قرص متفورمین برای دیابت؛ بررسی کاربرد، تداخلات دارویی و عوارض

مقدمه و شناخت متفورمین

• نام تجاری: گلوکوفاژ (Glucophage) – رهامت (Rahamet) – گلای وانس (Glyonce) – زوگر (Zuger)
• نام ژنریک: متفورمین هیدروکلراید
• دسته‌بندی دارویی: ضد دیابت، بیگوانید
• نحوه مصرف: خوراکی، بلعیدنی
• مکانیسم اثر: 

-کاهش تولید و آزادسازی گلوکز از کبد

-کاهش جذب گوارشی گلوکز از روده‌ها

-افزایش حساسیت (کاهش مقاومت) سلول ها نسبت به انسولین

قرص متفورمین چیست؟

قرص متفورمین یک داروی خوراکی است که برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. این دارو اولین خط درمان برای بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ است.

متفورمین با بهبود نحوه استفاده بدن از انسولین و کاهش میزان قند تولید شده توسط کبد، به کنترل سطح قند خون کمک می‌کند.

این دارو معمولا به‌تنهایی یا در ترکیب با سایر داروهای دیابت یا انسولین، همراه با یک رژیم غذایی سالم و برنامه ورزشی منظم، تجویز می‌شود.

داروهای مرتبط/مشابه متفورمین

• سیتاگلیپتین لیناگلیپتین
• گلی‌بن‌کلامید و گلی‌کلازید 
• پیوگلیتازون
• آکاربوز
• رپاگلینید
• امپاگلیفلوزین و داپاگلیفلوزین
• لیراگلوتاید

نکات کلیدی قرص متفورمین

در ادامه، به نکات مهم و کلیدی درباره مصرف قرص متفورمین اشاره کرده‌ایم:

• برخلاف بسیاری از داروهای دیابت، متفورمین به‌تنهایی باعث افت قند خون نمی‌شود.
• این دارو باعث افزایش وزن نمی‌شود و حتی ممکن است در برخی افراد به کاهش وزن خفیف کمک کند.
• برای کاهش عوارض گوارشی مانند تهوع و اسهال، متفورمین باید همراه با وعده غذایی یا بلافاصله پس از آن مصرف شود.
• قبل از شروع و در طول درمان با متفورمین، پزشک باید عملکرد کلیه شما را به‌طور منظم بررسی کند.
• متفورمین ممکن است به‌ندرت باعث یک عارضه جانبی جدی به نام اسیدوز لاکتیک شود. خطر آن در افراد مبتلا به بیماری کلیوی یا کبدی، نارسایی قلبی، یا کسانی که مقادیر زیادی الکل مصرف می‌کنند، بیشتر است.

هنگام استفاده از متفورمین، موارد زیر را رعایت کنید:

• از مصرف الکل خودداری کنید؛
• در طول درمان با دارو از مصرف مکمل‌های گلوکزامین، کروم (3+Cr) و کوآنزیم Q10 خودداری کنید؛
• مصرف غذاهای حاوی ویتامین B12 و اسید فولیک را افزایش دهید و در صورت نیاز از مکمل ها استفاده کنید؛
• در افرادی که دچار مشکلات قلبی، کبدی یا کلیوی هستند، ممکن است با تشخیص پزشک، مصرف متفورمین از 2 روز قبل تا 2 روز بعد از جراحی یا استفاده از مواد حاجب وریدی (داروهای عکس برداری) متوقف شود.

چه کسانی می‌توانند قرص متفورمین مصرف کنند؟

بزرگسالان و کودکان بالای ۱۰ سال مبتلا به دیابت نوع ۲ می‌توانند قرص متفورمین را مصرف کنند. گاهی اوقات نیز برای درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) تجویز می‌شود (مصرف Off-label).

چه کسانی ممکن است نتوانند قرص متفورمین مصرف کنند؟

مصرف قرص متفورمین برای افراد زیر مجاز نیست:

• افرادی که به متفورمین یا هر داروی دیگری واکنش آلرژیک داشته‌اند؛
• بیماران مبتلا به بیماری شدید کلیوی؛
• افراد مبتلا به اسیدوز متابولیک حاد یا مزمن، از جمله کتواسیدوز دیابتی؛
• بیماران مبتلا به بیماری شدید کبدی یا نارسایی قلبی حاد؛
• افرادی که به شدت دچار کم‌آبی بدن شده‌اند یا عفونت شدیدی دارند؛
• زنانی که در دوران شیردهی هستند؛
• سالمندانی که سن بالاتر از 80 سال دارند.

نحوه و زمان مصرف قرص متفورمین

اشکال دارویی موجود در ایران

• قرص 500 میلی‌گرمی
• قرص 850 میلی‌گرمی
• قرص 1000 میلی‌گرمی
• قرص پیوسته رهش 500 میلی‌گرمی
• قرص پیوسته رهش 750 میلی‌گرمی
• قرص پیوسته رهش 1000 میلی‌گرمی
• محلول خوراکی 500 میلی‌گرم در 5 سی‌سی

برای آشنایی با رایج‌ترین داروهایی که به مدیریت دیابت کمک می‌کنند، می‌توانید مقاله زیر را مطالعه کنید:

مقدار مصرف قرص متفورمین

• قرص‌های استاندارد: 

دوز اولیه معمولا ۵۰۰ میلی‌گرم یک یا دو بار در روز است. این دوز ممکن است به‌تدریج تا حداکثر ۲۵۵۰ میلی‌گرم در روز (در دوزهای منقسم) افزایش یابد.

• قرص‌های آهسته‌رهش:

دوز اولیه معمولا ۵۰۰ میلی‌گرم یک بار در روز همراه با شام است. این دوز ممکن است به تدریج تا حداکثر ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز افزایش پیدا کند.

تغییرات در دوز مصرفی قرص متفورمین

پزشک شما دوز دارو را به‌تدریج افزایش می‌دهد تا بدن شما به آن عادت کرده و عوارض گوارشی به حداقل برسد. هرگونه تغییر در دوز باید تحت نظر پزشک و بر اساس نتایج آزمایش خون باشد.

نحوه مصرف قرص متفورمین

• قرص را همراه با یک وعده غذایی یا بلافاصله پس از آن مصرف کنید تا از ناراحتی معده جلوگیری شود.
• قرص‌های آهسته‌رهش را به‌طور کامل با یک لیوان آب ببلعید. آن‌ها را نجوید، خرد نکنید یا نشکنید.
• قرص‌های استاندارد معمولا دو یا سه بار در روز همراه با وعده‌های غذایی مصرف می‌شوند.

مدت زمان مصرف قرص متفورمین

درمان با متفورمین معمولا طولانی‌مدت یا مادام‌العمر است. تا زمانی که پزشک توصیه می‌کند، به مصرف آن ادامه دهید.

اگر فراموش کردید که قرص متفورمین را مصرف کنید؟

به محض یادآوری، دارو را همراه با مقداری غذا مصرف کنید. اما اگر نزدیک به زمان مصرف دوز بعدی است، دوز فراموش‌شده را نادیده بگیرید و به برنامه عادی خود بازگردید.

هرگز برای جبران، دو دوز را همزمان مصرف نکنید.

اگر بیش از حد قرص متفورمین مصرف کردید؟

مصرف بیش از حد متفورمین می‌تواند خطرناک باشد و منجر به اسیدوز لاکتیک شود. علائم آن شامل درد شدید معده، تهوع، استفراغ، اسهال، تنفس سریع و ضعف شدید است.

در صورت مصرف بیش از حد و بروز علائم اسیدوز لاکتیک سریعا با اورژانس (115) تماس بگیرید.

عوارض جانبی قرص متفورمین

عوارض جانبی رایج قرص متفورمین

• حالت تهوع و استفراغ
• اسهال
• درد معده
• از دست دادن اشتها
• طعم فلزی در دهان

عوارض جانبی جدی قرص متفورمین

• اسیدوز لاکتیک: 

یک عارضه نادر اما بسیار جدی. علائم آن شامل درد عضلانی غیرعادی، مشکل در تنفس، درد معده، احساس سرما، سرگیجه، و ضربان قلب آهسته یا نامنظم است.

• کمبود ویتامین B12: 

مصرف طولانی‌مدت متفورمین می‌تواند جذب ویتامین B12 را کاهش دهد و منجر به کم‌خونی شود. علائم آن شامل خستگی شدید، زبان دردناک و قرمز، زخم‌های دهانی و احساس گزگز است.

بارداری، شیردهی و باروری در هنگام مصرف قرص متفورمین

قرص متفورمین و بارداری

متفورمین به‌طور کلی در دوران بارداری ایمن در نظر گرفته می‌شود. این دارو اغلب برای مدیریت دیابت نوع ۲ و دیابت بارداری تجویز می‌شود. اگر در حین مصرف متفورمین باردار شدید، با پزشک خود صحبت کنید، اما مصرف دارو را قطع نکنید.

قرص متفورمین و شیردهی

متفورمین برای استفاده در دوران شیردهی ایمن در نظر گرفته می‌شود و مقادیر کمی از آن به شیر منتقل می‌شود که به نظر نمی‌رسد اثرات نامطلوبی بر نوزاد داشته باشد. با این حال، مصرف فرم‌های استاندارد متفورمین نسبت به اشکال پیوسته رهش برای مادر ارجحیت دارد.

همچنین بهتر است مادر قبل از مصرف دارو به کودک خود شیر دهد، یا آن را برای تغذیه کودک در ساعات آینده ذخیره کند.

قرص متفورمین و باروری

در زنان، متفورمین می‌تواند باعث تحریک تخمک‌گذاری در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) شود و شانس بارداری را افزایش دهد.

شواهدی مبنی بر تاثیر متفورمین بر باروری مردان وجود ندارد.

مصرف قرص متفورمین با سایر داروها و مکمل‌ها

احتیاط با سایر داروها و مکمل‌ها

مصرف متفورمین با برخی داروها ممکن است تداخل ایجاد کند. بنابراین، هنگام مصرف داروهای زیر احتیاط کنید:

• مواد حاجب یددار: قبل از انجام هرگونه اسکن (مانند سی‌تی اسکن) که نیاز به تزریق ماده حاجب دارد، باید مصرف متفورمین را به‌طور موقت قطع کنید. این ترکیب خطر اسیدوز لاکتیک را به شدت افزایش می‌دهد.
• الکل: مصرف الکل خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش می‌دهد.
• سایمیتدین
• مکمل های حاوی گلوکزامین، کروم و کوآنزیم Q10

اسامی تجاری موجود در ایران

اسامی تجاری قرص متفورمین را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید:

شرایط و نحوه نگهداری متفورمین

برای نگهداری از این دارو، به نکات زیر توجه کنید:

• دارو را در دمای اتاق، در بسته‌بندی اصلی خود و دور از گرما، نور مستقیم و رطوبت نگهداری کنید.
• دارو را دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار دهید.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

برای بسیاری از مبتلایان به دیابت نوع ۲، مصرف متفورمین اولین و مطمئن‌ترین قدم درمانی است.

عوارض جدی این دارو مانند «اسیدوز لاکتیک» نادر است و عمدتا در افرادی رخ می‌دهد که مشکلات شدید کلیوی یا کبدی دارند. از این رو، پزشک عملکرد کلیه‌ها را پیش از درمان و حین درمان بررسی می‌کند. عوارض شایع‌تر، مثل ناراحتی گوارشی، معمولا با مصرف دارو همراه با غذا و افزایش تدریجی دوز، برطرف می‌شوند.

فواید اثبات‌شده متفورمین در پیشگیری از عوارض بلندمدت دیابت، بسیار بیشتر از خطرات نادر آن است. با پایبندی به درمان و مشورت با پزشک، متفورمین می‌تواند ابزاری موثر برای حفظ سلامت قلب، کلیه‌ها و چشم‌ها باشد و زندگی راحت‌تر و ایمن‌تری برای شما بسازد.
اگر سوالی درباره مصرف متفورمین دارید، می‌توانید از پزشکان ما بپرسید.