قطع عضو در اثر دیابت؛ چگونه میتوان از آن پیشگیری کرد؟
دیابت میتواند عوارض جدی و گاه جبرانناپذیری به همراه داشته باشد که یکی از مهمترین آنها قطع عضو، بهویژه در اندامهای تحتانی است. این مشکل معمولا بهصورت ناگهانی رخ نمیدهد، بلکه نتیجه مجموعهای از عوامل مانند زخمهای بهبودنیافته پا، کاهش حس عصبی، اختلال در جریان خون و عفونتهای کنترلنشده است.
آگاهی از این نشانهها و اقدام بهموقع میتواند نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت بیماری و حفظ سلامت ایفا کند. در این مقاله از دارو دات کام، به بررسی علائم هشداردهنده قبل از قطع عضو، راههای پیشگیری از آن، و اهمیت تشخیص و مداخله بهموقع در افراد مبتلا به دیابت میپردازیم.
دیابت چگونه منجر به قطع عضو میشود؟
علت اصلی قطع عضو پا در بیماران دیابتی ناشی از آسیب عصبی و گردش خون ضعیف در اندامهای تحتانی است. قند خون بالا در طولانیمدت، استرس اکسیداتیو و التهاب میتوانند باعث آسیب عصبی در پاها، انگشتان و ساق پا شوند که به عنوان «نوروپاتی محیطی دیابتی» شناخته میشود.
نوروپاتی محیطی میتواند به اختلال در عملکرد پاها و از بین رفتن حس در آنها منجر شود. این عارضه به مرور زمان بروز یافته و طی آن حسگرهای عصبی درد، گرما و سرما را دچار اختلال میکند.
از طرفی، گردش خون ضعیف میتواند منجر به کاهش خونرسانی و اکسیژنرسانی شود و در نتیجه آن، بافتها دچار عفونت باکتریایی میشوند.
چه عواملی خطر قطع عضو در بیماران دیابتی را افزایش میدهد؟
اصلیترین عوامل خطر قطع عضو در بیماران دیابتی عبارتند از:
- کنترل نکردن قند خون: قند خون بالا و کنترلنشده باعث ایجاد عوارض عروقی و عصبی میشود و احتمال بروز زخمهای شدیدتر و قطع عضو را بالا میبرد.
- نوروپاتی دیابتی عصبی: نوروپاتی میتواند منجر به بیحسی و ضعف در پاها شود. به این ترتیب، فرد مبتلا ممکن است متوجه بریدگیها، زخمها، تاولها یا جراحات کوچک روی پای خود نشود.
- بیماری عروق محیطی: زمانی رخ میدهد که پلاکهای چربی در رگهای خونی رسوب میکنند و باعث تنگ شدن آنها شده و جریان خون به پاها و اندام تحتانی را محدود میکنند.
- عفونت: مشکل در گردش خون از التیام زخمها جلوگیری کرده و میتواند منجر به آسیب بافتی یا مرگ بافت (گانگرن) شود. در این حالت، عفونت موجود ممکن است به استخوان گسترش یابد.
سایر عوامل تشدیدکننده:
- سیگار کشیدن
- فشار خون بالای ۱۴۰/۸۰ میلیمتر جیوه
- سابقه زخم پا یا قطع عضو
- مشکلات بینایی (رتینوپاتی دیابتی)
- بدشکلیهای پا
- عادات غذایی نامناسب و بیماریهای کلیوی
برای آشنایی با روشهای خانگی کمککننده به کنترل دیابت و نوشیدنیهای گیاهی مفید، میتوانید مطلب زیر را بخوانید:
علائم هشداردهنده قبل از قطع عضو در بیماران دیابتی کدامند؟
تشخیص زودهنگام و درمان بهموقع این علائم حیاتی است و بهترین اقدام پیشگیرانه برای جلوگیری از قطع عضو محسوب میشود. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر که نشاندهنده مشکلات جدی در پا هستند، باید فورا با پزشک یا متخصص ارتوپدی تماس بگیرید.
- عدم بهبود زخم پا بعد از دو هفته؛
- بزرگ شدن زخم پا بیشتر از دو سانت؛
- مشکل پای ورزشکار (Athlete’s foot) یا عفونت قارچی بین انگشتان پا؛
- تغییر شکل یا تغییر رنگ ناخن؛
- وجود بوی بد که از زخم به مشام میرسد؛
- ترشح (خروج چرک یا مایعات) از ناحیه بین انگشتان.
بر اساس یکی از مقالات ژورنال پزشکی PubMed: «عفونت شدید یا گسترش عفونت به استخوان (استئومیلیت) یکی از خطرناکترین پیشنشانههاست. افراد مبتلا به استئومیلیت چند برابر بیشتر در معرض قطع عضو هستند.»
چگونه میتوان از قطع عضو ناشی از دیابت پیشگیری کرد؟
بهترین راه برای جلوگیری از این عوارض، مدیریت خوب دیابت (از طریق رژیم غذایی، ورزش منظم و کنترل قند خون) و مراقبت منظم از پا است.
مهمترین نکات در زیر خلاصه شدهاند:
- بررسی روزانه پاها برای مشاهده هرگونه بریدگی، تاول، قرمزی یا تورم؛
- شستن روزانه پاها و خشک کردن کامل آنها، به ویژه بین انگشتان؛
- خودداری از پابرهنه راه رفتن در منزل، و پوشیدن صندل در داخل خانه؛
- پوشیدن جورابهای تمیز و خشک و کفشهای مناسب و اندازه؛
- ترک سیگار، زیرا سیگار کشیدن روند بهبودی زخم را کند کرده و گردش خون را کاهش میدهد؛
- مصرف منابع پروتئینی کمچرب و چربیهای سالم؛
- کاهش مصرف کربوهیدرات مثل ماکارونی، الویه، کوکو سیبزمینی؛
- برطرف کردن اشتهای کاذب با مصرف سبزیجات خام و بخارپز مانند بروکلی، ذرت، لوبیا سبز، نخود فرنگی و هویج؛
- غذاهای آبپز، کبابی یا پخته شده در فر اولویت بالاتری نسبت به غذاهای سرخکرده دارند؛
- کاهش مصرف میوهها با قند بالا (موز و انگور و انار) و جایگزینی با میوههایی با قند کم (کیوی و خیار و سیب و پرتقال)؛
- معاینات منظم پا توسط پزشک یا متخصص پا، حداقل یک بار در سال؛
- معاینات منظم کلیه و چشم توسط متخصص، حداقل یک بار در سال؛
- پیادهروی روزانه و فعالیت بدنی منظم. ورزشهایی مانند پیادهروی و شنا که فشار کمتری به مفاصل و پاها وارد میکنند، بهترین گزینه برای بیماران دیابتی هستند.
برای آشنایی با اصول و نکات ایمن ورزش در افراد مبتلا به دیابت، میتوانید مقاله زیر را بخوانید:
آیا عملهای جراحی برای کاهش نیاز به قطع عضو در بیماران دیابتی وجود دارد؟
بله، انواع جراحی و مداخلات درمانی وجود دارد که میتواند خطر قطع پا در بیماران دیابتی را کاهش دهد.
این جراحیها بیشتر شامل درمان زخم و عفونت پای دیابتی، مانند دبریدمان (برداشتن) بافت مرده و جراحیهای ترمیمی هستند. این اقدامات به حفظ عملکرد عضو کمک کرده و از گسترش عفونت به سایر نواحی جلوگیری میکنند.
با این حال، در موارد شدیدی که عفونت قابل کنترل نیست و بافت بهشدت از بین رفته، تنها راه نجات بیمار انجام جراحی قطع عضو است.
برای آشنایی با دلایل تأخیر در ترمیم زخمها در افراد مبتلا به دیابت، میتوانید مطلب زیر را مطالعه کنید:
هنگام بریدگی یا زخم در پا چه باید کرد؟
هرگونه بریدگی، تاول یا زخم در پای بیماران دیابتی میتواند بهسرعت تبدیل به مشکلی جدی مثل عفونت شود. رسیدگی فوری به زخم و مراجعه به پزشک مهمترین اقداماتی است که باید انجام داد.
اگر در پای خود بریدگی یا زخمی مشاهده کردید، مراحل زیر را برای تمیز کردن و پانسمان اولیه دنبال کنید:
- دستهای خود را بهطور کامل با آب و صابون بشویید.
- با استفاده از یک دستمال یا بانداژ تمیز، فشار مستقیم روی زخم وارد کنید تا خونریزی متوقف شود.
- زخم را با آب تمیز یا آب معدنی آبکشی کنید.
- اطراف زخم را با آب و صابون تمیز بشویید، اما دقت کنید صابون داخل زخم نشود.
- زخم را با یک حوله تمیز بهآرامی خشک کنید.
- میتوانید یک پماد آنتی بیوتیک روی زخم بمالید.
- زخم تمیز شده را با یک بانداژ جدید بپوشانید.
- وضعیت زخم را هر ۲۴ ساعت بررسی کنید.
اگر این زخم یا بریدگی یک زخم دیابتی از قبل موجود (اولسر) است، لازم است زخم تمیز و پوشانده شده و پانسمان آن بهطور منظم تعویض شود.
برای آشنایی با ماهیت زخم پای دیابتی و روشهای درمانی آن، میتوانید مطلب زیر را مطالعه کنید:
اگر قطع عضو تنها گزینه درمانی باشد، چه باید کرد؟
قطع عضو یک اتفاق ناخواسته و بزرگ در زندگی فرد است و مراقبتهای پس از آن، نیازمند همکاری تیم پزشکی چند تخصصی است تا بیمار بتواند قدرت و استقلال خود را بازیابد.
حتی پس از قطع عضو، مدیریت کامل و کنترل دیابت بسیار مهم است زیرا افرادی که یکبار قطع عضو شدهاند، احتمال دارد که مجدد قطع عضو شوند.
برای جلوگیری از عوارض بیشتر دیابت، باید بهطور مستمر اقدامات زیر را انجام داد:
- کنترل منظم قند خون
- تغذیه سالم
- فعالیت بدنی منظم
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
به دلیل خطر بالای عفونت و از دست دادن بافت در بیماران دیابتی، هرگونه زخم یا بریدگی در پا باید به سرعت توسط پزشک یا متخصص پا (پودیاتریست) بررسی شود.
در صورت مشاهده علائم زیر، فورا با پزشک خود تماس بگیرید یا به مرکز درمانی مراجعه کنید:
- زخم باز یا خونریزی فعال؛
- اگر زخم به واسطه یک حیوان یا سوراخ شدن توسط یک شیء کثیف ایجاد شده باشد؛
- اگر آلودگی، شیشه، فلز یا هر ماده دیگری در زخم وجود داشته باشد که نتوانستهاید آن را خارج کنید؛
- خونریزی پس از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه اعمال فشار متوقف نشود؛
- زخم، علائم عفونت از خود نشان دهد، مانند:
-درد (اگرچه ممکن است به دلیل آسیب عصبی دردی احساس نکنید)
-قرمزی
-تورم یا گرمای زیاد در یک ناحیه
-تب
-بوی بد از زخم
-ترشح (خروج چرک یا مایعات)
- زخمی که پس از ۱ تا ۲ هفته یا بیشتر ادامه یابد و به سرعت شروع به بهبود نکند؛
- اگر زخم بزرگتر از سهچهارم اینچ (۲ سانتیمتر) باشد؛
- اگر زخم به قدری عمیق باشد که بتوانید استخوان زیر آن را ببینید؛
- اگر زخم به استخوان رسیده باشد، لازم است پزشک آن را بهطور دقیق بررسی کند تا از بروز عفونت و آسیب بیشتر جلوگیری شود.
برای آشنایی با نواحی شایع شروع زخم در بیماران دیابتی و عوامل مؤثر در بروز آن، میتوانید مقاله زیر را بخوانید:
توصیهای از تیم دارو دات کام به شما
زخمها و کنترل دیابت را جدی بگیرید، حتی اگر کوچک و کماهمیت به نظر برسند. یک بریدگی ساده یا تاول میتواند بهسرعت عفونت کرده و مشکلات جدی ایجاد کند. کنترل منظم قند خون، مراقبت روزانه از پاها، شستوشو و خشک کردن کامل پا و پوشیدن کفش و جوراب مناسب میتواند سلامت و اندامهای شما را حفظ کند.
همچنین، به یاد داشته باشید که مراجعه به پزشک یا متخصص پا با مشاهده اولین نشانههای زخم یا عفونت، میتواند از قطع عضو جلوگیری کند. پیشگیری همیشه بهتر و آسانتر از درمان عوارض جدی است.
منابع مقاله:
mayoclinic | cdc | vejthani | medicalnewstoday | ctvstexas | pmc.ncbi.nlm.nih | ctvstexas
نظرات