بهبود عزت نفس چگونه بر ADHD تاثیر می‌گذارد؟
کمتر کسی از ارتباط عمیق و پیچیده میان بیش‌فعالی (ADHD) و عزت نفس آگاه است. افرادی که با ADHD زندگی می‌کنند، اغلب با چالش‌هایی روبه‌رو هستند که می‌تواند درک آن‌ها از خود و احساس ارزشمندی‌شان را تحت تأثیر قرار دهد.
در این مقاله از دارو دات کام ارتباط میان این دو پدیده، دلایل این ارتباط، تأثیر آن بر کودکان و بزرگسالان، و راهکارهای عملی برای بهبود عزت نفس مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
ارتباط بین ADHD و عزت نفس چیست؟
بسیاری از افراد مبتلا به اختلال ADHD در مقایسه با همسالان خود که این اختلال را ندارند، عزت نفس پایین‌تری را تجربه می‌کنند. این پدیده را می‌توان به عوامل متعددی نسبت داد که اغلب یک چرخه باطل را ایجاد می‌کنند.
یکی از این عوامل، انگ اجتماعی است. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در طول زندگی خود با تبعیض و طرد شدن مواجه شوند، از جمله انتقادهای والدین، قلدری همکلاسی‌ها و عدم پذیرش در محیط‌های اجتماعی. این طرد شدن‌های مکرر به مرور زمان احساس ارزشمندی را کاهش می‌دهد و ممکن است فرد را به این باور برساند که لایق چنین برخوردی است.
عامل مهم دیگر، انتقاد مداوم برای رفتارهایی است که اغلب خارج از کنترل فرد هستند. یک نظرسنجی در سال 2022 نشان داد که افراد مبتلا به ADHD به طور مکرر برای علائمی مانند مشکل در تمرکز، فراموشی، بی‌نظمی و مدیریت زمان مورد انتقاد قرار می‌گیرند. وقتی این انتقادها مستقیماً به علائم اختلال ADHD مرتبط می‌شوند، می‌توانند به عنوان یک حمله شخصی درک شده و عزت نفس فرد را به شدت تخریب کنند.
علاوه بر این، عدم فراهم‌سازی امکانات و پشتیبانی لازم در محیط‌های تحصیلی و کاری، می‌تواند به کاهش عزت نفس منجر شود. مشکلات در سازماندهی و مدیریت زمان می‌تواند بر عملکرد تحصیلی یا شغلی تأثیر بگذارد، به طوری که استعدادهای واقعی فرد نادیده گرفته شوند.
این شرایط نه تنها باعث نمرات پایین یا بازخوردهای منفی می‌شود، بلکه ممکن است گزینه‌های آن‌ها را برای آینده محدود کند و به درک نادرستی از توانایی‌هایشان بینجامد و باعث شود خود را دست‌کم بگیرند.
یکی از شدیدترین پیامدهای این چرخه، ملال حساسیت به طرد یا RSD است که یک تجربه رایج در افراد مبتلا به ADHD است. این وضعیت با حساسیت عاطفی شدید ناشی از طرد شدن یا انتقادهای حتی کوچک مشخص می‌شود.
محققان همچنان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا RSD یک ویژگی ذاتی ADHD است یا نتیجه مواجهه مکرر با انتقادهای تند. در هر صورت، این حساسیت شدید می‌تواند باعث شود فرد، نظرات خنثی را نیز به عنوان انتقاد درک کند و با واکنش‌های شدیدی مانند خشم، گناه یا وحشت پاسخ دهد که در نهایت به تنفر از خود منجر می‌شود.
این تجربیات منفی از کودکی شروع می‌شوند و با گذشت زمان تشدید می‌یابند. یک نقل قول کلیدی در مورد ارتباط میان ADHD و عزت نفس، این واقعیت دردناک را آشکار می‌کند:
«به گفته دکتر مایکل اس. جلینک، استاد روانپزشکی و طب اطفال در دانشکده پزشکی هاروارد، یک کودک مبتلا به ADHD تا سن ده سالگی، حدود 20,000 اظهارنظر اصلاحی یا منفی می‌شنود.»
این مواجهه مداوم با قضاوت‌های نادرست، به ناچار کودک را به درونی‌سازی آن‌ها سوق می‌دهد و منجر به احساس شرم و عزت نفس پایین می‌شود که می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد.
عزت نفس پایین چگونه بر ما تأثیر می‌گذارد؟
عزت نفس پایین تنها یک احساس درونی نیست، بلکه تأثیرات ملموسی بر رفتار و سلامت روان فرد دارد. زمانی که فرد احساس ارزشمندی پایینی دارد، ممکن است از موقعیت‌های اجتماعی دوری کند و از امتحان کردن کارهای جدید یا پذیرش چالش‌ها اجتناب نماید.
این رفتارها، هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت حس امنیت ایجاد کنند، اما در بلندمدت ترس‌ها و تردیدها را تقویت می‌کنند. این اجتناب مداوم باعث می‌شود فرد به این باور برسد که تنها راه مقابله با شرایط، دوری کردن از آن‌هاست و فرصتی برای اثبات توانایی‌های خود پیدا نمی‌کند.
این شرایط به مرور زمان، سلامت روان فرد را به خطر می‌اندازد و می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی‌تری مانند افسردگی و اضطراب شود. احساس بی‌ارزشی مداوم، انگیزه فرد را برای انجام کارهایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌برد، از بین می‌برد.
در برخی موارد، افراد ممکن است برای مقابله با این احساسات منفی، به عادت‌های ناسالمی مانند سیگار کشیدن یا مصرف بیش از حد الکل روی بیاورند که در واقع، یک چرخه معیوب از مقابله ناسالم و کاهش بیشتر عزت نفس ایجاد می‌کند.
چگونه ADHD بر عزت نفس فرزند شما تاثیر می‌گذارد؟
رشد کردن با ADHD تشخیص داده نشده می‌تواند تأثیر منفی قابل توجهی بر عزت نفس فرد بگذارد. از سنین پایین، کودکانی که با این اختلال زندگی می‌کنند ممکن است با انجام کارهایی که نیازمند توجه طولانی‌مدت یا بی‌حرکت ماندن هستند، مشکل داشته باشند.
این چالش‌ها اغلب به اشتباه به عنوان «سرکشی عمدی» یا «تنبلی» تفسیر می‌شوند و می‌توانند منجر به سرزنش، توهین و تنبیه از سوی والدین و معلمان گردند.
این تجربیات منفی و مکرر، باعث درونی‌سازی شرم و عزت نفس پایین می‌شود. والدین و معلمان ممکن است بدون درک میزان تلاشی که کودک برای کنترل رفتارش انجام می‌دهد، او را به تنبلی یا بی‌انگیزگی متهم کنند.
این احساس شرم و بی‌ارزشی اغلب تا بزرگسالی نیز ادامه می‌یابد و در محیط‌های دانشگاهی، کاری و روابط شخصی تقویت می‌شود. در نتیجه، احساس شکست به یک حالت ذهنی پیش‌فرض تبدیل می‌شود، به ویژه برای افرادی که ابزارهای لازم برای مدیریت ADHD خود را دریافت نکرده‌اند.
چگونه والدین می‌توانند عزت نفس فرزند مبتلا به ADHD خود را افزایش دهند؟
اگر فرزندی با ADHD و عزت نفس پایین دارید، اقدامات مشخصی وجود دارد که می‌توانید برای تقویت احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس او انجام دهید. متخصصان این رویکرد را “کارکرد بازتابی والدین” می‌نامند که شامل شناسایی، درک و سازگاری با برخی از علائم ADHD فرزندتان است که ممکن است به عزت نفس پایین او کمک کند.
یکی از مهم‌ترین راهکارها، تمرکز بر موفقیت‌های فرزندتان، چه بزرگ و چه کوچک، است. به جای تمرکز بر نقاط ضعف، والدین و معلمان باید بر تلاش‌ها و پیشرفت‌های مثبت، هرچند کوچک، تمرکز کنند.
به عنوان مثال، اگر فرزندتان بلافاصله پس از مدرسه برای انجام تکالیف خود می‌نشیند، به او بگویید که کار بزرگی انجام داده است. تعریف و تمجیدهای مشخص و با جزئیات، تقویت‌کننده مثبتی است که به کودک کمک می‌کند تا درک کند برای انجام وظایف اولیه چه کاری باید انجام دهد.
راهکار دیگر، شناسایی و پرورش نقاط قوت فرزند است. او را تشویق کنید تا به دنبال فعالیت‌هایی باشد که در آن‌ها مهارت دارد، زیرا این امر باعث افزایش غرور و احساس موفقیت در او می‌شود. می‌توانید به کودک کمک کنید تا “جایگاه ویژه خود” را در یک مسیر شغلی یا فعالیت خاص پیدا کند که در آن بتواند از نقاط قوت خود، مانند خلاقیت یا حل مسئله، استفاده کند.
علاوه بر این، وظایف دشوار را به بخش‌های کوچک‌تر و قابل مدیریت تقسیم کنید. با این کار، به فرزندتان فرصت می‌دهید که موفق شود و احساس موفقیت را تجربه کند. می‌توانید برای انجام هر بخش، پاداشی نیز در نظر بگیرید تا انجام کار برای او جذاب‌تر شود.
در نهایت، در صورت نیاز به دنبال کمک حرفه‌ای باشید. اگرچه در بسیاری از موارد، روان‌درمانی به عنوان اولین خط درمان برای عزت نفس پایین مرتبط با ADHD توصیه می‌شود، اما اگر این روش‌ها مؤثر نبودند، پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند که به فرزندتان در تمرکز و مدیریت کلی رفتارش کمک کند.
آیا ADHD تشخیص داده نشده نیز می‌تواند بر عزت نفس تأثیر بگذارد؟
بسیاری از افراد با ADHD تشخیص داده شده، عزت نفس پایینی را تجربه می‌کنند، اما داشتن ADHD تشخیص داده نشده می‌تواند فرد را حتی بیشتر در برابر این احساس آسیب‌پذیر کند.
یک مطالعه در سال 2020، بزرگسالانی را که ADHD داشتند با بزرگسالانی که علائم ADHD را گزارش می‌کردند اما تشخیص رسمی نداشتند، مقایسه کرد. نتایج نشان داد شرکت‌کنندگانی که تشخیص نداشتند، به طور متوسط 3 امتیاز کمتر از همتایان خود در مقیاس عزت نفس روزنبرگ کسب کردند.
این تفاوت به این دلیل است که اگر فردی تمام عمر خود را با علائم ADHD درمان نشده زندگی کند، بدون اینکه دلیل آن را بداند، ممکن است به اشتباه فرض کند که به طور طبیعی بی‌نظم یا «تنبل» است.
فقدان یک چارچوب برای درک رفتارهای خود، باعث می‌شود فرد به جای اینکه مشکلات را به یک وضعیت پزشکی نسبت دهد، آن‌ها را به عنوان نقص‌های شخصیتی خود ببیند. این امر به تدریج یک روایت درونی از بی‌کفایتی و شکست را شکل می‌دهد که به شدت بر عزت نفس او تأثیر می‌گذارد.
اثرات ماندگار سلامت روان ناشی از بزرگ شدن با ADHD درمان نشده چیست؟
بزرگ شدن با ADHD درمان نشده می‌تواند پیامدهای روانی ماندگاری در بزرگسالی داشته باشد. این امر نه تنها بر عزت نفس فرد تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند به بروز مشکلات سلامت روان جدی‌تر نیز منجر شود. از جمله این اثرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افسردگی و اضطراب: عزت نفس پایین یک محرک مهم برای افسردگی است و همچنین می‌تواند به اضطراب منجر شود. افراد مبتلا به ADHD تشخیص داده نشده بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات خلقی و اضطراب هستند.
- رفتارهای جلب رضایت دیگران (People-pleasing): افراد ممکن است به شدت درگیر جلب رضایت دیگران شوند و چنان انرژی زیادی را صرف خوشحال کردن آن‌ها کنند که نیازها و خواسته‌های خودشان را نادیده بگیرند.
- اجتناب از چالش‌ها: افرادی که با عزت نفس پایین دست و پنجه نرم می‌کنند، اغلب از شکست می‌ترسند و به همین دلیل کمتر احتمال دارد که خود را به چالش بکشند. این اجتناب، رشد شخصی آن‌ها را متوقف می‌کند و آن‌ها را در یک چرخه معیوب از ترس و بی‌عملی نگه می‌دارد.
- پنهان کردن خود واقعی: عزت نفس پایین می‌تواند باعث شود فرد، خود واقعی‌اش را پنهان کند. این رفتار، تشکیل روابط عمیق و معنادار را دشوار می‌سازد و همچنین از او در برابر جستجوی کمک، مانند دریافت تشخیص یا پذیرش حمایت از یک درمانگر، جلوگیری می‌کند.
چگونه به عنوان یک بزرگسال مبتلا به ADHD احساس شکست را متوقف کنید؟
توقف احساس شکست به عنوان یک بزرگسال مبتلا به ADHD، فرایندی چند بعدی است که نیازمند کار درونی و جستجوی حمایت بیرونی است. این احساسات اغلب نتیجه یک عمر جذب پیام‌های منفی در مورد ADHD است و غلبه بر آن‌ها زمان می‌برد. با این حال، با راهکارهای زیر می‌توان به تدریج این مسیر را طی کرد:
- شفقت به خود را تمرین کنید
این کار به معنای رفتار با خود با همان مهربانی و درکی است که به یک دوست صمیمی نشان می‌دهید. وقتی احساس می‌کنید شکست خورده‌اید، از خود بپرسید آیا همین کلمات تند را به دوستی که مرتکب اشتباه مشابهی شده است می‌گفتید؟
تمرین شفقت به خود به شما اجازه می‌دهد تا خود را برای شکست‌های گذشته ببخشید و با انعطاف‌پذیری بیشتری به چالش‌های آینده نزدیک شوید.
- یک شبکه اجتماعی قوی بسازید
شبکه‌ای از افرادی را پیدا کنید که شما را همان‌گونه که هستید، می‌پذیرند و تجربیات شما را درک می‌کنند. این شبکه می‌تواند شامل خانواده، دوستان یا اعضای یک گروه حمایتی برای افراد مبتلا به ADHD باشد. داشتن افرادی که شما را بدون تلاش برای “اصلاح” شما می‌پذیرند، بازتاب روشن‌تری از خود واقعی شما ارائه می‌دهد.
- کمک حرفه‌ای بگیرید
یک متخصص سلامت روان می‌تواند به شما در شناسایی ADHD و هرگونه شرایط همراه مانند اختلالات خلقی، اضطراب یا سوءمصرف مواد کمک کند. یک درمانگر می‌تواند به شما در پرداختن به این مسائل و مدیریت مؤثر علائم ADHD کمک کند.
چگونه می‌توانم عزت نفس خود را بهبود بخشم؟
بهبود عزت نفس یک فرآیند فعال و مداوم است که شامل تغییر طرز تفکر و اقدام بر اساس آن است. این رویکرد به ویژه برای افرادی که با ADHD زندگی می‌کنند، بسیار حیاتی است.
- طرز تفکر خود را تغییر دهید: اولین قدم، به چالش کشیدن افکار منفی درونی است. همانند یک کارآگاه، به دنبال شواهدی باشید که افکار منفی شما را رد می‌کنند. از خود سؤالات منطقی بپرسید: آیا شواهدی برای تأیید تفکر منفی من وجود دارد؟ چه شواهدی علیه آن وجود دارد؟ آیا من خیلی سریع به یک نتیجه‌گیری منفی می‌رسم؟
- اشتباهات خود را بپذیرید: هیچ‌کس در زندگی بدون اشتباه نیست. پذیرش مهربانانه خطاها به رشد عزت نفس کمک می‌کند. میل به کمال‌گرایی می‌تواند باعث ترس از شکست شود و شما را از تلاش کردن بازدارد.
- افکار مثبت را به عمل تبدیل کنید: فقط خوب فکر کردن کافی نیست؛ باید بر اساس آن افکار مثبت عمل کنید. تعامل با دیگران یک راه مؤثر برای انجام این کار است. عزت نفس پایین اغلب از ترس عدم پذیرش ناشی می‌شود و منزوی شدن به شما کمکی نمی‌کند. هرچه بیشتر تعامل با مردم را تمرین کنید، این امر به بخشی طبیعی از وجود شما تبدیل خواهد شد.
- تأییدات مثبت را به زبان بیاورید: گفتن تأییدات مثبت با صدای بلند می‌تواند به تغییر روایت منفی در ذهن شما کمک کند. این یک راه قدرتمند برای «سیم‌کشی مجدد مغز» شما برای تفکر مثبت است.
راه‌های دیگر برای بهبود عزت نفس پایین چیست؟
- آنچه در آن خوب هستید را بشناسید: هر فردی در کاری مهارت دارد، چه آشپزی باشد، چه خوانندگی یا دوستی خوب بودن. انجام کارهایی که در آن‌ها مهارت دارید می‌تواند حال شما را بهتر کند.
- روابط مثبت بسازید: اگر برخی از افراد شما را تضعیف می‌کنند، سعی کنید زمان کمتری را با آن‌ها بگذرانید و به جای آن، روابطی را با افرادی بسازید که مثبت‌اند و قدردان شما هستند.
- قاطعیت را یاد بگیرید: قاطعیت به معنای احترام به نظرات و نیازهای دیگران است، در حالی که انتظار احترام متقابل را نیز دارید.
- یاد بگیرید نه بگویید: افراد با عزت نفس پایین اغلب احساس می‌کنند مجبورند بله بگویند، حتی زمانی که تمایلی ندارند. این امر می‌تواند منجر به احساس سنگینی و کج‌خلقی شود. گفتن «نه» معمولاً به روابط آسیب نمی‌زند.
- به خودتان یک چالش بدهید: طبیعی است که عصبی یا ترسو باشید، اما افراد با عزت نفس سالم اجازه نمی‌دهند که این احساسات مانع از امتحان کردن کارهای جدید شوند. تعیین و دستیابی به اهدافی مانند پیوستن به یک کلاس ورزشی یا یک رویداد اجتماعی، می‌تواند عزت نفس شما را افزایش دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
اگرچه بسیاری از راهکارهای خودیاری می‌توانند در بهبود عزت نفس موثر باشند، اما در برخی شرایط مراجعه به پزشک یا متخصص سلامت روان ضروری است.
اگر عزت نفس پایین شما به حدی شدید است که بر عملکرد روزمره، روابط یا شغل شما تأثیر می‌گذارد، یا اگر منجر به علائم افسردگی، اضطراب یا عادات ناسالمی مانند سوءمصرف مواد شده است، باید به دنبال کمک حرفه‌ای باشید. یک متخصص می‌تواند به تشخیص دقیق ADHD و همچنین هرگونه شرایط همراه کمک کند و یک برنامه درمانی مناسب برای شما تدوین نماید.
همچنین، اگر علائم ADHD را در خود یا فرزندتان مشاهده می‌کنید و هنوز تشخیص رسمی دریافت نکرده‌اید، بسیار مهم است که برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنید. همان‌طور که بیان شد، داشتن یک تشخیص می‌تواند به شما کمک کند تا مشکلات خود را به جای نقص‌های شخصیتی، به یک وضعیت عصبی نسبت دهید که گام مهمی در مسیر بهبودی عزت نفس است.
در موارد اضطراری، اگر علائم افسردگی شدید، افکار خودکشی یا سایر شرایط حاد سلامت روان را تجربه می‌کنید، حتماً با اورژانس تماس بگیرید.
توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما
مسیر تقویت عزت نفس یک‌روزه نیست. این مسیری است که با برداشتن گام‌های کوچک و مداوم، با مهربانی به خود و با پذیرش این واقعیت که شما دارای ADHD هستید، نه اینکه خود ADHD باشید، طی می‌شود.
به یاد داشته باشید که چالش‌های شما، شما را تعریف نمی‌کنند. شما شایسته عشق، احترام و موفقیت هستید، درست به همان شکلی که هستید. این سفر را با پذیرش و شفقت آغاز کنید و به یاد داشته باشید که کمک همیشه در دسترس است.
