع ۲ تبدیل نشود، هیچ علامتی ندارد.
بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که با حفظ وزن سالم، ورزش منظم و داشتن رژیم غذایی سالم، تلاش کنید تا از ابتلا به این بیماری مصون بمانید. متاسفانه، همه علل این بیماری قابل‌پیشگیری یا درمان نیستند. پس اگر در مورد خطر ابتلا به انسولین سوالی دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
اگر سوالی دارید، در بخش نظرات بنویسید و با ما به اشتراک بگذارید.
منابع مقاله:
niddk | clevelandclinic | webmd | cdc | mayoclinic | diabetes | diabinfo
