اوتیسم چیست و چطور تشخیص داده میشود؟ راهنمای کامل برای والدین


اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم، وضعیتی مرتبط با رشد مغز است که با مشکلاتی در تعاملات اجتماعی، الگوهای رفتاری غیرمعمول و واکنشهای غیرعادی به احساسات مشخص میشود.
در این مقاله از دارو دات کام، راهنمایی جامع به والدین ارائه میدهیم و به توضیح علائم، راههای تشخیص زودهنگام و اهمیت شروع درمان در سالهای پیشدبستانی میپردازیم.
مقدمه و شناخت اختلال اوتیسم
اختلال اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم وضعیتی مرتبط با رشد مغز است که با درجاتی از دشواری در تعامل و ارتباط اجتماعی مشخص میشوند. سایر ویژگیها، الگوهای غیرمعمول فعالیتها و رفتارها، مانند دشواری در انتقال تمرکز از یک فعالیت به فعالیت دیگر، تمرکز بر جزئیات و واکنشهای غیرمعمول به احساسات هستند. تواناییها و نیازهای افراد اوتیسمی متفاوت است و میتواند در طول زمان تکامل یابد.
اختلال طیف اوتیسم شامل وضعیتهایی است که زمانی تصور میشد از هم جدا هستند: اوتیسم، سندرم آسپرگر، اختلال انسجامگسیختگی کودکی و نوعی اختلال رشدی گسترده نامشخص.
بر اساس دادههای اخیر CDC حدودا ۱ نفر از هر ۳۱ کودک (۳.۲%) مبتلا به اوتیسم هستند.
اختلال طیف اوتیسم در اوایل کودکی شروع میشود. با گذشت زمان، میتواند باعث ایجاد مشکل در عملکرد در جامعه شود. به عنوان مثال، افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است در اجتماعی بودن یا در مدرسه یا محل کار مشکل داشته باشند.
اغلب کودکان علائم اوتیسم را در سال اول زندگی نشان میدهند. تعداد کمی از کودکان مبتلا به این اختلال به نظر میرسد که در سال اول مطابق انتظار رشد میکنند. سپس بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی، ممکن است برخی از مهارتها را از دست بدهند و علائم اوتیسم را بروز دهند.
سطح عملکرد هوشی در بین افراد اوتیسم بسیار متفاوت است و از اختلال عمیق تا سطوح عالی را شامل میشود.
هیچ درمانی برای اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد. اما شروع زودهنگام درمان، در طول سالهای پیشدبستانی، میتواند تفاوت بزرگی در زندگی بسیاری از کودکان مبتلا به این اختلال ایجاد کند.
انواع اختلال اوتیسم چیست؟
امروزه، پزشکان از اصطلاح «اختلال طیف اوتیسم» به عنوان یک اصطلاح کلی استفاده میکنند که کل اختلالات عصبی-رشدی را که طیف اوتیسم تشکیل میدهند، توصیف میکند. به منظور ارائه یک تشخیص دقیقتر، اختلال طیف اوتیسم به سه سطح تقسیم میشود که مربوط به میزان حمایتی است که فرد اوتیسمی به آن نیاز دارد.
با این حال، ممکن است با اصطلاحات دیگری که برای توصیف انواع مختلف طیف اوتیسم استفاده میشود، مانند «سندرم آسپرگر» آشنا باشید. دلیل این امر این است که قبل از سال ۲۰۱۳، متخصصان روانپزشکی اوتیسم را با استفاده از زیرشاخههای مختلفی مانند سندرم آسپرگر، اختلال اوتیسم، اختلال رشدی فراگیر، اختلال انسجامگسیختگی کودکی تشخیص میدادند.
با این حال، در سال ۲۰۱۳، انجمن روانپزشکی آمریکا این انواع اوتیسم را از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) حذف کرد. در نتیجه، آنها دیگر به عنوان دستههای جدای تشخیصی شناخته نمیشوند.
سه سطح اوتیسم چیست؟
سطح ۱: نیازمند حمایت
سطح ۱ خفیفترین نوع اختلالات طیف اوتیسم است. افراد در این سطح ممکن است برقراری ارتباط مناسب با دیگران را چالش برانگیز بدانند. افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم سطح ۱ معمولا در چنین وضعیتی هستند:
- در شروع تعاملات اجتماعی مشکل دارند.
- پاسخهای غیرمعمول یا ناموفقی به رابطه یا تماس اجتماعی دیگران میدهند.
- علاقه کمتری به روابط اجتماعی دارند و مهارتهای اجتماعی محدودی دارند.
- توانایی صحبت کردن با جملات واضح را دارند اما ممکن است در حفظ و ادامه مکالمه دو طرفه مشکل داشته باشند.
- در دوستیابی مشکل دارند.
- افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم سطح ۱ همچنین ممکن است برخی رفتارهای تکراری را نشان دهند. به عنوان مثال، آنها ممکن است: به شیوهای انعطافناپذیر عمل کنند که میتواند بر عملکرد روزانه آنها در موقعیتهای خاص تأثیر بگذارد.
- در جابجایی از یک فعالیت به فعالیت دیگر یا امتحان کردن چیزهای جدید مشکل داشته باشند.
- در سازماندهی و برنامهریزی برای آینده مشکل داشته باشند. این میتواند به این معنی باشد که آنها به اندازه همسالان خود مستقل نیستند.
سطح ۲: نیاز به حمایت قابل توجه
تشخیص اختلال طیف اوتیسم سطح ۲ نشان دهنده مشکلات قابل توجه بیشتر در ارتباطات، مهارتهای اجتماعی و دشواری بیشتر در تغییر تمرکز یا انتقال از یک فعالیت به فعالیت دیگر است.
مشکلات ارتباطی که فرد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم سطح ۲ ممکن است با آن مواجه شود شامل موارد زیر است:
- مشکلات آشکار در مهارتهای ارتباط اجتماعی کلامی و غیرکلامی
- مشکلات اجتماعی قابل توجه علیرغم حمایتهای اجتماعی
- تعامل اجتماعی محدود
- پاسخ کمتر به تماس اجتماعی از سوی دیگران
- مشکلات قابل توجهتر در ارتباط غیرکلامی
افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم سطح ۲ اغلب علایق محدودی دارند و رفتارهای تکراری مانند قدم زدن یا تکرار کلمات خاص را نشان میدهند. سایر مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- رفتار انعطافناپذیر قابل توجه
- مشکل در کنار آمدن با تغییر
- مشکل در تغییر تمرکز یا عمل
سطح ۳: نیاز به حمایت بسیار قابل توجه
شدیدترین نوع اوتیسم، سطح ۳ است. افراد در این دسته، مهمترین چالشهای اجتماعی و ارتباطی را دارند.
از نظر مشکلات ارتباطی، افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم سطح ۳ ممکن است:
- مشکلات شدیدی در ارتباط کلامی و غیرکلامی داشته باشند که عملکرد روزمره آنها را به شدت مختل میکند.
- بسیار به ندرت یا هرگز ارتباط یا تماس اجتماعی را شروع نمیکنند.
- هنگام شروع یک ارتباط اجتماعی، واکنش بسیار کمی به دیگران نشان میدهند.
- مهارتهای زبانی بسیار محدودی دارند یا اصلاً صحبت نمیکنند.
مشکلات رفتاری تکراری که فرد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم سطح ۳ ممکن است با آنها مواجه شود عبارتند از:
- رفتار بسیار انعطافناپذیر
- مشکل شدید در مدیریت تغییر تمرکز یا فعالیت
- رفتارهای محدود یا تکراری که به طور قابل توجهی در عملکرد اختلال ایجاد میکنند.
- هنگام تغییر تمرکز یا عمل، دچار پریشانی یا مشکل زیادی میشوند.
برای مدیریت بهتر زندگی روزمره کودکان مبتلا به اوتیسم، این راهنمای کاربردی میتواند همراه خوبی برای والدین و معلمان باشد.
آیا اوتیسم یک اختلال عصبی-رشدی است؟
بله، اوتیسم (اختلال طیف اوتیسم یا ASD) یک اختلال عصبی-رشدی مادامالعمر است. این اختلالات، شرایطی هستند که بر عملکرد مغز کودک تاثیر میگذارند و در اوایل زندگی (اغلب قبل یا کمی پس از شروع مدرسه) قابل توجه میشوند.
آیا اوتیسم همان بیش فعالی یا ADHD است؟
خیر؛ اگرچه شباهتهای زیادی بین این دو اختلال وجود دارد، اما دلایل اساسی رفتارهای این 2 اختلال به طور قابل توجهی متفاوت است. ADHD در درجه اول شامل مشکلاتی در عملکرد اجرایی، از جمله حفظ توجه، کنترل تکانهها و تنظیم سطح فعالیت است.
از سوی دیگر، اوتیسم طیف وسیعتری از مشکلات ارتباط اجتماعی و رفتارهای محدود و تکراری را در بر میگیرد. درک این تمایزات برای تشخیص دقیق و مداخله مؤثر بسیار مهم است.
افراد مبتلا به اختلال ADHD ممکن است هوس چیزهای جدید کنند و تکانشگری نشان دهند، در حالی که افراد اوتیسم اغلب به دنبال روال و شباهت هستند. اگر کسی اوتیسم داشته باشد و ADHD داشته باشد، که برخی آن را AuDHD مینامند، ممکن است بین این ویژگیهای متضاد، کشمکش درونی داشته باشد.
یک فرد AuDHD احتمالاً نسخه شدیدتری از ویژگیهای مشترک اوتیسم و ADHD را تجربه میکند، مانند تمرکز شدید بر سرگرمیها و علایق، یا چالشهایی را در معاشرت با افراد عادی تجربه میکند.
برای آشنایی بیشتر با تفاوتهای بیش فعالی و اوتیسم پیشنهاد میکنم مقاله زیر را مطالعه کنید:
آیا اوتیسم همان عقب ماندگی ذهنی است؟
به طور خلاصه، خیر. اختلال طیف اوتیسم میتواند با سایر اختلالات، از جمله عقبماندگی ذهنی، همزیستی داشته باشد، اما تشخیص یکی به معنای تشخیص همزمان دیگری نیست. به طور کلی، کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم عملکرد شناختی ضعیفی ندارند و میتوانند در آزمونهای ظرفیت فکری، نمره متوسط تا بالاتر از حد متوسط کسب کنند.
با این حال، کودکان مبتلا به اوتیسم در رفتارهای ارتباطی و یادگیری مشکل دارند. آنها ممکن است مهارتهای کلامی محدودی داشته باشند، به دستورات کلامی پاسخ ندهند یا ممکن است نسبت به دنیای اطراف خود بیعلاقه باشند که همه این موارد با نشانههای عقبماندگی ذهنی همزمان است.
بر اساس مطالعاتی در سال 2018، حدود ۳۰-۵۰% افراد مبتلا به اوتیسم ناتوانی ذهنی (ID) همزمانی دارند هر چند سطوح هوشی متنوع است.
اختلال یادگیری با اختلال اوتیسم چه تفاوتی با هم دارد؟
اختلال طیف اوتیسم یک اختلال عصبی-رشدی است که بر نحوه پردازش انواع خاصی از اطلاعات در افراد تأثیر میگذارد. این اختلال میتواند بر یادگیری تاثیر بگذارد، اگرچه ناتوانی یادگیری محسوب نمیشود. این اختلال میتواند بر مهارتهای زبانی، چه در گوش دادن و چه در صحبت کردن، تاثیر بگذارد.
اختلال یادگیری یک اختلال عصبی است که بر نحوه یادگیری فرد تاثیر میگذارد. این اغلب در خواندن، نوشتن، ریاضیات و حل مسئله رخ میدهد. ناتوانی یادگیری باعث میشود افراد هنگام برقراری ارتباط بین بخشهای مختلف اطلاعات ورودی و همچنین هنگام تلاش برای درک و سازماندهی اطلاعات، دچار مشکل شوند. تفاوت دیگر این است که تشخیص اوتیسم میتواند دشوارتر باشد.
علائم و علتها
علائم اختلال طیف اوتیسم چگونه است؟
برخی از کودکان علائم اختلال طیف اوتیسم را در اوایل نوزادی نشان میدهند، مانند تماس چشمی کمتر، عدم پاسخ به نام خود یا عدم علاقه به مراقبان. سایر کودکان ممکن است در چند ماه یا چند سال اول زندگی آنطور که انتظار میرود رشد نکنند. سپس ناگهان گوشهگیر یا پرخاشگر میشوند یا مهارتهای زبانی خود را از دست میدهند. علائم معمولاً در سنین ۲ تا ۳ سالگی مشاهده میشوند.
برخی از افراد در طیف خفیف طیف اوتیسم ممکن است علائم بیشتری داشته باشند که در اوایل مورد توجه قرار نمیگیرند. آنها ممکن است از اواسط تا اواخر کودکی، زمانی که نیاز بیشتری به برقراری ارتباط و اجتماعی بودن وجود دارد، تشخیص داده نشوند.
گاهی اوقات برای اولین بار در بزرگسالی تشخیص داده میشود، اگرچه احتمالاً علائم در دوران کودکی وجود داشتهاند. هر کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم احتمالاً الگوی رفتاری منحصر به فردی دارد که به خفیف، متوسط یا شدید بودن علائم بستگی دارد.
برخی از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در یادگیری مشکل دارند و برخی علائم هوش کمتر از حد معمول دارند. سایر کودکان مبتلا به این اختلال هوش معمول تا بالایی دارند. این کودکان به سرعت یاد میگیرند اما در برقراری ارتباط، به کارگیری آنچه میدانند در زندگی روزمره و سازگاری با موقعیتهای اجتماعی مشکل دارند.
از آنجا که هر کودک میتواند ترکیبی منحصر به فرد از علائم را داشته باشد، گاهی اوقات تشخیص شدت اختلال دشوار است. این تشخیص عموماً بر اساس شدت علائم و میزان تأثیر آن علائم بر عملکرد کودک انجام میشود. در زیر برخی از علائم رایج نشان داده شده توسط افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم آورده شده است.
ارتباط و تعامل اجتماعی
افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است در کنار آمدن با دیگران و برقراری ارتباط مشکل داشته باشند. آنها ممکن است ترکیبی از این علائم و علائم دیگر را داشته باشند:
- به نام خود پاسخ نمیدهند، یا به نظر میرسد گاهی اوقات نمیشنوند.
- نمیخواهند در آغوش گرفته یا بغل شوند و ترجیح میدهند به تنهایی بازی کنند و به دنیای خودشان پناه ببرند.
- تماس چشمی ضعیفی دارند و هیچ احساسی در چهره خود ندارند.
- صحبت نمیکنند یا گفتارشان با تأخیر است یا توانایی بیان کلمات یا جملات را مانند گذشته از دست میدهند.
- نمیتوانند مکالمهای را شروع کنند یا ادامه دهند، یا فقط برای درخواست یا نامگذاری اقلام، مکالمهای را شروع میکنند.
- با لحن یا ریتم غیرمعمول صحبت میکنند و ممکن است از گفتار ربات مانند استفاده کنند.
- کلمات یا عبارات را کلمه به کلمه تکرار میکنند اما نمیدانند چگونه از آنها استفاده کنند.
- به نظر نمیرسد سوالات یا دستورالعملهای ساده را بفهمند.
- احساسات یا عواطف خود را نشان نمیدهند و به نظر نمیرسد از احساسات دیگران آگاه باشند.
- به اشیاء اشاره نمیکنند یا آنها را برای ابراز علاقه نمیآورند.
- در تعامل با دیگران منفعل، پرخاشگر یا مزاحم هستند.
- به سختی میتوانند بفهمند وقتی افراد چهرههای متفاوتی دارند، بدنشان در حالتهای مختلفی قرار میگیرد یا با لحنهای متفاوتی صحبت میکنند، منظورشان چیست.
الگوهای رفتاری
افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است الگوهای رفتاری، علایق یا فعالیتهای محدود و تکراری داشته باشند، از جمله ترکیبی از این موارد و سایر علائم:
- یک حرکت مشابه را بارها و بارها انجام میدهند، مانند تکان دادن، چرخاندن یا دست زدن
- فعالیتهایی را انجام میدهند که ممکن است به خودشان آسیب بزنند، مانند گاز گرفتن یا کوبیدن سر
- روالها یا آیینهای خاصی ایجاد میکنند و حتی از تغییرات کوچک ناراحت میشوند.
- هماهنگ نیستند و ممکن است دست و پا چلفتی باشند، یا با الگوهایی حرکت میکنند که معمول نیستند، مانند راه رفتن روی انگشتان پا
- زبان بدن غیرمعمول، سفت یا اغراقآمیز دارند.
- مجذوب جزئیات یک شی میشوند، مانند چرخهای چرخان یک ماشین اسباببازی، اما نمیدانند که آن شیء برای چیست یا چگونه کار میکند.
- به نور، صدا یا لمس حساس هستند اما ممکن است تحت تأثیر درد یا دما قرار نگیرند.
- از دیگران تقلید نمیکنند یا در بازیهای تخیلی شرکت نمیکنند.
- با شدت یا تمرکز غیرمعمول روی یک شیء یا فعالیت خیره میشوند.
- غذاهای خاصی را ترجیح میدهند، مثلاً فقط چند نوع غذا میخورند یا تمایلی به خوردن غذاهایی با بافتهای خاص ندارند.
علت اختلال اوتیسم چیست؟
متخصصان هنوز یک علت واحد برای اوتیسم پیدا نکردهاند. احتمالاً ترکیبی از ژنتیک و موارد خاص مربوط به بارداری، زایمان و وضع حمل است. ممکن است این موارد را به عنوان «عوامل محیطی» یا «رویدادهای قبل از تولد» توصیف کنید. همه این عوامل در تعامل با هم منجر به تفاوتهای مغزی میشوند که در اوتیسم میبینیم.
موارد خاصی که ممکن است احتمال ابتلا به اوتیسم را در فرزند شما بیشتر کند عبارتند از:
- باردار شدن در سن بالای ۳۵ سال
- باردار شدن در عرض ۱۲ ماه پس از تولد نوزاد دیگر
- ابتلا به دیابت بارداری
- خونریزی در دوران بارداری
- استفاده از داروهای خاص، مانند والپروات، در دوران بارداری
- اندازه جنین کوچکتر از حد انتظار (محدودیت رشد داخل رحمی)
- کاهش اکسیژن رسانی به جنین در دوران بارداری یا زایمان
- زایمان زودرس
این عوامل ممکن است مستقیماً نحوه رشد مغز کودک شما را تغییر دهند. یا ممکن است بر نحوه عملکرد ژنهای خاص تأثیر بگذارند و به نوبه خود منجر به تفاوتهای مغزی شوند.
آیا اوتیسم ژنتیکی است؟
بله، اما علل ژنتیکی اوتیسم پیچیده است. یک تغییر ژنی خاص و منحصر به فرد برای اوتیسم وجود ندارد. این باعث میشود اوتیسم با برخی دیگر از بیماریهای ژنتیکی دیگر، که در آن پزشکان میتوانند یک تغییر ژنی خاص را مشخص کنند، متفاوت باشد.
در عوض، بسیاری از تغییرات ژنی با اوتیسم مرتبط هستند. این بدان معناست که افراد اوتیسمی ممکن است یک یا چند تغییر ژنی داشته باشند که در تفاوتهای مغزی آنها نقش دارند.
اما همیشه یک علت ژنتیکی مشخص وجود ندارد. به عنوان مثال، آزمایش ژنتیکی برای فرزند شما ممکن است هیچ تغییر ژنی مرتبط با اوتیسم را نشان ندهد. این یافته تشخیص آنها را تغییر نمیدهد. و علت ژنتیکی را رد نمیکند. این امکان وجود دارد که تغییرات ژنی دیگری در اوتیسم نقش داشته باشند و محققان هنوز آنها را شناسایی نکردهاند.
آیا اوتیسم ارثی است؟
بله اوتیسم میتواند ارثی باشد. اشتباه گرفتن ژنتیک با وراثت آسان است. وقتی میگوییم اوتیسم ژنتیکی است، منظورمان این است که تغییرات در ژنهای خاص بر عملکرد مغز کودک شما تأثیر میگذارد. این تغییرات ژنی ممکن است برای اولین بار در کودک شما ظاهر شوند؛ در این مورد، ارثی نیستند.
اما همچنین ممکن است والدین بیولوژیکی تغییرات ژنی را به فرزندانشان منتقل کنند. پزشکان فکر میکنند اوتیسم میتواند ارثی باشد زیرا الگوهایی را در بین خواهر و برادرها میبینند.
افراد اوتیسم چه نقاط قوتی دارند؟
نقاط قوت هر فرد اوتیسمی متفاوت است، درست مانند همه افراد غیر اوتیسمی. با این وجود، نقاط قوت اصلی افراد مبتلا به اوتیسم شامل ویژگیهای شناختی مانند خلاقیت، تمرکز و حافظه؛ و ویژگیهای شخصیتی مانند صداقت و فداکاری میشود.
محققان طیف گستردهای از نقاط قوت را در بین افراد اوتیسمی یافتهاند، اما این بدان معنا نیست که هر فرد اوتیسمی در هر یک از این زمینهها سرآمد خواهد بود. فرزند شما ممکن است موارد زیر را داشته باشد:
- قدرت صحبت کردن یا «در جهت مخالف شنا کردن»، حتی اگر این کار رایج نباشد.
- حس قوی تشخیص درست در مقابل غلط، که باعث میشود آنها حتی وقتی کسی آنها را تماشا نمیکند، از قطبنمای اخلاقی خود پیروی کنند.
- توانایی بیان مستقیم و صادقانه افکار خود
- مهارت در برقراری ارتباط با افراد در هر سنی
- توانایی تمرکز طولانی مدت و کسب تخصص در یک موضوع
- مهارتهای استدلال غیر کلامی قوی
مهم است که نقاط قوت افراد اوتیسمی را ببینیم و صرفاً بر چالشهایی که افراد اوتیسمی ممکن است با آن مواجه شوند تمرکز نکنیم. برخی از افراد اوتیسمی که سطح بالایی از معلولیت را تجربه میکنند، ممکن است برای دیدن نقاط قوت خود مشکل داشته باشند.
عوامل خطر اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم کودکان از همه نژادها و ملیتها را تحت تأثیر قرار میدهد. اما عوامل خطر خاصی هم ابتلا به این اختلال را در کودکان افزایش میدهد، از جمله:
- جنسیت: احتمال ابتلای پسران به اختلال طیف اوتیسم حدود چهار برابر بیشتر از دختران است. اگرچه ممکن است برخی از دختران تشخیص داده نشوند.
- سابقه خانوادگی: خانوادههایی که یک فرزند مبتلا به اختلال طیف اوتیسم دارند، خطر بیشتری برای داشتن فرزند دیگری با این اختلال دارند.
- شرایط پزشکی خاص: کودکانی که شرایط پزشکی خاصی دارند، خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال طیف اوتیسم یا علائمی مشابه اوتیسم دارند. به عنوان مثال میتوان به سندرم X شکننده، یک بیماری ارثی که باعث ناتوانی ذهنی میشود؛ اسکلروز توبروس، بیماری که در آن تومورهای خوشخیم در مغز ایجاد میشوند؛ اشاره کرد. و سندرم رت، یک بیماری ژنتیکی که تقریباً همیشه در دختران رخ میدهد و باعث کند شدن رشد سر، ناتوانی ذهنی و از دست دادن توانایی استفاده هدفمند از دست میشود.
- تولد زودرس: نوزادانی که قبل از هفته ۲۶ بارداری مادر متولد میشوند، ممکن است خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال طیف اوتیسم داشته باشند.
- سن والدین: ممکن است بین کودکانی که از والدین مسنتر متولد میشوند و اختلال طیف اوتیسم، ارتباطی وجود داشته باشد. اما برای نشان دادن این ارتباط، تحقیقات بیشتری لازم است.
تعداد کودکانی که به اختلال طیف اوتیسم مبتلا میشوند، رو به افزایش است. مشخص نیست که آیا این به دلیل روشهای بهتر تشخیص و گزارش این اختلال یا افزایش واقعی تعداد کودکان مبتلا به این اختلال، یا هر دو است.
تشخیص و آزمایشها
نحوه تشخیص اختلال اوتیسم چگونه است؟
پزشک فرزند شما در معاینات منظم سلامت کودک، علائم تاخیر رشدی را بررسی میکند. اگر فرزند شما علائم اوتیسم را نشان دهد، احتمالاً برای ارزیابی به متخصصی که کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم را درمان میکند، ارجاع داده خواهید شد، شامل روانشناس کودک، روانپزشک کودک، متخصص مغز و اعصاب اطفال، گفتاردرمانگر و کاردرمانگر. این متخصص میتواند یک روانپزشک یا روانشناس کودک، یک متخصص مغز و اعصاب کودکان یا یک متخصص رشد کودکان باشد.
از آنجا که علائم اختلال طیف اوتیسم و شدت آنها میتواند بسیار متفاوت باشد، تشخیص ممکن است دشوار باشد. هیچ آزمایش پزشکی خاصی برای تشخیص اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد. در عوض، یک متخصص ممکن است:
- فرزند شما را مشاهده کند و بپرسد که فرزند شما در طول زمان از نظر تعامل اجتماعی، برقراری ارتباط و رفتار چگونه رشد یا تغییر کرده است.
- از فرزندتان آزمایشهایی در مورد شنوایی، گفتار، زبان، سطح رشد و مسائل اجتماعی و رفتاری بگیرد.
- سعی کند با فزندتان تعامل و ارتباطی ساختاریافته داشته باشد و عملکرد او را ارزیابی کند.
- سایر متخصصان در حوزههای گفتاردرمانی، کاردرمانی، درمانگر کودک و حتی مربی کودک را در تشخیص دخیل کند.
- آزمایش ژنتیک را برای تشخیص اینکه آیا فرزند شما بیماری ژنتیکی مانند سندرم رت یا سندرم X شکننده دارد یا خیر، توصیه کند.
معیارهای تشخیص اوتیسم
طبق DSM-5، ویژگیهای «اختلال طیف اوتیسم» شامل موارد زیر است:
- معیار A: نقص مداوم در ارتباط اجتماعی متقابل و تعامل اجتماعی
- معیار B: الگوهای رفتاری، علایق یا فعالیتهای محدود و تکراری
- معیار C: علائم باید در اوایل دوره رشد وجود داشته باشند
- معیار D: علائم باعث اختلال بالینی قابل توجه در زمینههای اجتماعی، شغلی یا سایر زمینههای مهم عملکرد میشوند
- معیار E: این اختلالات با ناتوانی ذهنی یا تاخیر رشدی کلی، بهتر توضیح داده نمیشوند
آیا آزمایش اوتیسم وجود دارد؟
هیچ آزمایش پزشکی اوتیسم، مانند آزمایش خون، برای تشخیص اختلال طیف اوتیسم (ASD) وجود ندارد. در عوض، متخصصان پزشکی باتجربه، سابقه رشد و رفتار فرد را بررسی میکنند، با فرد و عزیزانش مصاحبه و مشاهده میکنند و از ابزارهای غربالگری و تشخیصی حرفهای برای تشخیص استفاده میکنند.
درمان و داروها
آیا اختلال اوتیسم درمان میشود؟
هیچ درمانی برای اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد و هیچ روش یکسانی برای همه وجود ندارد. درمان به دنبال حمایت از یادگیری، رشد و رفتار فرزند شما است. درمان زودهنگام، در طول سالهای پیشدبستانی، میتواند به فرزند شما در یادگیری مهارتهای اجتماعی، ارتباطی، عملکردی و رفتاری حیاتی کمک کند.
طیف وسیعی از درمانهای خانگی و مدرسهای برای اختلال طیف اوتیسم میتواند بسیار گسترده باشد و نیازهای فرزند شما ممکن است با گذشت زمان تغییر کند. روانپزشک یا روان درمانگر شما میتواند گزینههایی را توصیه کند.
اگر فرزند شما مبتلا به اختلال طیف اوتیسم تشخیص داده شد، با متخصصان در مورد ایجاد یک استراتژی درمانی صحبت کنید و تیمی از متخصصان سلامت را برای رفع نیازهای فرزندتان تشکیل دهید.
گزینههای درمانی از طریق گفتاردرمانی، کاردرمانی و بازی درمانی، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درمانهای رفتاری و ارتباطی: بسیاری از این برنامهها به طیف وسیعی از مشکلات اجتماعی، زبانی و رفتاری مرتبط با اختلال طیف اوتیسم میپردازند. برخی از برنامهها بر کاهش رفتارهای چالشبرانگیز و آموزش مهارتهای جدید تمرکز دارند. برنامههای دیگر بر آموزش کودکان در مورد نحوه رفتار در موقعیتهای اجتماعی یا ارتباط بهتر با دیگران تمرکز دارند. تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی میتواند به کودکان کمک کند تا مهارتهای جدید را یاد بگیرند و این مهارتها را با انگیزه دادن به آنها با پاداش، در بسیاری از موقعیتها تطبیق دهند.
- درمانهای آموزشی: کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم اغلب به برنامههای آموزشی بسیار ساختاریافته به خوبی پاسخ میدهند. برنامههای موفق معمولاً شامل تیمی از متخصصان و فعالیتهای مختلف برای بهبود مهارتهای اجتماعی، ارتباط و رفتار هستند. کودکان پیشدبستانی که تحت درمانهای رفتاری فشرده و فردی قرار میگیرند، اغلب پیشرفت خوبی نشان میدهند.
- درمانهای خانوادگی: والدین و سایر اعضای خانواده میتوانند یاد بگیرند که چگونه با کودکانی که اوتیسم دارند، به روشهایی که از مهارتهای تعامل اجتماعی پشتیبانی میکنند، رفتارهای چالشبرانگیز را مدیریت میکنند و مهارتهای زندگی روزمره و ارتباط را آموزش میدهند، بازی و تعامل کنند.
- سایر درمانها: بسته به نیازهای فرزندتان، گفتاردرمانی برای بهبود مهارتهای ارتباطی، کاردرمانی برای آموزش فعالیتهای زندگی روزمره و فیزیوتراپی برای بهبود حرکت و تعادل ممکن است کمک کند. یک روانشناس کودک میتواند راههایی برای مدیریت رفتارهای مشکلساز توصیه کند.
- داروها: دارو نمیتواند علائم اصلی اختلال طیف اوتیسم را بهتر کند، اما داروهای خاص میتوانند به کنترل علائم کمک کنند. به عنوان مثال، اگر فرزند شما بیشفعال باشد، ممکن است داروهای خاصی تجویز شود. گاهی اوقات روانپزشکان کودک داروهای ضد روانپریشی را برای درمان علائم رفتاری شدید تجویز میکنند. یا ممکن است داروهای ضد افسردگی را برای اضطراب تجویز کنند. تشخیص نیاز به دارو تنها به عهده روانپزشک است که بتواند با توجه به تمام جنبهها و شرایط کودک شما، داروی مناسب را پیشنهاد دهد.
روشهای بهبود کودکان مبتلا به اوتیسم چیست؟
رایجترین درمان رشدی برای افراد مبتلا به ASD، گفتاردرمانی است. گفتاردرمانی به بهبود درک و استفاده فرد از گفتار و زبان کمک میکند. برخی از افراد مبتلا به ASD به صورت کلامی ارتباط برقرار میکنند. برخی دیگر ممکن است از طریق استفاده از علائم، حرکات، تصاویر یا یک وسیله ارتباطی الکترونیکی ارتباط برقرار کنند.
کاردرمانی مهارتهایی را آموزش میدهد که به فرد کمک میکند تا حد امکان مستقل زندگی کند. مهارتها ممکن است شامل لباس پوشیدن، غذا خوردن، حمام کردن و ارتباط با افراد باشد. کاردرمانی همچنین میتواند شامل موارد زیر باشد:
- درمان ادغام حسی برای کمک به بهبود پاسخها به ورودیهای حسی که ممکن است محدود کننده یا طاقتفرسا باشند.
- فیزیوتراپی میتواند به بهبود مهارتهای فیزیکی، مانند حرکات ظریف انگشتان یا حرکات بزرگتر تنه و بدن کمک کند.
- «مدل شروع زودهنگام دنور» (ESDM) یک روش مداخلهای گسترده مبتنی بر اصول «تحلیل رفتار کاربردی» ABA است. این مدل برای کودکان ۱۲ تا ۴۸ ماهه استفاده میشود. والدین و درمانگران از بازی، تبادلات اجتماعی و توجه مشترک در محیطهای طبیعی برای بهبود مهارتهای زبانی، اجتماعی و یادگیری استفاده میکنند.
- درمانهای آموزشی دیگری نیز در محیط کلاس درس ارائه میشوند. یکی از انواع رویکردهای آموزشی، رویکرد درمان و آموزش کودکان اوتیسم و دارای معلولیتهای ارتباطی مرتبط (TEACCH) است.
کار درمانی و اقدامات حمایتی برای افراد مبتلا به اوتیسم
در جلسات درمانی، کاردرمانگران برای حمایت از افراد در کسب یا توانبخشی مهارتهای حیاتی ضروری برای داشتن یک زندگی مستقل تلاش میکنند. این فرآیند اغلب شامل روشهای آموزشی برای افزایش مهارتهای حرکتی، هماهنگی، تعادل، عملکردهای شناختی، حل مسئله و تواناییهای تصمیمگیری است.
تمرین کارهای روزمره، مانند لباس پوشیدن، آشپزی و سایر فعالیتها، جزء کلیدی این جلسات برای افزایش اعتماد به نفس است. علاوه بر این، درمانگران ممکن است در مورد استفاده از تجهیزات تطبیقی و فناوری کمکی برای حمایت از مشارکت در زندگی روزمره، راهنمایی و مشاوره ارائه دهند.
داروهای مخصوص اوتیسم چیست؟
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) استفاده از برخی داروهای ضد روانپریشی، مانند ریسپریدون (Risperidone) و آریپیپرازول (Aripiprazole)، را برای درمان تحریکپذیری مرتبط با اختلال طیف اوتیسم (ASD) در کودکان بین سنین خاص تایید کرده است. والدین باید در مورد هرگونه دارویی برای کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم با روانپزشک فرزند خود صحبت کنند.
پیشگیری، مدیریت و کنترل
اوتیسم قابل پیشگیری است؟
هیچ راه شناختهشدهای برای پیشگیری از اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد. اما مطالعات زیادی انجام شده است تا مشخص شود که آیا مصرف اسید فولیک و سایر ویتامینها قبل و در دوران بارداری میتواند خطر ابتلای نوزاد به اختلال طیف اوتیسم را کاهش دهد یا خیر. بررسی مطالعات انجام شده روی ویتامینهای دوران بارداری، هیچ پاسخ روشنی را نشان نمیدهد. مطالعات با کیفیت بالاتر بیشتری مورد نیاز است.
تشخیص و درمان زودهنگام، بیشترین کمک را به بهبود رفتار، مهارتها و رشد زبان میکند. اما دریافت درمان در هر سنی مفید است. اگرچه کودکان معمولاً علائم اختلال طیف اوتیسم را پشت سر نمیگذارند، اما ممکن است یاد بگیرند که به خوبی عمل کنند.
برای پاسخ به این پرسش رایج که آیا کودکان اوتیسم بهبود پیدا میکنند یا نه، میتوانید مقاله زیر را بخوانید:
زندگی با کودک مبتلا به اختلال اوتیسم
چگونه میتوانم به فرزندم که دارای اوتیسم است کمک کنم؟
1. ساختار و امنیت ایجاد کنید
ایجاد یک فضای امن و با چهارچوب برای کودکانی که به اوتیسم مبتلا هستند لازم است. این ثبات را میتوانید از چندین روش ایجاد کنید:
- ثبات داشته باشید
کودکان مبتلا به ASD در بهکارگیری آموختههای خود در یک محیط (مانند مطب درمانگر یا مدرسه) در محیطهای دیگر، از جمله خانه، مشکل دارند. به عنوان مثال، فرزند شما ممکن است در مدرسه از زبان اشاره برای برقراری ارتباط استفاده کند، اما هرگز به انجام این کار در خانه فکر نمیکند. ایجاد ثبات در محیط فرزندتان بهترین راه برای تقویت یادگیری است. بفهمید که درمانگران فرزندتان چه کاری انجام میدهند و تکنیکهای آنها را در خانه ادامه دهید. همچنین مهم است که در نحوه تعامل با فرزندتان و مقابله با رفتارهای چالشبرانگیز، ثبات داشته باشید.
- به یک برنامه پایبند باشید
کودکان اوتیسمی وقتی یک برنامه یا روال بسیار ساختاریافته دارند، بهترین عملکرد را دارند. باز هم، این به ثباتی که هم به آن نیاز دارند و هم آرزویش را دارند، برمیگردد. برای فرزندتان برنامهای تنظیم کنید، با زمانهای منظم برای وعدههای غذایی، درمان، مدرسه و زمان خواب. سعی کنید مشکلات این روال را به حداقل برسانید. اگر تغییر اجتنابناپذیری در برنامه وجود دارد، فرزندتان را از قبل برای آن آماده کنید.
- به رفتار خوب پاداش دهید
تقویت مثبت میتواند در مورد کودکان مبتلا به ASD بسیار مؤثر باشد، بنابراین تلاش کنید تا آنها را در حال انجام کار خوب تشویق کنید. وقتی آنها به طور مناسب عمل میکنند یا مهارت جدیدی یاد میگیرند، آنها را تحسین کنید و در مورد رفتاری که برای آن مورد تحسین قرار میگیرند، بسیار دقیق باشید. همچنین به دنبال راههای دیگری برای پاداش دادن به آنها برای رفتار خوب باشید، مانند دادن برچسب یا اجازه دادن به آنها برای بازی با اسباببازی مورد علاقهشان.
- یک منطقه امن در خانه ایجاد کنید
یک فضای خصوصی در خانه خود ایجاد کنید که فرزندتان بتواند در آن استراحت کند، احساس امنیت کند و در امان باشد. این شامل سازماندهی و تعیین مرزها به روشی است که برای فرزندتان قابل درک باشد. نشانههای بصری میتوانند مفید باشند (نوارهای رنگی که مناطق ممنوعه را علامتگذاری میکنند، برچسبگذاری وسایل در خانه با تصاویر). همچنین ممکن است لازم باشد خانه را ایمن کنید، به خصوص اگر فرزندتان مستعد کجخلقی یا سایر رفتارهای خودآزاری است.
2. راههای غیرکلامی برای ارتباط برقرار کردن پیدا کنید
برقراری ارتباط با یک کودک اوتیسم میتواند چالشبرانگیز باشد، اما برای برقراری ارتباط و پیوند، نیازی به صحبت کردن یا حتی لمس کردن ندارید. شما با نحوه نگاه کردن به فرزندتان، با لحن صدایتان، زبان بدنتان و احتمالاً نحوه لمس کردن فرزندتان، ارتباط برقرار میکنید. فرزندتان نیز با شما ارتباط برقرار میکند، حتی اگر هرگز صحبت نکند. شما فقط باید زبان را یاد بگیرید.
- به دنبال نشانههای غیرکلامی باشید: اگر هوشیار و آگاه باشید، میتوانید نشانههای غیرکلامی را که کودکان اوتیسم برای برقراری ارتباط استفاده میکنند، تشخیص دهید. به انواع صداهایی که تولید میکنند، حالت چهره آنها و حرکاتی که هنگام خستگی، گرسنگی یا خواستن چیزی استفاده میکنند، توجه کنید.
- دلیل پشت کجخلقی را دریابید: طبیعی است که وقتی کودکی مورد سوء تفاهم یا نادیده گرفته شدن باشد، احساس ناراحتی کند؛ برای کودکان مبتلا به ASD نیز این موضوع صدق میکند. وقتی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) بدرفتاری میکنند، اغلب به این دلیل است که شما به نشانههای غیرکلامی آنها توجه نمیکنید. قشقرق به پا کردن، راهی برای ابراز ناامیدی و جلب توجه شماست.
- برای سرگرمی وقت بگذارید: کودکی که با ASD دست و پنجه نرم میکند، هنوز یک کودک است. هم برای کودکان اوتیسم و هم برای والدین آنها، زندگی چیزی بیش از درمان است. زمان بازی را زمانی برنامهریزی کنید که فرزندتان هوشیارتر و بیدارتر است. با فکر کردن به چیزهایی که باعث لبخند، خنده و بیرون آمدن فرزندتان از لاک خود میشود، راههایی برای تفریح با هم پیدا کنید. بازی بخش اساسی یادگیری برای همه کودکان است و نباید مانند کار به نظر برسد.
- به حساسیتهای حسی فرزندتان توجه کنید: بسیاری از کودکان مبتلا به ASD نسبت به نور، صدا، لمس، مزه و بو حساسیت بیش از حد دارند. برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم نسبت به محرکهای حسی «کمتر حساس» هستند. بفهمید چه مناظر، صداها، بوها، حرکات و احساسات لمسی باعث رفتارهای بد یا مخرب کودک شما میشوند و چه چیزی باعث پاسخ مثبت میشود. فرزند شما چه چیزی را استرسزا، آرامشبخش، ناراحتکننده یا لذتبخش میداند. اگر بفهمید چه چیزی بر فرزندتان تأثیر میگذارد، در عیبیابی مشکلات، جلوگیری از موقعیتهایی که باعث ایجاد مشکل میشوند و ایجاد تجربیات موفق بهتر خواهید بود.
3. یک برنامه درمانی شخصی برای اوتیسم ایجاد کنید
با وجود درمانهای بسیار متنوع موجود، تشخیص اینکه کدام رویکرد برای فرزندتان مناسب است، میتواند دشوار باشد. با پیچیدهتر شدن اوضاع، ممکن است توصیههای متفاوت یا حتی متناقضی از والدین، معلمان و پزشکان بشنوید.
هنگام تدوین یک برنامه درمانی برای فرزندتان، به خاطر داشته باشید که هیچ درمان واحدی وجود ندارد که برای همه مؤثر باشد. هر فرد در طیف اوتیسم منحصر به فرد است و نقاط قوت و ضعف متفاوتی دارد.
درمان فرزند شما باید با توجه به نیازهای فردی او تنظیم شود. شما فرزندتان را بهتر میشناسید، بنابراین اطمینان از برآورده شدن این نیازها به شما بستگی دارد. میتوانید این کار را با پرسیدن سوالات زیر از خود انجام دهید:
- نقاط قوت و ضعف فرزند من چیست؟
- چه رفتارهایی بیشترین مشکلات را ایجاد میکنند؟ فرزند من فاقد چه مهارتهای مهمی است؟
- فرزند من چگونه بهترین یادگیری را دارد؛ از طریق دیدن، گوش دادن یا انجام دادن؟
- فرزند من از چه چیزی لذت میبرد و چگونه میتوان از این فعالیتها در درمان و برای تقویت یادگیری استفاده کرد؟
در نهایت، به خاطر داشته باشید که صرف نظر از اینکه چه برنامه درمانی انتخاب میشود، مشارکت شما برای موفقیت حیاتی است. شما میتوانید با همکاری دست در دست تیم درمانی و پیگیری درمان در خانه، به فرزندتان کمک کنید تا بیشترین بهره را از درمان ببرد.
یک برنامه درمانی خوب:
- بر اساس علایق فرزندتان بنا میشود
- یک برنامه قابل پیشبینی ارائه میدهد
- وظایف را به صورت مجموعهای از مراحل ساده آموزش میدهد
- توجه فرزندتان را به طور فعال در انجام فعالیت مورد نظر جلب میکند
- تقویت منظم رفتار را ارائه میدهد
- والدین را درگیر میکند
گزینهها و رویکردهای مختلفی برای درمان ASD وجود دارد، از جمله رفتاردرمانی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و تغذیهدرمانی. در حالی که لازم نیست فرزندتان را فقط به یک درمان در یک زمان محدود کنید، بعید است که بتوانید همه چیز را به طور همزمان برطرف کنید. در عوض، با تمرکز بر شدیدترین علائم و نیازهای مبرم فرزندتان شروع کنید.
4. کمک و پشتیبانی پیدا کنید
مراقبت از کودک مبتلا به اوتیسم میتواند انرژی و زمان زیادی را طلب کند. ممکن است روزهایی باشد که احساس غرق شدن، استرس یا دلسردی کنید. فرزندپروری هرگز آسان نیست و بزرگ کردن کودکی با نیازهای ویژه چالش برانگیز تر است. برای اینکه بهترین والدینی باشید که میتوانید باشید، ضروری است که از خودتان مراقبت کنید.
- سعی نکنید همه کارها را به تنهایی انجام دهید: لازم نیست این کار را بکنید، مکانهای زیادی وجود دارد که خانوادههای کودکان مبتلا به ASD میتوانند برای مشاوره، کمک، حمایت و پشتیبانی به آنها مراجعه کنند:
- گروههای درمانی: پیوستن به یک گروه پشتیبانی ASD که معمولا در کلینیکهای کاردرمانی یا بازیدرمانی رایج است، راهی عالی برای ملاقات با خانوادههای دیگری است که با چالشهای مشابه شما روبرو هستند. والدین میتوانند اطلاعات را به اشتراک بگذارند، مشاوره بگیرند و برای حمایت عاطفی به یکدیگر تکیه کنند.
- مراقبت استراحتی: هر والدینی گاهی اوقات به استراحت نیاز دارند. و برای والدینی که با استرس اضافی ASD مقابله میکنند، این امر به ویژه صادق است.
- مشاوره فردی، زناشویی یا خانوادگی: اگر استرس، اضطراب یا افسردگی شما را آزار میدهد، ممکن است لازم باشد به یک درمانگر مراجعه کنید. اتاق درمان، مکانی امن است که میتوانید صادقانه در مورد هر احساسی که دارید صحبت کنید. ازدواج یا خانواده درمانی همچنین میتواند به شما کمک کند تا مشکلاتی را که چالشهای زندگی با یک کودک اوتیسم در رابطه زناشویی یا با سایر اعضای خانواده ایجاد میکند، حل کنید.
یکی از نگرانیهای رایج والدین درباره کودکان اوتیسم، طول عمر آنهاست؛ در مطلب زیر به این دغدغه پاسخ داده شده است:
راهنمای مراجعه به پزشک
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
نوزادان با سرعت خودشان رشد میکنند و بسیاری از آنها از جدول زمانی دقیقی که در برخی از کتابهای فرزندپروری آمده است، پیروی نمیکنند. اما کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم معمولاً قبل از ۳ سالگی علائمی از تاخیر در رشد را نشان میدهند.
علائم اختلال طیف اوتیسم اغلب در اوایل رشد ظاهر میشوند، زمانی که تأخیرهای آشکاری در مهارتهای زبانی و تعاملات اجتماعی وجود دارد.
اگر نگران رشد فرزندتان هستید یا فکر میکنید که فرزندتان ممکن است اختلال طیف اوتیسم داشته باشد، با یک روانشناس کودک در مورد نگرانیهای خود صحبت کنید.
روانشناس ممکن است آزمایشهای رشدی را توصیه کند تا مشخص شود که آیا فرزند شما در یادگیری، تفکر، زبان یا مهارتهای اجتماعی که به اختلال طیف اوتیسم یا نوع دیگری از بیماری رشدی اشاره دارد، تأخیر دارد یا خیر.
توصیهای از تیم دارو دات کام به شما
پدر یا مادر بودن خیلی شبیه دانشآموز بودن است؛ شما دائماً در حال یادگیری، رشد و تغییر هستید. فرزندتان هم همینطور. اما هیچ کتاب درسی مشخصی وجود ندارد. شما از فرزندتان و تمام نیازها، علایق، رفتارها و واکنشهای مختلف او به خودتان یاد میگیرید.
اگر فرزندتان اوتیسم دارد، یادگیری شما ممکن است کمی متفاوت از آنچه انتظار داشتید به نظر برسد. اما همچنان همان یادگیری است. شما با دیدن فرزندتان میفهمید که او چه میخواهد و شما چطور باید در کنار او باشید و او را حمایت کنید.
البته به خاطر داشته باشید این راهی نیست که در آن تنها باشید. روانشناسان، روانپزشکان و سایر متخصصان حوزه کودک، برای هر چالش یا راه جدید در کنار خانواده شما هستند.