دیابت بی مزه چیست؟ علائم، علل، روش‌های درمان و تشخیص

دیابت بی مزه چیست؟

دیابت بی‌مزه (Diabetes Insipidus) نوعی بیماری تقریبا نادر است که منجر به دفع ادرار در حجم بالا می‌شود؛ دفع ادرار زیاد در طول روز نیز باعث ایجاد تشنگی شدید در فرد خواهد شد.

این بیماری با دیابت شیرین (دیابت نوع ۱ و ۲) متفاوت است و به قند خون ربطی ندارد. با این‌حال تشنگی شدید و تکرر ادرار از نشانه‌های مشترک بین دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲ و دیابت بی‌مزه به شمار می‌رود.

دیابت بی‌مزه به دنبال ایجاد اختلال در عملکرد هورمونی به نام «وازوپرسین» ایجاد می‌شود. اختلال در عملکرد این مشکل باعث به‌هم خوردن تعادل آب و نمک در بدن خواهد شد.

تفاوت دیابت بی مزه و دیابت قندی چیست؟

دیابت بی‌مزه با دیابت شیرین (نوع ۱ و نوع ۲) متفاوت است اگرچه هر دو، باعث افزایش تشنگی، نوشیدن مایعات زیاد و تکرر ادرار می‌شوند.

در دیابت شیرین، سطح قند خون بالا است و کلیه‌ها تلاش می‌کنند این قند اضافی را از طریق ادرار دفع کنند. اما در دیابت بی‌مزه، سطح قند خون طبیعی است، با این تفاوت که کلیه‌ها قادر به تغلیظ صحیح ادرار نیستند و در نتیجه مقدار زیادی ادرار رقیق تولید می‌شود.

به‌طور خلاصه، علت و سازوکار این دو بیماری کاملاً متفاوت است، حتی اگر علائم ظاهری آن‌ها تا حدی مشابه به نظر برسد.

می‌توانید برای آشنایی بیشتر در مورد انواع دیابت شیرین یا دیابت قندی مطلب زیر را مطالعه کنید:

دفع چه مقدار از ادرار نشانه دیابت بی مزه است؟

بدن بیشتر افراد در روز بین ۱ تا ۳ لیتر ادرار تولید می‌کنند. در مقابل، افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه ممکن است تا ۲۰ لیتر ادرار در طول روز دفع کنند.

دیابت بی‌ مزه چقدر شایع است؟

بر‌اساس آمار ارائه‌شده در سایت NIDDK، از هر ۲۵ هزار نفر در سراسر جهان، حدود ۱ نفر به بیماری دیابت بی‌مزه مبتلاست. بیشترین مبتلایان به این نوع بیماری را بزرگسالان تشکیل می‌‌دهند با این‌حال، دیابت بی‌مزه ممکن است در هر سنی رخ دهد.

دیابت بی‌مزه در موارد نادر، ممکن است در دوران بارداری نیز ایجاد شود که در این صورت به آن دیابت بی‌مزه بارداری گفته می‌شود.

علائم دیابت بی‌ مزه چیست؟

مهم‌ترین علائم این بیماری به ترتیب زیر است:

• احساس تشنگی شدید و مداوم، معمولا با تمایل به نوشیدن حجم بالای آب
• تکرر ادرار یعنی نیاز به ادرار کردن مکرر در طول روز و شب
• حجم بالای ادرار به صورت بی‌رنگ یا ‌کم‌رنگ
• کم آبی مستمر

علائم دیابت بی‌ مزه در کودکان

نشانه‌های دیابت بی مزه در کودکان نسبت به بزرگسالان کمی متفاوت است:

• کم‌آبی شدید بدن
• یبوست
• استفراغ
• تب
• تحریک‌پذیری و بی‌قراری
• رشد نامناسب یا کاهش وزن
• خواب نامنظم و مشکلات بینایی

در صورت مشاهده این علائم، باید هر چه زودتر به پزشک عمومی یا متخصص غدد، مراجعه شود. این علائم نشان‌دهنده اختلال عملکرد بدن در حفظ آب به شمار می‌رود.

چه چیزی باعث ابتلا به دیابت بی مزه می‌شود؟

مهم‌ترین دلایل ایجاد دیابت بی مزه عبارتند از:

• آسیب به هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز
• ضربه شدید به سر
• عفونت‌های مغزی
• بیماری‌های خودایمنی آسیب‌زننده به سلول‌های تولیدکننده AVP
• مشکلات ژنتیکی
• قطع شدن جریان خون به غده هیپوفیز
• وجود تومور در مغز یا در نزدیکی غده هیپوفیز
• مصرف برخی داروها مانند لیتیوم
• سطح بالای کلسیم در خون (هایپرکلسمی)
• بیماری‌های کلیوی، مانند بیماری کلیه پلی‌کیستیک
• بارداری‌های چندقلویی
• وجود مشکلات کبدی مانند پره‌اکلامپسی یا سندرم HELLP

می‌توانید برای آشنایی بیشتر در مورد پره‌اکلامپسی یا همان مسمومیت حاملگی مطلب زیر را مطالعه کنید:

چه چیزی عوامل خطر ابتلا به دیابت بی مزه را بالا می‌برد؟

احتمال ابتلا به دیابت بی‌مزه برای هر فردی در هر سنی ایجاد شود، اما احتمال بروز آن در بزرگسالان بیشتر است، بااین‌حال احتمال ایجاد این بیماری به دنبال عوامل زیر، افزایش می‌یابد:

• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری دیابت بی‌مزه
• مصرف برخی داروهای دیورتیک‌ها (ادرارآورها)
• داشتن سطوح بالای کلسیم یا سطوح پایین پتاسیم در خون
• داشتن سابقه آسیب جدی به سر یا سابقه عمل جراحی مغز
• مصرف داروهای آسیب‌زننده به کلیه مانند برخی داروهای مورد استفاده در اختلال دوقطبی

آیا دیابت بی مزه ارثی است؟

بله؛ کلیه‌های شما شامل نفرون‌ها است که مواد زائد را از خون فیلتر کرده و به تولید ادرار کمک می‌کند. همچنین هورمون وازوپرسین (AVP) در یک فرد سالم، به نفرون‌ها سیگنال می‌دهد تا آب را به بدن بازجذب کنند.

انواع دیابت بی مزه کدامند؟

به‌طور‌کلی دیابت بی‌مزه به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که در ادامه به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم. این دسته‌بندی براساس علت اصلی عارضه دیابت بی‌مزه انجام می‌شود.

کمبود آرژینین وازوپرسین (AVP-D)

کمبود آرژینین وازوپرسین که دیابت بی‌مزه مرکزی یا کرانیال نیز نامیده می‌شود، به دلیل اختلال در عملکرد کلیه ایجاد خواهد شد. در این نوع از دیابت بی‌مزه، مقدار هورمون آرژینین وازوپرسین (AVP) در بدن کافی نیست و به همین دلیل کلیه‌ها نمی‌توانند به درستی ادرار را غلیظ کنند. علل رایج AVP-D:

• آسیب به هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز (مثلا پس از عفونت، جراحی، تومور مغزی یا ضربه به سر)

در حدود یک سوم موارد، علت مشخصی برای کاهش تولید AVP پیدا نمی‌شود. این نوع از دیابت بی‌مزه به‌عنوان شایع‌ترین نوع دیابت بی‌مزه شناخته می‌شود.

مقاومت به آرژینین وازوپرسین (AVP-R)

مقاومت به آرژینین وازوپرسین به‌عنوان دیابت بی‌مزه کلیوی یا نفروژنیک نیز شناخته می‌شود. مقدار AVP در بدن در این نوع دیابت بی‌مزه، طبیعی است؛ بااین‌حال کلیه‌ها به این هورمون پاسخ مناسب نمی‌دهند؛ بنابراین همچنان حجم بالای ادرار رقیق تولید می‌شود.

علل رایج مقاومت به آرژینین وازوپرسین عبارتند از:

• آسیب به کلیه‌ها
• عوامل ارثی

علاوه‌بر موارد بالا، مصرف بعضی داروها، به‌ویژه لیتیوم نیز منجر به ایجاد دیابت بی‌مزه می‌شود. این داروها برای درمان برخی اختلالات روانی کاربرد دارند.

عوارض دیابت بی‌ مزه چیست؟

کم‌آبی بدن از مهم‌ترین عارضه‌‌های دیابت بی‌مزه به شمار می‌رود. سایر عوارض بیماری دیابت بی‌مزه به شرح زیر است:

• احساس تشنگی شدید
• خشکی دهان
• سرگیجه یا احساس سبکی سر هنگام ایستادن
• خستگی
• مشکل در انجام کارهای ساده‌ی ذهنی
• حالت تهوع
• غش کردن

در‌صورتی‌که بیمار به اندازه‌ کافی مایعات ننوشد، خطر کم‌آبی و برهم خوردن تعادل الکترولیت‌ها (نمک‌های بدن) افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، اگر فرد مبتلا به دیابت بی‌مزه، بیش از نیاز بدن آب بنوشد، ممکن است تعادل الکترولیت‌ها به هم بخورد و این مسئله نیز خطرناک است.

آیا دیابت بی مزه خطرناک است؟

دیابت بی‌مزه در اغلب موارد، مشکل جدی ایجاد نمی‌کند؛ به‌شرطی که بیمار به اندازه کافی آب بنوشد. البته خطر مرگ بر اثر ابتلا به دیابت بی‌مزه در نوزادان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های روانی، بیشتر است. چرا‌که این تشخیص و رفع تشنگی در این گروه از بیمارها، مشکل‌تر خواهد بود.

روش‌های تشخیص دیابت بی مزه

تشخیص دیابت بی‌مزه توسط پزشک غدد و با انجام آزمایش‌های ویژه انجام می‌شود تا سایر بیماری‌های با علائم مشابه رد شوند.

آزمایش‌هایی که دیابت بی مزه را تشخیص می‌دهند کدامند؟

مهم‌ترین آزمایش‌ها و روش‌های تشخیص دیابت بی مزه عبارتند از:

راه‌های درمان دیابت بی مزه کدامند؟

نوع درمان دیابت بی‌مزه بسته به کمبود هورمون ضد‌ادراری یا به دلیل اختلال عملکرد کلیه‌ها، متفاوت است. نوشیدن آب کافی در این دو نوع اختلال، برای پیشگیری از کم‌آبی بدن ضروری به شمار می‌رود.

به‌طور‌کلی، بیشتر افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه با رعایت دستورات پزشک و مصرف کافی آب به زندگی عادی بازمی‌گردند.

در ادامه، روش درمان هر کدام از انواع دیابت بی مزه را بررسی خواهیم کرد:

درمان دیابت بی‌مزه مرکزی (AVP-D)

بدن در دیابت بی‌مزه مرکزی، هورمون وازوپرسین کافی تولید نمی‌کند. برای درمان آن معمولا از دارویی به نام دسموپرسین استفاده می‌شود که عملکردی مشابه این هورمون را دارد. دسموپرسین به صورت اسپری بینی، قرص یا تزریق، قابل استفاده است.

درمان دیابت بی‌مزه کلیوی (AVP-R)

کلیه‌ها در  دیابت بی‌مزه کلیوی، به هورمون وازوپرسین پاسخ نمی‌دهند. معمولا از دیورتیک‌های تیازیدی و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش حجم ادرار استفاده می‌شود. در نظر داشته باشید که تجویز نوع دارو و دوز دارو برای کنترل و درمان دیابت بی‌مزه، فقط باید توسط پزشک متخصص انجام شود.

درمان دیابت بی‌مزه بارداری

برای درمان دیابت بی‌مزه بارداری، از دسموپرسین استفاده می‌شود که برای مادر و جنین بی‌خطر است. این عارضه معمولا پس از زایمان، برطرف خواهد شد.

درمان دیابت بی‌مزه تشنگی‌زا

درمان مشخصی برای دیابت بی مزه تشنگی‌زا، وجود ندارد. برای کاهش حس تشنگی حاصل از این نوع دیابت بی‌مزه می‌توان از مکیدن یخ یا آب‌نبات‌های بدون قند کمک گرفت.

رژیم غذایی و سبک زندگی برای مدیریت دیابت بی‌ مزه

رژیم غذایی یا تغذیه خاصی در ایجاد یا پیشگیری از دیابت بی‌مزه نقش ندارد. با‌این‌حال پزشک ممکن است رژیم غذایی کم‌نمک و کم‌پروتئین را برای کاهش علائم بیماری، توصیه کند.

این نوع رژیم منجر به کاهش حجم ادرار، به‌ویژه در موارد دیابت بی‌مزه کلیوی (نفرروژنیک)، می‌‌شود.

البته تغییرات ساده رژیم غذایی و سبک زندگی در برخی از بیماران، منجر به کنترل علائم دیابت بی مزه خواهد شد. این اقدامات کمک می‌کنند از کم‌آبی بدن جلوگیری شود و کیفیت زندگی فرد بهبود یابد.

درمان گیاهی دیابت بی‌مزه

درمان گیاهی و طب سنتی می‌تواند به‌عنوان روش مکمل در کنار درمان پزشکی، به کنترل بهتر دیابت بی مزه کمک کند. طب سنتی چند راهکار گیاهی ارائه می‌دهد که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید، اما همیشه پیش از مصرف هر داروی گیاهی یا مکمل، با پزشک غدد در دکترتو مشورت کنید، زیرا ممکن است با داروهای تجویزی تداخل داشته باشند.

برخی راهکارهای پیشنهادی طب سنتی برای دیابت اینسیپیدوس عبارتند از:

• مصرف روزانه یک لیوان شیر بادام
• نوشیدن روزانه حدود ۸ لیوان آب برای تأمین مایعات بدن
• مصرف یک لیوان شربت عسل و لیمو ترش در طول روز
• اجتناب از مصرف نارنگی به دلیل احتمال تشدید علائم
• در صورت کم‌آبی شدید، استفاده از آب هندوانه برای تأمین آب مورد نیاز بدن

آیا افراد مبتلا به دیابت بی مزه باید انسولین مصرف کنند؟

دیابت بی‌مزه بر میزان قند خون تاثیری ندارد. به‌این‌ترتیب استفاده از انسولین اضافی برای درمان این عارضه ضروری نبوده و به‌عنوان درمانی برای علائم دیابت بی مزه کاربرد ندارد.

آیا راهی برای پیشگیری از دیابت بی مزه وجود دارد؟

اصلی‌ترین روش درمان دیابت بی مزه این است که به میزان کافی مایعات بنوشید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود. همچنین مراجعه به فوق تخصص کلیه (نفرولوژیست) یا فوق تخصص غدد (اندوکرینولوژیست) نیز برای درمان اساسی اختلال‌های هورمونی موثر خواهد بود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر همیشه احساس تشنگی دارید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید. این حالت ممکن است نشانه‌ی دیابت بی‌مزه نباشد، اما لازم است علت آن بررسی شود. همچنین در موارد زیر هم باید به پزشک مراجعه کنید:

• اگر بیشتر از حد معمول ادرار می‌کنید. (در افراد سالم معمولا ۴ تا ۷ بار در ۲۴ ساعت ادرار طبیعی است)
• اگر در دفعات بالا و با حجم کم احساس نیاز فوری به ادرار کردن دارید.
• اگر کودک شما بیشتر از ۱۰ بار در روز ادرار می‌کند. (البته کودکان به طور طبیعی دفعات ادرار بیشتری دارند)

پزشک علت این عارضه‌ها را با انجام یک‌سری آزمایش‌ها، پیدا می‌کند و در صورت تشخیص دیابت بی‌مزه، راه‌های درمان و مدیریت آن را به شما پیشنهاد دهد.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

اگر به «کمبود وازوپرسین» (AVP-D) یا «مقاومت به وازوپرسین» (AVP-R) مبتلا باشید، ممکن است هرگز نتوانید تشنگی خود را کامل برطرف کنید. همچنین تکرار ادرار به دفعات بالا در طول روز ممکن است زندگی شما را مختل کند. ازاین‌رو با مشاهده علائمی مثل کم‌آبی و تکرر ادرار، حتما به پزشک عمومی یا فوق تخصص غدد مراجعه کنید.

پزشک براساس نشانه‌های بیمار برای تجویز دارو و توصیه‌های عمومی اقدام می‌کند.

اگر سوالی دارید، در بخش نظرات بنویسید و با ما به اشتراک بگذارید.