دیابت بی مزه چیست؟ علائم، علل، روش‌های درمان و تشخیص

مقدمه و شناخت بیماری

دیابت بی‌مزه (Diabetes Insipidus) نوعی بیماری تقریبا نادر است که منجر به دفع ادرار در حجم بالا می‌شود؛ دفع ادرار زیاد در طول روز نیز باعث ایجاد تشنگی شدید در فرد خواهد شد. این بیماری با دیابت شیرین (دیابت نوع ۱ و ۲) متفاوت است و به قند خون ربطی ندارد؛ بااین‌حال تشنگی شدید و تکرر ادرار از نشانه‌های مشترک بین دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲ و دیابت بی‌مزه به شمار می‌رود. دیابت بی‌مزه به دنبال ایجاد اختلال در عملکرد هورمونی به نام «وازوپرسین» ایجاد می‌شود. اختلال در عملکرد این مشکل باعث به‌هم خوردن تعادل آب و نمک در بدن خواهد شد.

دیابت بی مزه چیست؟

متن انگلیسی:

Diabetes insipidus is a rare disorder that causes the body to make too much urine. While most people make 1 to 3 quarts of urine a day, people with diabetes insipidus can make up to 20 quarts of urine a day. People with this disorder need to urinate frequently, called polyuria.

ترجمه متن:

دیابت بی‌مزه نوعی اختلال در عملکرد هورمون «وازوپرسین» است که درنهایت بدن نمی‌تواند آب را به‌خوبی نگه دارد. بیمار مبتلا به دیابت بی‌مزه  ممکن است تا ۲۰ لیتر ادرار در روز دفع کند؛ در‌حالی‌که مقدار طبیعی دفع ادرار در طول روز برای فرد سالم، بین ۱ تا ۳ لیتر است. به همین دلیل، بیمار مجبور به ادرار کردن می‌شود که این حالت پرادراری نام دارد. (منبع)

هورمون «وازوپرسین» یا به اختصار AVP (هورمون ضد‌ادراری یا ADH) برای حفظ آب به کلیه‌ها کمک می‌کند. وقتی این هورمون در بدن کم تولید شود یا کلیه‌ها به آن واکنش نشان ندهند، بدن آب را نگه نمی‌دارد و در‌نهایت باعث بروز دیابت بی‌مزه می‌شود. این بیماری نادر، قابل تشخیص و درمان است.

دیابت بی‌ مزه چقدر شایع است؟

بر‌اساس آمار ارائه‌شده در سایت NIDDK، از هر ۲۵ هزار نفر در سراسر جهان، حدود ۱ نفر به بیماری دیابت بی‌مزه مبتلا است. بیشترین مبتلایان به این نوع بیماری را بزرگسالان تشکیل می‌‌دهند؛ بااین‌حال  دیابت بی‌مزه ممکن است در هر سنی رخ دهد. دیابت بی‌مزه در موارد نادر، ممکن است در دوران بارداری نیز ایجاد شود که در این صورت به آن «دیابت بی‌مزه بارداری» گفته می‌شود.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به دیابت بی‌ مزه هستند؟

دیابت بی‌مزه ممکن است در هر سنی ایجاد شود، اما احتمال بروز آن در بزرگسالان بیشتر است. همچنین برخی از افراد بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. عواملی که خطر ابتلا به دیابت بی‌مزه را افزایش می‌دهند، به شرح زیر است:

• داشتن سابقه خانوادگی دیابت بی‌مزه
• انجام جراحی مغز یا وارد شدن ضربه شدید به سر
• مصرف داروهای آسیب‌زننده به کلیه (مانند برخی داروهای مورد استفاده در اختلال دوقطبی و داروهای مدر)
• ابتلا به برخی اختلالات متابولیکی، مانند بالا بودن کلسیم خون یا پایین بودن پتاسیم خون

آیا دیابت بی مزه خطرناک است؟

دیابت بی‌مزه در اغلب موارد، مشکل جدی ایجاد نمی‌کند؛ به‌شرطی که بیمار به اندازه کافی آب بنوشد. البته خطر مرگ بر اثر ابتلا به دیابت بی‌مزه در نوزادان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های روانی، بیشتر است. چرا‌که این تشخیص و رفع تشنگی در این گروه از بیمارها، مشکل‌تر خواهد بود.

یک فرد معمولی روزانه حدود ۱ تا ۲ لیتر ادرار دفع می‌کند. در‌حالی‌که افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه ممکن است روزانه ۳ تا ۲۰ لیتر ادرار دفع کنند که با نام پرادراری شناخته می‌شود. دفع بیش از حد ادرار منجر به کم‌آبی خطرناک بدن و همچنین به‌هم‌خوردن تعادل الکترولیت‌های سدیم و پتاسیم خواهد شد.

آیا دیابت بی مزه ارثی است؟

بله؛ کلیه‌های شما شامل نفرون‌ها است که مواد زائد را از خون فیلتر کرده و به تولید ادرار کمک می‌کند. همچنین هورمون وازوپرسین (AVP) در یک فرد سالم، به نفرون‌ها سیگنال می‌دهد تا آب را به بدن بازجذب کنند. در شرایطی که به آن مقاومت به AVP گفته می‌شود، نفرون‌های کلیه قادر به پاسخ‌دهی به این سیگنال نیستند؛ به‌این‌ترتیب این موضوع منجر به از دست رفتن بیش‌ازحد آب از طریق ادرار می‌شود.

مقاومت به AVP ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد یا در طول زندگی به‌دلیل یک عامل خارجی اکتسابی ایجاد شود.

آیا افراد مبتلا به دیابت بی مزه باید انسولین مصرف کنند؟

دیابت بی‌مزه بر میزان قند خون تاثیری ندارد؛ به‌این‌ترتیب استفاده از انسولین اضافی برای درمان این عارضه ضروری نبوده و به‌عنوان درمانی برای علائم دیابت بی‌مزه کاربرد ندارد.

دفع چه مقدار از ادرار نشانه دیابت بی مزه است؟

بدن بیشتر افراد در روز بین ۱ تا ۳ لیتر ادرار تولید می‌کنند؛ در مقابل، افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه ممکن است تا ۲۰ لیتر ادرار در طول روز دفع کنند.

علائم و علت‌ها

علائم دیابت بی‌ مزه چیست؟

مهم‌ترین علائم این بیماری به ترتیب زیر است:

• احساس تشنگی شدید و مداوم، معمولا با تمایل به نوشیدن حجم بالای آب
• تکرر ادرار یعنی نیاز به ادرار کردن مکرر در طول روز و شب (حتی ممکن است هر ساعت یک بار نیاز به دستشویی داشته باشید.)
• حجم بالای ادرار به صورت بی‌رنگ یا ‌کم‌رنگ
• در صورت نرسیدن آب کافی به بدن بیمار مبتلا به دیابت بی‌مزه، فرد به‌سرعت دچار کم‌آبی می‌شود.

علائم دیابت بی‌ مزه در کودکان

نشانه‌های دیابت بی مزه در کودکان نسبت به بزرگسالان کمی متفاوت است که شامل موارد زیر می‌شود:

• کم‌آبی شدید بدن
• یبوست
• استفراغ
• تب
• تحریک‌پذیری و بی‌قراری
• رشد نامناسب یا کاهش وزن
• خواب نامنظم و مشکلات بینایی

در صورت مشاهده این علائم، باید هر چه زودتر به پزشک عمومی یا متخصص غدد، مراجعه شود؛ این علائم نشان‌دهنده اختلال عملکرد بدن در حفظ آب به شمار می‌رود.

دلایل ابتلا به دیابت بی مزه چیست؟

هورمون «وازوپرسین» در مغز و در بخشی به نام هیپوتالاموس تولید می‌شود و در غده هیپوفیز ذخیره خواهد شد. هورمون ضد‌ادراری در زمان نیاز به بدن، ارسال می‌شود. به‌طورکلی مهم‌ترین دلایل ایجاد اختلال در این فرایند را در ادامه به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم:

آسیب به هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز (شایع‌ترین علت: جراحی در این ناحیه)

• ضربه شدید به سر
• عفونت‌های مغزی
• بیماری‌های خودایمنی آسیب‌زننده به سلول‌های تولیدکننده AVP
• مشکلات ژنتیکی
• قطع شدن جریان خون به غده هیپوفیز
• وجود تومور در مغز یا در نزدیکی غده هیپوفیز
• مصرف برخی داروها مانند لیتیوم
• سطح بالای کلسیم در خون (هایپرکلسمی)
• بیماری‌های کلیوی، مانند بیماری کلیه پلی‌کیستیک
• بارداری‌های چندقلویی
• وجود مشکلات کبدی مانند پره‌اکلامپسی یا سندرم HELLP

بررسی عوارض دیابت بی‌ مزه

کم‌آبی بدن از مهم‌ترین عارضه‌‌های دیابت بی‌مزه به شمار می‌رود. سایر عوارض بیماری دیابت بی‌مزه به شرح زیر است:

• احساس تشنگی شدید
• خشکی دهان
• سرگیجه یا احساس سبکی سر هنگام ایستادن
• خستگی
• مشکل در انجام کارهای ساده‌ی ذهنی
• حالت تهوع
• غش کردن

در‌صورتی‌که بیمار به اندازه‌ کافی مایعات ننوشد، خطر کم‌آبی و برهم خوردن تعادل الکترولیت‌ها (نمک‌های بدن) افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، اگر فرد مبتلا به دیابت بی‌مزه، بیش از نیاز بدن آب بنوشد، ممکن است تعادل الکترولیت‌ها به هم بخورد و این مسئله نیز خطرناک است.

عوامل خطر ابتلا به دیابت بی مزه

احتمال ابتلا به دیابت بی‌مزه برای هر فردی وجود دارد، بااین‌حال احتمال ایجاد این بیماری به دنبال عوامل زیر، افزایش می‌یابد:

• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری دیابت بی‌مزه
• مصرف برخی داروهای دیورتیک‌ها (ادرارآورها)
• داشتن سطوح بالای کلسیم یا سطوح پایین پتاسیم در خون
• داشتن سابقه آسیب جدی به سر یا سابقه عمل جراحی مغز

انواع دیابت بی مزه

به‌طور‌کلی دیابت بی‌مزه به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که در ادامه به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم. این دسته‌بندی براساس علت اصلی عارضه دیابت بی‌مزه انجام می‌شود.

کمبود آرژینین وازوپرسین (AVP-D)

کمبود آرژینین وازوپرسین که دیابت بی‌مزه مرکزی یا کرانیال نیز نامیده می‌شود، به دلیل اختلال در عملکرد کلیه ایجاد خواهد شد. در این نوع از دیابت بی‌مزه، مقدار هورمون آرژینین وازوپرسین (AVP) در بدن کافی نیست و به همین دلیل کلیه‌ها نمی‌توانند به درستی ادرار را غلیظ کنند. علل رایج AVP-D:

• آسیب به هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز (مثلا پس از عفونت، جراحی، تومور مغزی یا ضربه به سر)

در حدود یک سوم موارد، علت مشخصی برای کاهش تولید AVP پیدا نمی‌شود. این نوع از دیابت بی‌مزه به‌عنوان شایع‌ترین نوع دیابت بی‌مزه شناخته می‌شود.

مقاومت به آرژینین وازوپرسین (AVP-R)

مقاومت به آرژینین وازوپرسین به‌عنوان دیابت بی‌مزه کلیوی یا نفروژنیک نیز شناخته می‌شود. مقدار AVP در بدن در این نوع دیابت بی‌مزه، طبیعی است؛ بااین‌حال کلیه‌ها به این هورمون پاسخ مناسب نمی‌دهند؛ بنابراین همچنان حجم بالای ادرار رقیق تولید می‌شود. علل رایج AVP-R:

• آسیب به کلیه‌ها
• عوامل ارثی (برخی افراد به صورت ژنتیکی این مشکل را دارند.)

علاوه‌بر موارد بالا، مصرف بعضی داروها، به‌ویژه لیتیوم نیز منجر به ایجاد دیابت بی‌مزه می‌شود. این داروها برای درمان برخی اختلالات روانی کاربرد دارند.

تشخیص و آزمایش‌ها

روش‌های تشخیص دیابت بی مزه

تشخیص دیابت بی‌مزه نیازمند بررسی دقیق توسط پزشک متخصص غدد است و بر‌اساس انجام آزمایش‌های لازم انجام می‌شود؛ زیرا برخی بیماری‌های دیگر نیز ممکن است علائم مشابه (مانند تشنگی شدید و ادرار مکرر) ایجاد کنند. به همین دلیل پزشک ابتدا سایر بیماری‌ها را رد می‌کند؛ سپس با انجام آزمایش‌های خاص نوع دیابت بی‌مزه را مشخص خواهد کرد. مهم‌ترین روش‌های تشخیص دیابت بی‌مزه شامل موارد زیر است:

• آزمایش ادرار: این آزمایش نشان می‌دهد که آیا ادرار بسیار رقیق و آبکی است یا خیر. همچنین سطح قند نیز در ادرار بررسی خواهد شد تا احتمال ابتلا به دیابت شیرین (دیابت قندی) رد شود.
• آزمایش خون: برای اندازه‌گیری سطح سدیم و سایر مواد شیمیایی در خون کاربرد دارد.
• تست محرومیت از آب: دقیق‌ترین روش تشخیص برای دیابت نوع بی‌مزه است. بیمار در این آزمایش، برای چند ساعت از نوشیدن مایعات منع می‌شود. در دیابت بی‌مزه، حتی در حالت کم‌آبی بدن نیز، مقداری ادرار رقیق تولید خواهد شد.
• آزمایش Copeptin: در این آزمایش خون، میزان کوپپتین (یک ماده‌ی همراه با وازوپرسین) اندازه‌گیری می‌شود.
• تصویربرداری با ام‌آر‌آی: این آزمایش برای بررسی آسیب احتمالی به هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز انجام می‌شود.

آزمایش‌هایی که دیابت بی مزه را تشخیص می‌دهند کدامند؟

آزمایش‌های لازم برای تشخیص دیابت بی‌مزه به شرح زیر است:

• تست محرومیت از آب: در این تست، چند ساعت از نوشیدن مایعات خودداری می‌کنید. در طول آزمایش، پزشک تغییرات وزن بدن، میزان ادرار تولیدی و غلظت ادرار و خون را اندازه‌گیری می‌کند. همچنین در آزمایش تست محرومیت از آب، ممکن است سطح هورمون ADH در خون بررسی شود.
• آزمایش ادرار: در این آزمایش بررسی می‌شود که آیا ادرار شما حاوی آب بیش از حد است یا خیر.
• آزمایش خون: در آزمایش خون، سطح موادی مانند سدیم، پتاسیم و کلسیم بدن بررسی می‌شود.
• تصویربرداری MRI: این روش برای بررسی مشکلات احتمالی در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس استفاده می‌شود.
• آزمایش ژنتیک: اگر در خانواده‌تان افرادی با مشکل دفع بیش از حد ادرار یا تشخیص دیابت بی‌مزه وجود داشته باشند، پزشک ممکن است آزمایش ژنتیکی را نیز تجویز کند.

درمان و دارو‌ها

راه‌های درمان دیابت بی مزه

نوع درمان دیابت بی‌مزه بسته به کمبود هورمون ضد‌ادراری یا به دلیل اختلال عملکرد کلیه‌ها، متفاوت است. نوشیدن آب کافی در این دو نوع اختلال، برای پیشگیری از کم‌آبی بدن (دهیدراتاسیون) ضروری به شمار می‌رود. به‌طور‌کلی بیشتر افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه با رعایت دستورات پزشک و مصرف کافی آب به زندگی عادی بازمی‌گردند.

درمان دیابت بی‌مزه مرکزی (AVP-D)

بدن در دیابت بی‌مزه مرکزی، هورمون وازوپرسین کافی تولید نمی‌کند. برای درمان آن معمولا از دارویی به نام دسموپرسین استفاده می‌شود که عملکردی مشابه این هورمون را دارد. دسموپرسین به صورت اسپری بینی، قرص یا تزریق، قابل استفاده است.

درمان دیابت بی‌مزه کلیوی (AVP-R)

کلیه‌ها در  دیابت بی‌مزه کلیوی، به هورمون وازوپرسین پاسخ نمی‌دهند. معمولا از دیورتیک‌های تیازیدی و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش حجم ادرار استفاده می‌شود. در نظر داشته باشید که تجویز نوع دارو و دوز دارو برای کنترل و درمان دیابت بی‌مزه، فقط باید توسط پزشک متخصص انجام شود.

درمان دیابت بی‌مزه بارداری

برای درمان دیابت بی‌مزه بارداری، از دسموپرسین استفاده می‌شود که برای مادر و جنین بی‌خطر است. این عارضه معمولا پس از زایمان، برطرف خواهد شد.

درمان دیابت بی‌مزه تشنگی‌زا

درمان مشخصی برای دیابت بی‌مزه تشنگی‌زا، وجود ندارد. برای کاهش حس تشنگی حاصل از این نوع دیابت بی‌مزه می‌توان از مکیدن یخ یا آب‌نبات‌های بدون قند کمک گرفت.

رژیم غذایی و سبک زندگی برای مدیریت دیابت بی‌ مزه

متن انگلیسی:

Researchers have not found that eating, diet, and nutrition play a role in causing or preventing diabetes insipidus. To reduce symptoms, your health care professional may suggest you eat a diet that is low in salt and protein to help your kidneys make less urine. In some cases, these changes alone may be enough to keep your symptoms under control, particularly if you have nephrogenic diabetes insipidus.

ترجمه متن:

رژیم غذایی یا تغذیه خاصی در ایجاد یا پیشگیری از دیابت بی‌مزه نقش ندارد. با‌این‌حال پزشک ممکن است رژیم غذایی کم‌نمک و کم‌پروتئین را برای کاهش علائم بیماری، توصیه کند. این نوع رژیم منجر به کاهش حجم ادرار، به‌ویژه در موارد دیابت بی‌مزه کلیوی (نفرروژنیک)، می‌‌شود. 

البته تغییرات ساده رژیم غذایی و سبک زندگی در برخی از بیماران، منجر به کنترل علائم دیابت بی‌مزه خواهد شد. این اقدامات کمک می‌کنند از کم‌آبی بدن جلوگیری شود و کیفیت زندگی فرد بهبود یابد. (منبع)

تفاوت دیابت بی مزه و دیابت قندی (دیابت ملیتوس)

دیابت بی‌مزه با دیابت شیرین (دیابت شیرین همان دیابت نوع ۱ و نوع ۲ است) تفاوت دارد؛ البته هر دو نوع بیماری باعث افزایش تشنگی، مصرف زیاد مایعات و تکرر ادرار می‌شوند.

سطح قند خون (گلوکز) در دیابت شیرین، بالاتر از حد طبیعی است. کلیه‌ها تلاش می‌کنند این قند اضافی را از طریق ادرار دفع کنند. بااین‌حال در دیابت بی‌مزه، سطح قند خون طبیعی است؛ در مقابل کلیه‌ها نمی‌توانند ادرار را به‌درستی تغلیظ کنند. در‌نتیجه حجم بالایی از ادرار رقیق تولید می‌شود. علت و سازوکار این دو بیماری با یکدیگر کاملا متفاوت است؛ حتی اگر علائم ظاهری آن‌ها کمی مشابه به نظر برسد.

پیشگیری، مدیریت و کنترل

راهی برای پیشگیری از دیابت بی مزه وجود دارد؟

اصلی‌ترین روش درمان دیابت بی‌مزه این است که به میزان کافی مایعات بنوشید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود. همچنین مراجعه به فوق تخصص کلیه (نفرولوژیست) یا فوق تخصص غدد (اندوکرینولوژیست) نیز برای درمان اساسی اختلال‌های هورمونی موثر خواهد بود.

راهنمای مراجعه به پزشک

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر همیشه احساس تشنگی دارید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید. این حالت ممکن است نشانه‌ی دیابت بی‌مزه نباشد، اما لازم است علت آن بررسی شود. همچنین در موارد زیر هم باید به پزشک مراجعه کنید:

• اگر بیشتر از حد معمول ادرار می‌کنید. (در افراد سالم معمولا ۴ تا ۷ بار در ۲۴ ساعت ادرار طبیعی است)
• اگر در دفعات بالا و با حجم کم احساس نیاز فوری به ادرار کردن دارید.
• اگر کودک شما بیشتر از ۱۰ بار در روز ادرار می‌کند. (البته کودکان به طور طبیعی دفعات ادرار بیشتری دارند)

پزشک علت این عارضه‌ها را با انجام یک‌سری آزمایش‌ها، پیدا می‌کند و در صورت تشخیص دیابت بی‌مزه، راه‌های درمان و مدیریت آن را به شما پیشنهاد دهد.

توصیه‌ای از تیم دارو.کام به شما

اگر به «کمبود وازوپرسین» (AVP-D) یا «مقاومت به وازوپرسین» (AVP-R) مبتلا باشید، ممکن است هرگز نتوانید تشنگی خود را کامل برطرف کنید. همچنین تکرار ادرار به دفعات بالا در طول روز ممکن است زندگی شما را مختل کند. ازاین‌رو با مشاهده علائمی مثل کم‌آبی و تکرر ادرار، حتما به پزشک عمومی یا فوق تخصص غدد مراجعه کنید.

پزشک براساس نشانه‌های بیمار برای تجویز دارو و توصیه‌های عمومی اقدام می‌کند.