افسردگی فصلی چیست؟ دلایل و علت‌ها

مقدمه و شناخت بیماری

اختلال عاطفی فصلی یا افسردگی فصلی (SAD) چیست؟

اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affective Disorder – SAD) نوعی افسردگی است که الگوی فصلی مشخصی دارد. در بیشتر موارد، علائم آن در اواخر پاییز یا اوایل زمستان آغاز شده و با فرا رسیدن بهار و تابستان بهبود می‌یابد. این اختلال توسط انجمن روانپزشکی آمریکا به عنوان اختلال افسردگی اساسی با الگوی فصلی طبقه‌بندی می‌شود.

مهم است که اختلال عاطفی فصلی را از «بی‌حوصلگی زمستانی» (winter blues) جدا بدانیم. بی‌حوصلگی زمستانی یک حالت خفیف‌تر و طبیعی‌تر از احساس ناراحتی یا کم‌انرژی بودن در ماه‌های سردتر است.

با این حال، افسردگی فصلی فراتر از این احساسات گذرا است و به طور جدی بر زندگی روزمره، عملکرد شغلی یا تحصیلی، و روابط اجتماعی فرد تأثیر می‌گذارد. علائم اختلال عاطفی فصلی ممکن است در ابتدا خفیف باشند، اما با پیشرفت فصل و کاهش بیشتر نور، می‌توانند شدیدتر شوند.

انواع شایع افسردگی وابسته به فصل

افسردگی فصلی عمدتاً در دو نوع اصلی مشاهده می‌شود:

• افسردگی فصلی پاییز و زمستان: این نوع شایع‌ترین شکل SAD است که علائم آن در پاییز یا اوایل زمستان شروع می‌شود و با فرارسیدن بهار و تابستان بهبود می‌یابد.
• افسردگی فصلی بهار و تابستان: این نوع کمتر شایع است و علائم آن در اواخر بهار یا اوایل تابستان آغاز شده و معمولاً در پاییز پایان می‌یابد.

اختلال افسردگی فصلی (SAD) چقدر شایع است؟

میلیون‌ها نفر در سراسر جهان اختلال افسردگی فصلی را تجربه می‌کنند، هرچند بسیاری از آنها ممکن است از این بیماری آگاه نباشند.
در ایران ، با شروع فصل پاییز و کوتاه‌تر شدن طول روز و کاهش نور خورشید، احتمال ابتلا به افسردگی افزایش می‌یابد.

یک متخصص روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام کرده است که خلق و خوی 11 درصد از عموم مردم با شروع پاییز و سرد شدن هوا کاهش پیدا می‌کند(خبرگزاری ایرنا).

همچنین، عضو کمیته روانپزشکی اجتماعی انجمن علمی روانپزشکان ایران نیز اشاره کرده است که اختلال خلقی فصلی به طور معمول در پاییز و زمستان تجربه می‌شود و علت آن نور ناکافی است.

چه کسانی بیشتر دچار این افسردگی فصلی می‌شوند؟

برخی گروه‌های جمعیتی بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی فصلی قرار دارند:

• جنسیت: اختلال افسردگی فصلی در زنان بسیار بیشتر از مردان تشخیص داده می‌شود. در ایران، زنان 60 تا 90 درصد از مبتلایان به افسردگی فصلی را تشکیل می‌دهند(خبرگزاری ایرنا). دلیل دقیق این تفاوت جنسیتی هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما تغییرات هورمونی در دوره‌های مختلف زندگی زنان، مانند بارداری یا بلوغ، می‌توانند به افسردگی مرتبط باشند.
• سن: این اختلال معمولاً در اوایل بزرگسالی، یعنی بین ۱۸ تا ۲۰ سالگی، آغاز می‌شود. افراد جوان‌تر به طور کلی در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
• موقعیت جغرافیایی: اختلال افسردگی فصلی در افرادی که در عرض‌های جغرافیایی دورتر از خط استوا زندگی می‌کنند، جایی که ساعات روشنایی روز در زمستان کمتر است، شایع‌تر است. این ارتباط قوی با میزان نور خورشید دریافتی، اهمیت نور را در شکل‌گیری این اختلال برجسته می‌کند.
• سابقه خانوادگی: افرادی که بستگانشان دارای مشکلات افسردگی هستند،‌ بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
• سایر اختلالات خلقی: این اختلال در افراد مبتلا به افسردگی اساسی یا اختلال دوقطبی، به ویژه اختلال دوقطبی نوع II، شایع‌تر است.
• کمبود ویتامین D: سطوح پایین ویتامین D، که اغلب ناشی از کاهش قرار گرفتن در معرض نور خورشید است، می‌تواند بر فعالیت سروتونین در مغز تأثیر بگذارد و خطر ابتلا به اختلال افسردگی فصلی را افزایش دهد.
• زندگی در مناطق ابری: افرادی که در مناطق با آب و هوای ابری و کم‌نور زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض خطر هستند.

این عوامل خطر به طور مستقیم با مکانیسم‌های بیولوژیکی و محیطی مرتبط با اختلال افسردگی فصلی، مانند اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن، تغییر در سطوح سروتونین و ملاتونین، و کمبود ویتامین D، ارتباط دارند. این ارتباطات نشان می‌دهد که این اختلال ریشه‌های بیولوژیکی مشخصی دارد که با نور مرتبط است و صرفاً یک «حالت روحی» نیست.

علائم و علت‌ها

علائم اختلال افسردگی فصلی چیست؟

علائم افسردگی فصلی بسته به نوع آن (پاییز و زمستان یا بهار و تابستان) متفاوت است. به طور کلی، علائم این اختلال ممکن است در ابتدا خفیف باشند و با پیشرفت فصل شدیدتر شوند.

علائم کلی اختلال افسردگی فصلی که در هر دو نوع ممکن است مشاهده شود:

• احساس بی‌حالی، غمگینی یا افسردگی در بیشتر روز، تقریباً هر روز
• از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بودند
• انرژی پایین و احساس رخوت
• دشواری در تمرکز
• احساس ناامیدی، بی‌ارزشی یا گناه
• اضطراب و تحریک‌پذیری
• احساس سنگینی در اندام‌ها (دست‌ها و پاها)
• کاهش میل جنسی
• افکار خودکشی (در این مورد فوریت مراجعه به پزشک بسیار زیاد است)

علائم خاص اختلال در پاییز و زمستان (افسردگی زمستانی):

• پرخوابی
• تغییرات اشتها، به ویژه هوس شدید برای غذاهای پرکربوهیدرات
• افزایش وزن
• خستگی یا انرژی پایین

علائم خاص اختلال در بهار و تابستان (افسردگی تابستانی):

• مشکل در خواب (بی‌خوابی)
• کاهش اشتها
• کاهش وزن
• بی‌قراری یا اضطراب
• افزایش تحریک‌پذیری
• در برخی موارد، دوره‌های رفتار خشونت‌آمیز

تفکیک علائم بر اساس نوع فصلی به افراد کمک می‌کند تا علائم خود را با دقت بیشتری تطبیق دهند و درک بهتری از وضعیت خود پیدا کنند. این امر در شناسایی اولیه علائم و در نهایت، تشخیص بهتر وضعیت روانی فرد بسیار مهم است.

جدول ۱: مقایسه علائم افسردگی فصلی پاییز و زمستان در مقابل بهار و تابستان

چه چیزی باعث اختلال عاطفی فصلی (SAD) می‌شود؟

علت دقیق افسردگی فصلی هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند. بسیاری از نظریه‌ها بر ارتباط این اختلال با کاهش نور خورشید در فصول خاص، به ویژه پاییز و زمستان، تأکید دارند. این کاهش نور خورشید می‌تواند یک زنجیره از واکنش‌های بیولوژیکی را در بدن آغاز کند:

• ساعت بیولوژیکی بدن (ریتم شبانه‌روزی): کاهش نور خورشید در پاییز و زمستان می‌تواند ساعت درونی بدن را مختل کند. این ساعت درونی مسئول تنظیم عملکردهای مهم بدن مانند الگوهای خواب و بیداری، دمای بدن و ترشح هورمون‌ها است. اختلال در این ریتم می‌تواند منجر به احساس افسردگی شود.
• سطوح سروتونین: سروتونین یک ماده شیمیایی مهم در مغز است که بر خلق و خو، اشتها و خواب تأثیر می‌گذارد. کاهش نور خورشید می‌تواند باعث افت سطح سروتونین شود که مستقیماً با احساسات افسردگی مرتبط است.
• سطوح ملاتونین: ملاتونین هورمونی است که نقش کلیدی در تنظیم الگوهای خواب دارد و با خلق و خو نیز مرتبط است. تغییرات فصلی می‌تواند تعادل این هورمون را مختل کند. در افراد مبتلا به SAD، بدن ممکن است ملاتونین را در سطوح بالاتر از حد طبیعی تولید کند که منجر به احساس خواب‌آلودگی و رخوت می‌شود.
• کمبود ویتامین D: قرار گرفتن کمتر در معرض نور خورشید و عدم دریافت کافی ویتامین D از طریق غذا یا مکمل‌ها می‌تواند منجر به سطوح پایین این ویتامین در بدن شود. ویتامین D بر فعالیت سروتونین تأثیر می‌گذارد و کمبود آن می‌تواند در بروز علائم افسردگی نقش داشته باشد.
• افکار منفی در مورد زمستان: برخی نظریه‌ها نیز به نقش افکار و انتظارات منفی افراد در مورد فصل زمستان و تأثیر آن بر خلق و خو اشاره دارند.

فاکتورهای خطر شایع افسردگی فصلی

عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به افسردگی فصلی را افزایش دهند:

• جنسیت: زنان بیشتر از مردان به SAD مبتلا می‌شوند.
• سن: این اختلال معمولاً در افراد جوان‌تر و در اوایل بزرگسالی (۱۸ تا ۲۰ سالگی) آغاز می‌شود.
• سابقه خانوادگی: داشتن بستگان خونی که به SAD یا سایر اشکال افسردگی مبتلا هستند، خطر را افزایش می‌دهد.
• ابتلا به اختلالات خلقی دیگر: افراد مبتلا به افسردگی اساسی یا اختلال دوقطبی (به ویژه نوع II) بیشتر در معرض خطر هستند، زیرا علائم افسردگی در این افراد ممکن است به صورت فصلی تشدید شود.
• موقعیت جغرافیایی: زندگی در عرض‌های جغرافیایی بالاتر، دورتر از خط استوا، که در آنجا ساعات روشنایی روز در زمستان کمتر است، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
• سطوح پایین ویتامین D: کمبود ویتامین D می‌تواند بر فعالیت سروتونین تأثیر بگذارد و خطر ابتلا به SAD را افزایش دهد.

عوارض افسردگی فصلی چیست؟

در صورت عدم تشخیص و درمان مناسب، افسردگی فصلی می‌تواند تشدید شده و منجر به مشکلات جدی در زندگی فرد شود. این عوارض می‌توانند کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهند و حتی به وضعیت‌های خطرناک منجر شوند:

• انزوای اجتماعی: افراد ممکن است از فعالیت‌های اجتماعی کناره‌گیری کنند و تمایل به تنها ماندن داشته باشند.
• مشکلات در مدرسه یا محل کار: کاهش تمرکز، انرژی پایین و تغییرات خلقی می‌تواند بر عملکرد تحصیلی یا شغلی فرد تأثیر منفی بگذارد.
• سوء مصرف مواد: برخی افراد ممکن است برای مقابله با علائم افسردگی، به مصرف الکل یا سایر مواد روی آورند که می‌تواند وضعیت را بدتر کند.
• سایر اختلالات سلامت روان: افسردگی فصلی درمان‌نشده می‌تواند منجر به بروز یا تشدید سایر اختلالات سلامت روان مانند اضطراب یا اختلالات خوردن شود.
• افکار یا رفتارهای خودکشی: در موارد شدید، افراد ممکن است افکار ناامیدی، بی‌ارزشی یا حتی افکار خودکشی را تجربه کنند.

این عوارض جدی، اهمیت تشخیص زودهنگام و درمان به موقع افسردگی فصلی را برجسته می‌کنند. با تشخیص و درمان مناسب، می‌توان از بروز یا تشدید این عوارض جلوگیری کرد و به افراد کمک کرد تا زندگی سالم‌تر و پربارتری داشته باشند.

تشخیص و آزمایش‌ها

افسردگی فصلی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص افسردگی فصلی باید توسط یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی مانند پزشک، روانپزشک یا روانشناس انجام شود و خودتشخیصی توصیه نمی‌شود. مراجعه به پزشک برای ارزیابی دقیق و رد سایر علل احتمالی افسردگی بسیار مهم است، زیرا علائم افسردگی فصلی می‌توانند با سایر بیماری‌ها همپوشانی داشته باشند.

پزشک در طول ارزیابی، سوالاتی در مورد خلق و خو، سبک زندگی، عادات غذایی، الگوهای خواب و هرگونه تغییر فصلی در افکار و رفتار فرد خواهد پرسید. ممکن است از پرسشنامه‌های خاصی نیز برای کمک به تشخیص استفاده شود.

هیچ آزمایش خون یا اسکن خاصی برای تشخیص مستقیم افسردگی فصلی وجود ندارد. با این حال، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی مانند بررسی عملکرد تیروئید را برای رد سایر شرایط پزشکی که علائم مشابهی با افسردگی دارند، توصیه کند. این رویکرد تضمین می‌کند که تشخیص دقیق و درمان مناسب بر اساس وضعیت فرد ارائه شود.

معیارهای تشخیص اختلال عاطفی فصلی چیست؟

معیارهای تشخیص افسردگی فصلی معمولاً شامل موارد زیر است:

• تجربه علائم افسردگی اساسی: فرد باید علائم اصلی افسردگی بالینی را تجربه کند.
• الگوی فصلی ثابت: دوره‌های افسردگی باید به طور مداوم برای حداقل دو سال متوالی در فصول خاصی (مثلاً هر پاییز و زمستان) رخ دهند.
• شیوع فصلی بیشتر: دوره‌های افسردگی باید در یک فصل خاص، بیشتر از بقیه سال اتفاق بیفتند و در فصول دیگر بهبود یابند.

این معیارها به پزشکان کمک می‌کنند تا افسردگی فصلی را از سایر انواع افسردگی یا اختلالات خلقی متمایز کنند.

درمان و دارو‌ها

اختلال عاطفی فصلی یا افسردگی فصلی (SAD) چگونه درمان می‌شود؟

درمان افسردگی فصلی (SAD) معمولاً شامل ترکیبی از روش‌ها است و یک رویکرد چندوجهی بهترین نتایج را به همراه دارد. این درمان‌ها ممکن است شامل نوردرمانی، روان‌درمانی و داروهای ضدافسردگی باشند. علاوه بر این، گذراندن وقت در فضای باز و مصرف مکمل ویتامین D (با مشورت پزشک) نیز می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.

روان‌درمانی

روان‌درمانی، به ویژه درمان شناختی رفتاری (CBT)، یک گزینه مؤثر برای درمان افسردگی فصلی است. تحقیقات نشان داده‌اند که CBT در درمان افسردگی فصلی بسیار مؤثر است و طولانی‌ترین اثرات را در بین رویکردهای درمانی دارد.

CBT به افراد کمک می‌کند تا:

• مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم را بیاموزند: این شامل کاهش رفتارهای اجتنابی و برنامه‌ریزی فعالیت‌های معنادار است.
• افکار و رفتارهای منفی را شناسایی و تغییر دهند: این افکار و رفتارها ممکن است احساسات افسردگی را تشدید کنند.
• تکنیک‌های مدیریت استرس را فراگیرند: استرس می‌تواند علائم افسردگی را بدتر کند.
• رفتارهای سالم را تقویت کنند: مانند افزایش فعالیت بدنی و بهبود الگوهای خواب.

CBT به افراد این توانایی را می‌دهد که نقش فعالی در مدیریت بیماری خود داشته باشند و تنها به درمان‌های دارویی یا فیزیکی وابسته نباشند. این روش ابزارهایی برای مقابله فعالانه با علائم و بهبود کیفیت زندگی ارائه می‌دهد.

نوردرمانی

نوردرمانی (Phototherapy) یکی از درمان‌های خط اول و بسیار مؤثر برای SAD، به ویژه نوع زمستانی آن، است.

نوردرمانی چگونه عمل می‌کند؟

در نوردرمانی، فرد در فاصله چند فوتی از یک جعبه نور مخصوص می‌نشیند که نور روشن را ساطع می‌کند. این جعبه‌های نور معمولاً دارای لوله‌های فلورسنت سفید هستند که با یک صفحه پلاستیکی پوشانده شده‌اند تا اشعه ماوراء بنفش (UV) مضر را مسدود کنند. نور ساطع شده از این دستگاه‌ها حدود ۲۰ برابر روشن‌تر از نور معمولی داخل خانه است و شدت آن باید 10,000 لوکس باشد.

این درمان، نور طبیعی فضای باز را شبیه‌سازی می‌کند و تصور می‌شود که با تأثیر بر مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین، خلق و خو را بهبود می‌بخشد و سایر علائم افسردگی فصلی را کاهش می‌دهد.

هنگام استفاده، فرد نباید مستقیماً به نور نگاه کند؛ قرار گرفتن در معرض نور باید غیرمستقیم باشد. لامپ باید در فاصله دو تا سه فوتی از فرد قرار گیرد در حالی که او مشغول مطالعه، غذا خوردن یا انجام فعالیت‌های دیگر است.

اهمیت دارد که قبل از خرید جعبه نور، با پزشک مشورت شود تا بهترین نوع دستگاه انتخاب شود و فرد از ویژگی‌ها و نحوه صحیح استفاده از آن آگاه باشد. این جزئیات فنی برای اطمینان از اثربخشی و ایمنی درمان حیاتی است.

چه ساعتی از روز باید از نوردرمانی استفاده کنم؟

نوردرمانی صبحگاهی، به ویژه در اولین ساعت بیدار شدن، بهترین عملکرد را دارد. استفاده از نوردرمانی در اواخر روز ممکن است باعث بی‌خوابی شود. بسیاری از متخصصان سلامت توصیه می‌کنند که از نور 10,000 لوکس به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه هر روز صبح استفاده شود.

چه مدت طول می‌کشد تا نوردرمانی اثر کند؟

افرادی که از جعبه نور برای افسردگی فصلی استفاده می‌کنند، اغلب در عرض دو تا چهار روز نتایج اولیه را مشاهده می‌کنند. با این حال، ممکن است حدود دو هفته طول بکشد تا فواید کامل درمان حاصل شود.

چه مدت می‌توانم به استفاده از نوردرمانی ادامه دهم؟

ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی اغلب توصیه می‌کنند که از نوردرمانی در طول کل زمستان استفاده شود. علائم افسردگی فصلی می‌تواند به سرعت پس از قطع نوردرمانی بازگردد، بنابراین ادامه استفاده از آن می‌تواند به افراد کمک کند تا در طول فصل بهترین احساس را داشته باشند. این نشان می‌دهد که برای مدیریت مؤثر SAD، نیاز به ادامه درمان در طول فصل‌های مربوطه وجود دارد.

آیا نوردرمانی ایمن است؟ عوارض جانبی نوردرمانی چیست؟

نوردرمانی به طور کلی ایمن و به خوبی تحمل می‌شود. با این حال، در برخی موارد، ممکن است نیاز به احتیاط بیشتری باشد یا از آن اجتناب شود:

• دیابت یا رتینوپاتی (بیماری شبکیه): در این موارد، خطر بالقوه آسیب به شبکیه چشم وجود دارد.
• مصرف برخی داروها: برخی آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدالتهاب می‌توانند حساسیت فرد را به نور خورشید افزایش دهند. در این صورت، نوردرمانی می‌تواند مضر باشد.
• اختلال دوقطبی: نوردرمانی روشن و داروهای ضدافسردگی می‌توانند هیپومانیا یا مانیا (افزایش کنترل‌نشده خلق و خو و سطح انرژی) را تحریک کنند. اگر فردی اختلال دوقطبی دارد، حتماً باید به پزشک خود اطلاع دهد تا این موضوع در برنامه درمانی او لحاظ شود.

عوارض جانبی احتمالی نوردرمانی عبارتند از:

• خستگی چشم
• خستگی
• سردرد
• بی‌خوابی (به ویژه اگر در زمان نامناسبی از روز استفاده شود)
• تحریک‌پذیری

این نکات نشان می‌دهد که حتی درمان‌های مؤثر نیز بدون ریسک نیستند و نیاز به نظارت پزشکی دارند. مشاوره با پزشک در تمام مراحل، از قبل از شروع تا در حین درمان و در صورت داشتن شرایط خاص، برای اطمینان از ایمنی و کارایی درمان حیاتی است.

آیا می‌توانم به جای نوردرمانی از سولاریوم برای درمان افسردگی فصلی استفاده کنم؟

خیر، استفاده از سولاریوم برای درمان افسردگی فصلی توصیه نمی‌شود. اگرچه سولاریوم‌ها نور کافی تولید می‌کنند، اما مقدار زیادی اشعه ماوراء بنفش (UV) نیز تولید می‌کنند که می‌تواند به پوست و چشم آسیب برساند. این تفاوت مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا جعبه‌های نوردرمانی مخصوص افسردگی فصلی طوری طراحی شده‌اند که اشعه UV را فیلتر کنند.

داروهای افسردگی فصلی کدامند؟

برخی از افراد مبتلا به SAD، به ویژه در موارد شدیدتر، از درمان با داروهای ضدافسردگی بهره می‌برند. پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی را به تنهایی یا همراه با نوردرمانی توصیه کند.

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs): این داروها با تنظیم سطح سروتونین در بدن، که یک ماده شیمیایی مغزی مؤثر بر خلق و خو است، به بهبود علائم کمک می‌کنند. نمونه‌هایی از SSRIها عبارتند از: فلوکستین ، اس‌سیتالوپرام ، پاروکستین ، سرترالین و سیتالوپرام .
• بوپروپیون (Bupropion): یک داروی ضدافسردگی دیگر که به صورت قرص آهسته‌رهش موجود است. این دارو می‌تواند در صورت مصرف روزانه از پاییز تا اوایل بهار، از اپیزودهای افسردگی فصلی جلوگیری کند.

پزشک ممکن است پیشنهاد کند که درمان با ضد افسردگی قبل از شروع معمول علائم در هر سال آغاز شود و تا پس از فروکش کردن علائم ادامه یابد.

باید توجه داشت که ممکن است چندین هفته طول بکشد تا فواید کامل یک داروی ضدافسردگی مشاهده شود و گاهی نیاز است که داروهای مختلفی امتحان شوند تا بهترین گزینه با حداقل عوارض جانبی برای فرد پیدا شود.

نکته بسیار مهم برای افراد دارای اختلال دوقطبی این است که حتماً این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهند، زیرا هم نوردرمانی و هم داروهای ضدافسردگی می‌توانند به طور بالقوه یک دوره مانیا (افزایش کنترل‌نشده خلق و خو و سطح انرژی) را تحریک کنند.

چشم‌انداز افراد مبتلا به افسردگی فصلی چیست؟

چشم‌انداز افراد مبتلا به افسردگی فصلی مثبت است. درمان‌های مؤثر و متنوعی برای این اختلال در دسترس هستند و افرادی که تشخیص صحیح و ترکیب درمانی مناسب را دریافت می‌کنند، می‌توانند از علائم خود رهایی یابند و بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی خود مشاهده کنند.

اگرچه افسردگی فصلی می‌تواند هر سال عود کند، اما با اتخاذ اقدامات پیشگیرانه و مدیریت صحیح، می‌توان از بازگشت علائم جلوگیری کرد یا شدت آن‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش داد. این قابلیت پیش‌بینی و مدیریت، به افراد امکان می‌دهد تا کنترل بیشتری بر بیماری خود داشته باشند و با امید به آینده نگاه کنند.

متن انگلیسی:

“Take signs and symptoms of seasonal affective disorder seriously, as with other types of depression, SAD can get worse and lead to problems if it’s not treated.”

ترجمه متن:

«علائم و نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی را جدی بگیرید، زیرا مانند دیگر انواع افسردگی، اگر درمان نشود، ممکن است بدتر شده و به مشکلات منجر شود.» (منبع)

آیا اختلال عاطفی فصلی می‌تواند برگردد؟

بله، افسردگی فصلی می‌تواند هر سال عود کند. این ماهیت دوره‌ای بیماری، برنامه‌ریزی برای پیشگیری و مدیریت را ضروری می‌سازد. با این حال، همانطور که ذکر شد، با اقدامات پیشگیرانه و مدیریت مناسب، می‌توان از بازگشت علائم جلوگیری کرد یا شدت آن‌ها را کاهش داد.

افسردگی فصلی چقدر طول میکشد؟

افسردگی فصلی معمولاً حدود 40 درصد از سال طول می‌کشد. این بدان معناست که علائم در یک دوره مشخص از سال ظاهر شده و سپس برطرف می‌شوند.

• علائم افسردگی فصلی پاییز و زمستان با شروع پاییز یا اوایل زمستان آغاز شده و در بهار و تابستان برطرف می‌شوند.
• علائم افسردگی فصلی بهار و تابستان در اواخر بهار یا اوایل تابستان شروع شده و در پاییز پایان می‌یابند.

درک این ماهیت دوره‌ای و قابل پیش‌بینی افسردگی فصلی به افراد کمک می‌کند تا برای مقابله با آن در فصول آینده آماده شوند. همچنین، باید توجه داشت که علائم افسردگی فصلی می‌تواند به سرعت پس از قطع درمان، به ویژه نوردرمانی، بازگردد، که نشان می‌دهد نیاز به ادامه درمان در طول فصل‌های مربوطه وجود دارد. این آمادگی ذهنی و عملی برای مدیریت طولانی‌مدت بیماری بسیار مهم است.

پیشگیری، مدیریت و کنترل

راه‌های پیشگیری از افسردگی فصلی کدامند؟

اگرچه راه شناخته‌شده‌ای برای جلوگیری از اولین اپیزود افسردگی فصلی وجود ندارد ، اما پس از تشخیص، می‌توان اقدامات مؤثری را برای مدیریت یا جلوگیری از عود آن انجام داد. اتخاذ یک رویکرد فعالانه و شروع زودهنگام درمان می‌تواند از تشدید علائم جلوگیری کند.

• شروع زودهنگام درمان: مشورت با پزشک در مورد درمان‌های پیشگیرانه اهمیت دارد. اگر علائم معمولاً در ماه مشخصی (مثلاً شهریور) شروع می‌شوند، بهتر است درمان را یک ماه زودتر (مثلاً مرداد) آغاز کرد.
• استفاده از جعبه نور: نوردرمانی را در ابتدای پاییز، قبل از ظاهر شدن علائم افسردگی فصلی، شروع کنید.
• گذراندن وقت در فضای باز: هر روز، حتی در روزهای ابری، زمانی را در فضای باز بگذرانید. نور روز، حتی در روزهای ابری، می‌تواند به بهبود خلق و خو کمک کند.
• تغذیه سالم: با وجود تمایل به غذاهای نشاسته‌ای و شیرین که در افسردگی فصلی زمستانی رایج است، انتخاب‌های غذایی سالم و متعادل را در اولویت قرار دهید تا ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری برای تغذیه و انرژی مناسب را دریافت کنید.
• ورزش منظم: حداقل سه بار در هفته و هر بار ۲۰ دقیقه ورزش کنید. فعالیت بدنی می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب کمک کند که هر دو می‌توانند به علائم افسردگی فصلی دامن بزنند.
• حفظ ارتباطات اجتماعی: در طول ماه‌های زمستان، با دوستان و عزیزان خود در ارتباط باشید و در فعالیت‌های منظم اجتماعی شرکت کنید. انزوا می‌تواند علائم افسردگی را بدتر کند.
• مراجعه به متخصص سلامت روان: مشورت با یک متخصص سلامت روان آموزش‌دیده در درمان شناختی رفتاری (CBT) می‌تواند بسیار مؤثر باشد. CBT به افراد کمک می‌کند تا با الگوهای فکری و رفتاری منفی مقابله کنند.
• مصرف داروها (با مشورت پزشک): در مورد مصرف داروهای ضدافسردگی با پزشک مشورت کنید، به ویژه اگر علائم شدید هستند یا پس از سایر درمان‌ها ادامه دارند. در برخی موارد، شروع دارو قبل از شروع افسردگی فصلی می‌تواند از بروز اپیزودها جلوگیری کند.

این استراتژی‌های پیشگیرانه به افراد قدرت می‌دهند تا با اتخاذ یک رویکرد فعالانه، کنترل بیشتری بر بیماری خود داشته باشند و از تشدید علائم در ماه‌های سرد یا کم‌نور سال جلوگیری کنند.

زندگی با افسردگی فصلی

اگر اختلال عاطفی فصلی دارم، چگونه می‌توانم به بهترین شکل از خودم مراقبت کنم؟

مراقبت از خود در کنار درمان‌های پزشکی، نقش حیاتی در مدیریت افسردگی فصلی دارد و به افراد کمک می‌کند تا کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند:

• پایبندی به برنامه درمانی: داروها یا جعبه نور را دقیقاً طبق دستورالعمل پزشک استفاده کنید. اگر علائم بهبود نیافتند یا بدتر شدند، حتماً با پزشک خود پیگیری کنید.
• مراقبت از خود: وعده‌های غذایی متعادل و مغذی بخورید، به اندازه کافی بخوابید، به طور منظم ورزش کنید و استرس را از طریق روش‌هایی مانند مشاوره یا درمان مدیریت کنید.
• برنامه‌ریزی از پیش: برای زمانی که علائم ممکن است بدتر شوند، یک برنامه عملی تهیه کنید. اگر نشانه‌های افسردگی را مشاهده کردید، فوراً اقدام کنید. برنامه‌ریزی فعالیت‌های لذت‌بخش و اجتماعی در طول ماه‌های سرد می‌تواند از انزوا جلوگیری کند.
• شروع زودهنگام درمان پیشگیرانه: با پزشک خود در مورد شروع درمان‌های پیشگیرانه صحبت کنید تا قبل از شروع معمول علائم، آمادگی لازم را داشته باشید.

چطور میتونم با افسردگی فصلی مقابله کنم؟

مقابله با افسردگی فصلی نیازمند اتخاذ رفتارهای مثبت و اجتناب از عواملی است که می‌توانند علائم را تشدید کنند:

• خودداری از انزوا: تنها ماندن می‌تواند علائم را بدتر کند. حتی اگر تمایلی به بیرون رفتن یا معاشرت ندارید، سعی کنید با دوستان و عزیزان خود ارتباط برقرار کنید و در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنید.
• پرهیز از الکل و داروهای بدون نسخه: این مواد می‌توانند علائم افسردگی را تشدید کرده و با داروهای ضدافسردگی تداخل منفی داشته باشند.
• شرکت در فعالیت‌های لذت‌بخش: حتی اگر در ابتدا سخت به نظر می‌رسد، در فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌بردید، شرکت کنید. این کار می‌تواند به تدریج خلق و خوی فرد را بهبود بخشد.
• حفظ برنامه روزانه منظم: سعی کنید یک برنامه خواب و بیداری منظم داشته باشید، حتی در روزهای تعطیل. این کار به تنظیم ساعت بیولوژیکی بدن کمک می‌کند.

این بایدها و نبایدها راهنمایی‌های عملی و مشخصی برای مقابله روزمره با چالش‌های ارائه می‌دهند و به افراد کمک می‌کنند تا از دام‌های رایج که می‌توانند وضعیت را بدتر کنند، دوری کنند.

جدول ۲ : بایدها و نبایدها در مدیریت افسردگی فصلی

چرا بروز افسردگی فصلی در خانم‌ ها بیشتر از آقایان است؟

منابع معتبر متعدد تأیید می‌کنند که افسردگی فصلی در زنان بیشتر از مردان تشخیص داده می‌شود. به عنوان مثال، در ایران، زنان 60 تا 90 درصد از مبتلایان به افسردگی فصلی را تشکیل می‌دهند. با این حال، هیچ یک از منابع علمی ارائه شده دلیل مشخص و قطعی برای این تفاوت جنسیتی را ذکر نمی‌کنند.

به طور کلی، مسائل مرتبط با هورمون‌ها و تغییرات هورمونی در دوره‌های مختلف زندگی زنان (مانند بلوغ، بارداری یا یائسگی) می‌توانند با افزایش خطر ابتلا به افسردگی مرتبط باشند.

این تغییرات ممکن است در آسیب‌پذیری بیشتر زنان نسبت به افسردگی فصلی نقش داشته باشند، اما این یک دلیل مستقیم و اثبات‌شده برای SAD نیست و نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه وجود دارد. در حال حاضر، این تفاوت جنسیتی یک مشاهده آماری است که علت دقیق آن هنوز در دست بررسی است.

راهنمای مراجعه به پزشک

چه زمانی باید در مورد اختلال عاطفی فصلی (SAD) به پزشک مراجعه کنم؟

اگر فردی برای روزها احساس ناراحتی می‌کند و نمی‌تواند برای انجام فعالیت‌هایی که معمولاً از آن‌ها لذت می‌برد، انگیزه پیدا کند، باید به پزشک خود مراجعه کند. این مراجعه به پزشک برای ارزیابی دقیق و رد سایر شرایط یا بیماری‌هایی که ممکن است باعث این علائم شوند، ضروری است.

مراجعه به پزشک به ویژه در صورتی مهم است که:

• الگوهای خواب و اشتهای فرد تغییر کرده باشد.
• فرد برای راحتی یا آرامش به الکل روی آورده باشد.
• احساس ناامیدی می‌کند یا به خودکشی فکر می‌کند.

شناخت این نشانه‌ها و اقدام به موقع برای دریافت کمک حرفه‌ای، برای سلامت و ایمنی فرد حیاتی است و به جلوگیری از تشدید علائم کمک می‌کند.

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟

در صورت وجود افکار خودکشی یا آسیب رساندن به خود یا دیگران، فوراً باید کمک بگیرید. این یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به مداخله فوری دارد.

در چنین شرایطی، فوراً با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس مراجعه کنید. همچنین می‌توانید با خطوط مشاوره روانشناسی و اورژانس اجتماعی (۱۲۳) در ایران تماس بگیرید. این خدمات به صورت ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته، پشتیبانی عاطفی رایگان و محرمانه را به افرادی که در بحران خودکشی یا پریشانی عاطفی هستند، ارائه می‌دهند.

چه سوالاتی باید از پزشک بپرسم؟

برای داشتن یک گفتگوی سازنده و جامع با پزشک در مورد افسردگی فصلی، می‌توان سوالات زیر را مطرح کرد:

• بهترین برنامه درمانی برای من چیست؟
• چگونه می‌توانم از دوره‌های افسردگی در آینده پیشگیری کنم؟
• آیا نوردرمانی برای وضعیت من مؤثر خواهد بود؟
• آیا باید از داروهای ضدافسردگی استفاده کنم؟
• چه زمانی باید درمان را شروع کنم؟
• درمان من چقدر باید ادامه یابد؟
• برای بهبود علائمم چه چیزی می‌توانم بخورم (یا باید از خوردن آن اجتناب کنم)؟
• چه کارهای دیگری می‌توانم برای احساس بهتر انجام دهم؟

این سوالات به فرد کمک می‌کنند تا نقش فعال‌تری در مراقبت از سلامت خود ایفا کند و اطمینان حاصل کند که تمام جنبه‌های مهم بیماری‌اش مورد توجه قرار می‌گیرد.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

افسردگی فصلی یک وضعیت رایج و قابل درمان است که بسیاری از افراد در سراسر جهان آن را تجربه می‌کنند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با علائم این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنید، به یاد داشته باشید که تنها نیستید.

کمک خواستن نشانه قدرت است، نه ضعف. با تشخیص زودهنگام و پیگیری برنامه درمانی مناسب، می‌توان علائم را به طور مؤثر مدیریت کرد و از تشدید آن‌ها جلوگیری نمود.