پرخوابی نشانه چیست؟ راهنمای جامع شناخت، علائم، تشخیص و درمان
پرخوابی وضعیتی است که در آن فرد با وجود داشتن خواب کافی در شب، در طول روز احساس خواب‌آلودگی شدید و مفرطی دارد یا بیش از حد معمول می‌خوابد.
این مقاله به شما کمک می‌کند تا پرخوابی را بهتر بشناسید و با انواع آن آشنا شوید، علائم آن را شناخته، دلایل احتمالی آن را دریابید و با راه‌های تشخیص و درمان این وضعیت آشنا شوید. ما در این مقاله با ارائه اطلاعات دقیق و علمی، به شما در مسیر بهبود کیفیت خواب و زندگی‌تان کمک می‌کنیم.
مقدمه و شناخت بیماری
پرخوابی چیست؟
پرخوابی یا هایپرسومنیا (Hypersomnia) به‌عنوان یک اختلال عصبی مزمن خواب تعریف می‌شود که مشخصه اصلی آن، خواب‌آلودگی مفرط در طول روز (EDS) است. در واقع فرد با وجود داشتن خواب شبانه کافی یا حتی طولانی، همچنان در طول روز احساس خواب‌آلودگی شدید دارد و ممکن است به طور مکرر به خواب برود.
این وضعیت فراتر از احساس خستگی ساده است؛ افراد مبتلا به پرخوابی، بیشتر از اینکه احساس خستگی کنند، خواب‌آلود هستند و زمانی که باید هوشیار باشند، تمایل به خواب دارند.
در پرخوابی، خستگی شدید حتی با استراحت با کیفیت نیز برطرف نمی‌شود. این وضعیت می‌تواند به طور قابل‌توجهی بر عملکرد شغلی، تحصیلی و اجتماعی فرد تاثیر منفی بگذارد.
افراد مبتلا به پرخوابی ممکن است با کاهش بهره‌وری در محل کار یا تحصیل، افزایش غیبت، افزایش خطر حوادث رانندگی و کاری، و مشکلات در روابط بین فردی مواجه شوند. بسیاری از بیماران گزارش می‌دهند که پرخوابی باعث از دست دادن فرصت‌های شغلی، مشکلات خانوادگی و انزوای اجتماعی آن‌ها شده است.
انواع پرخوابی
پرخوابی به‌طورکلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: پرخوابی اولیه و پرخوابی ثانویه.
پرخوابی اولیه
این نوع پرخوابی ناشی از هیچ بیماری زمینه‌ای دیگری نیست.
انواع خاص پرخوابی اولیه شامل موارد زیر است:
- نارکولپسی: یک اختلال عصبی مزمن است که مغز توانایی کنترل چرخه خواب و بیداری را از دست می‌دهد. نارکولپسی شایع‌ترین نوع اختلالات مرکزی اولیه است. این اختلال دو نوع اصلی دارد:
-
- نارکولپسی نوع ۱ (با کاتاپلکسی): ناشی از سطوح پایین هیپوکرتین (اورکسین) در مغز است که ماده‌ای شیمیایی برای تنظیم خواب و بیداری است. اغلب با کاتاپلکسی (ضعف ناگهانی عضلانی ناشی از احساسات قوی مانند خنده یا عصبانیت) همراه است. چرت‌های روزانه معمولاً کوتاه و با احساس سرحالی همراهند.
- نارکولپسی نوع ۲ (بدون کاتاپلکسی): علائم خفیف‌تری نسبت به نوع ۱ دارد و سطح هیپوکرتین طبیعی است و کاتاپلکسی رخ نمی‌دهد.
-
- پرخوابی ایدیوپاتیک (IH): نوعی پرخوابی اولیه است که علت مشخصی برای آن یافت نمی‌شود (ایدیوپاتیک به معنای بدون علت شناخته شده است). افراد مبتلا به IH حتی پس از خواب طولانی شبانه، در طول روز بسیار خواب‌آلود هستند و چرت‌های روزانه برایشان سرحال کننده نیست.
- سندرم کلاین – لوین (KLS): یک وضعیت بسیار نادر است که عمدتاً مردان نوجوان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. با دوره‌های شدید و مکرر پرخوابی مشخص می‌شود که در آن فرد ممکن است تا ۱۶ تا ۲۰ ساعت در روز بخوابد. این دوره‌ها می‌توانند از چند روز تا چند هفته طول بکشند.
پرخوابی ثانویه
این نوع پرخوابی در نتیجه یک بیماری زمینه‌ای دیگر، مصرف داروها، مواد مخدر یا الکل، آسیب‌دیدگی، یا عادات خواب ناکافی ایجاد می‌شود. از علل پرخوابی ثانویه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افسردگی
- آپنه خواب
- مولتیپل اسکلروزیس (MS)
- آسیب مغزی
- تومور
- مشکلات تیروئید
- بیماری‌های کلیوی یا قلبی
- عوارض جانبی داروها (مانند آرام‌بخش‌ها، داروهای ضد فشارخون، ضد صرع، ضد روان‌پریشی)
آیا نارکولپسی همان پرخوابی است؟
خیر، نارکولپسی همان پرخوابی نیست، اما نوعی از پرخوابی محسوب می‌شود. پرخوابی یک اصطلاح گسترده‌تر برای هر وضعیتی است که باعث خواب‌آلودگی شدید در طول روز می‌شود.
نارکولپسی به طور خاص یک نوع پرخوابی اولیه است که در آن مغز نمی‌تواند توانایی خوابیدن یا بیدارماندن را کنترل کند و منجر به حملات ناگهانی خواب می‌شود که معمولاً کمتر از یک ساعت طول می‌کشد و پس از آن احساس سرحالی می‌کنند.
نارکولپسی نوع ۱ ناشی از کمبود نوروترانسمیتر اورکسین (هیپوکرتین) در مغز است که در تنظیم چرخه خواب و بیداری نقش دارد. درحالی‌که علت پرخوابی ایدیوپاتیک ناشناخته است.
پرخوابی ایدیوپاتیک چیست؟
پرخوابی ایدیوپاتیک (IH) به معنای پرخوابی شدید و مزمن است که علت شناخته شده‌ای برای آن وجود ندارد. افراد مبتلا به IH حتی پس از یک خواب شبانه طولانی (بیش از ۱۱ ساعت)، همچنان در طول روز احساس خواب‌آلودگی مفرط می‌کنند و چرت‌های روزانه معمولاً به آن‌ها احساس سرحالی نمی‌دهد.
علائم و علت‌ها
علائم پرخوابی چیست؟ علائم خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز
علامت اصلی پرخوابی، خواب‌آلودگی مفرط و مداوم در طول روز (EDS) است، حتی با وجود اینکه فرد شب‌ها به اندازه کافی خوابیده باشد. این خواب‌آلودگی می‌تواند منجر به چرت‌زدن‌های مکرر و ناخواسته شود.
سایر علائم همراه با پرخوابی عبارتند از:
- مشکل در بیدارشدن از خواب: این حالت که به آن مستی خواب نیز گفته می‌شود، شامل احساس گیجی، کندی حرکت و مشکل در هماهنگی پس از بیدارشدن است.
- احساس خستگی و عدم سرحالی: حتی پس از چرت‌زدن‌های طولانی، فرد احساس سرحالی نمی‌کند و خستگی از بین نمی‌رود.
- کندی تفکر و گفتار: ممکن است فرد در پردازش اطلاعات و بیان کلمات دچار کندی شود.
- مشکلات حافظه و تمرکز: حفظ توجه و به خاطر سپردن مسائل می‌تواند دشوار باشد.
- تحریک‌پذیری و اضطراب: خواب‌آلودگی مداوم می‌تواند منجر به نوسانات خلقی، تحریک‌پذیری و افزایش سطح اضطراب شود.
- کاهش انرژی: فرد ممکن است به‌طورکلی احساس کمبود انرژی و بی‌حالی کند.
- توهم: در برخی موارد نادر، افراد ممکن است توهمات را تجربه کنند.
چه چیزی باعث پرخوابی می‌شود؟
پرخوابی می‌تواند ناشی از چند عامل باشد و تنها به یک عامل محدود نمی‌شود. در بسیاری از موارد، به‌ویژه در پرخوابی ایدیوپاتیک، علت دقیق پرخوابی ناشناخته است. بااین‌حال، تحقیقات در حال بررسی علل احتمالی پرخوابی می‌توانند مواردی مانند سیستم ایمنی بیش‌فعال، تغییرات مغزی، ژنتیک و مشکلات نوروترانسمیترها باشند.
علل اولیه
این علل به‌خودی‌خود اختلال اصلی محسوب می‌شوند:
- نارکولپسی: ناشی از کمبود اورکسین/هیپوکرتین است که یک ماده شیمیایی مهم در تنظیم خواب و بیداری است.
- سندرم کلاین – لوین: مرتبط با اختلال عملکرد در هیپوتالاموس و تالاموس مغز است که بخش‌هایی از مغز مسئول کنترل اشتها و خواب هستند.
علل ثانویه – ناشی از سایر شرایط
این نوع پرخوابی به دلیل یک مشکل پزشکی، مصرف مواد یا عوامل دیگر ایجاد می‌شود:
- شرایط پزشکی
-
- اختلالات خواب: آپنه خواب (قطع تنفس در خواب)، سندرم پاهای بی‌قرار.
- بیماری‌های مزمن: دیابت (نوسانات قند خون، به‌ویژه قند خون بالا، می‌تواند باعث خستگی و خواب‌آلودگی شود)، کم‌کاری تیروئید (متابولیسم کند بدن و احساس خستگی)، بیماری‌های کلیوی و قلبی، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، صرع، انسفالیت (التهاب مغز)، بیماری پارکینسون، چاقی، دیستروفی میوتونیک (یک بیماری عضلانی ژنتیکی).
- آسیب‌ها و ضایعات مغزی: ضربه‌مغزی، تومورهای مغزی یا سایر ضایعات سیستم عصبی مرکزی که بر مراکز تنظیم خواب در مغز (مانند هیپوتالاموس) تأثیر می‌گذارند.
- سندرم خستگی مزمن (ME/CFS) و فیبرومیالژیا
- اختلالات خودایمنی مانند لوپوس
-
- اختلالات روانی
-
- افسردگی، اختلال دوقطبی، اختلال عاطفی فصلی
-
- مصرف داروها و مواد
-
- داروهای آرام‌بخش: بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها، ملاتونین، داروهای خواب‌آور.
- سایر داروها: داروهای ضد فشارخون، داروهای ضد صرع، داروهای پارکینسون، شل‌کننده‌های عضلات اسکلتی، داروهای ضد روان‌پریشی، مواد افیونی (مانند هیدروکدون، اکسی‌کدون).
- الکل: مصرف بیش از حد الکل.
- ترک داروهای محرک: مانند داروهای ADHD.
-
- عادات خواب نامناسب و سبک زندگی
-
- سندرم خواب ناکافی: عدم دریافت خواب کافی به‌صورت مزمن و مداوم.
- کیفیت پایین خواب: وقفه‌های مکرر در طول خواب، ناشی از عواملی مانند نور، صدا یا شرایط پزشکی (مانند آپنه خواب).
- فعالیت فیزیکی ناکافی و سبک زندگی کم‌تحرک
- استرس مزمن
-
علت خواب زیاد در زنان
زنان از جمله گروه‌هایی هستند که ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به پرخوابی باشند. این پرخوابی اغلب در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی (بین ۱۷ تا ۲۴ سال) رخ می‌دهد.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد شیوع خواب‌آلودگی مفرط روزانه (EDS) که علامت اصلی پرخوابی است، در زنان بالاتر است. این شیوع بالاتر می‌تواند به دلایل متعددی باشد، از جمله:
- مسئولیت‌های کاری و خانوادگی: فشار ناشی از مسئولیت‌های متعدد در محیط کار و خانه می‌تواند بر کیفیت و کمیت خواب زنان تأثیر بگذارد و منجر به خواب‌آلودگی مفرط شود.
- شیوع بیشتر اختلالات خلقی: زنان بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات خلقی مانند افسردگی هستند، و افسردگی می‌تواند یکی از علل اصلی پرخوابی باشد.
- تغییرات هورمونی: نوسانات هورمونی، به ویژه در دوران قاعدگی، می‌تواند علائم پرخوابی را در زنان تشدید کند. پرخوابی مرتبط با قاعدگی نیز در ارزیابی پرخوابی‌های عودکننده در زنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
بااین‌حال، در منابع معتبر به طور خاص به علل بیولوژیکی یا پزشکی منحصربه‌فرد برای پرخوابی در زنان، فراتر از این موارد اشاره نکرده‌اند. این نکته نشان می‌دهد درحالی‌که جنسیت به‌عنوان یک عامل خطر شناخته شده است، علل زمینه‌ای پرخوابی در زنان عموماً همان علل عمومی هستند.
دلیل پرخوابی در بارداری
در افراد سالم، بارداری معمولاً منجر به افزایش خواب‌آلودگی در طول روز می‌شود؛ به‌ویژه در سه ماهه اول بارداری. این یک تغییر فیزیولوژیکی طبیعی است که بسیاری از زنان آن را تجربه می‌کنند.
بااین‌حال، در مورد پرخوابی ایدیوپاتیک (IH) در دوران بارداری، وضعیت پیچیده‌تر است. علت دقیق پرخوابی ایدیوپاتیک در دوران بارداری هنوز به طور کامل شناخته نشده است و نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه وجود دارد. نکته قابل‌توجه این است که در موارد نادری، زنانی که از قبل به پرخوابی ایدیوپاتیک مبتلا بوده‌اند، ممکن است در دوران بارداری بهبود یا حتی رفع موقت علائم خود را تجربه کنند.
به‌عنوان‌مثال، یک مورد گزارش شده از زنی ۳۹ ساله که بیش از ۱۰ سال قبل از بارداری با IH درگیر بود، نشان داد که او در دوران بارداری بهبود چشمگیری در علائم IH خود را تجربه کرد. او حتی با دوزهای بسیار پایین دارو، احساس خواب‌آلودگی کمتر از حد انتظار داشت و فکر کردن برایش آسان‌تر شده بود. این بهبود قابل‌توجه بود، زیرا درمان‌های محرک سنتی قبل از بارداری چنین نتایجی را به همراه نداشتند.
این موارد نادر، سؤالاتی را در مورد مکانیزم‌های زمینه‌ای این تغییرات در دوران بارداری ایجاد می‌کنند و نیاز به تحقیقات بیشتری برای درک کامل پیشرفت علائم IH در دوران بارداری و شناسایی دلایل این بهبودها وجود دارد. همچنین، تصمیم‌گیری در مورد مصرف داروها در دوران بارداری برای مدیریت پرخوابی، نیاز به مشورت دقیق با پزشک دارد.
علت خواب زیاد در مردان
مردان نیز مانند زنان می‌توانند به پرخوابی مبتلا شوند. یکی از شرایط خاص که عمدتاً مردان نوجوان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، سندرم کلاین – لوین است. این سندرم با دوره‌های شدید پرخوابی مشخص می‌شود.
به‌غیراز این مورد، منابع علمی به علل بیولوژیکی یا پزشکی منحصربه‌فرد برای پرخوابی در مردان اشاره نکرده‌اند؛ بنابراین، علل عمومی پرخوابی نیز می‌توانند در مردان منجر به پرخوابی شوند.
علت خواب زیاد در کودکان
پرخوابی در کودکان، اگرچه نسبت به بزرگسالان کمتر شایع است و پرخوابی ایدیوپاتیک در کودکان حتی نادرتر است، اما می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامت، یادگیری، رفتار و کیفیت زندگی آن‌ها داشته باشد. در کودکان، پرخوابی فراتر از صرفاً خستگی است و می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال خواب زمینه‌ای باشد که نیاز به بررسی دارد.
پرخوابی در کودکان می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله اختلالات خواب، شرایط پزشکی، داروها و حتی انتخاب سبک زندگی باشد. عادات بد خواب، خواب ناکافی یا سایر اختلالات خواب مانند آپنه خواب از عوامل شایع هستند. علاوه بر این، برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها و شرایط پزشکی زمینه‌ای مانند آسیب‌های مغزی یا اختلالات عصبی نیز می‌توانند منجر به خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز شوند.
عوامل خطر چیست؟
عوامل خطر، شرایط یا ویژگی‌هایی هستند که احتمال ابتلا به پرخوابی را در فرد افزایش می‌دهند. عوامل خطر کلی برای پرخوابی عبارتند از:
- سن: پرخوابی اغلب در اواسط نوجوانی تا اوایل دهه بیست زندگی شروع می‌شود. این دوره سنی، زمان حساسی برای شروع این اختلال است.
- سابقه خانوادگی: داشتن یک عضو بیولوژیکی خانواده که پرخوابی دارد، می‌تواند خطر را افزایش دهد.
- شرایط پزشکی زمینه‌ای: افراد مبتلا به اختلالات خواب دیگر مانند آپنه خواب، یا بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های سیستم عصبی، افسردگی، کم‌کاری تیروئید، انسفالیت و صرع در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
- مصرف مواد: سیگارکشیدن یا مصرف منظم الکل خطر ابتلا به پرخوابی را افزایش می‌دهد.
- داروها: مصرف داروهایی که عوارض جانبی خواب‌آلودگی دارند، می‌تواند علائم مشابه پرخوابی ایجاد کند.
اگر به دنبال محدود کردن یا ترک سیگار هستید، مقاله «چرا باید سیگار را ترک کنیم؟» می‌تواند راهنمای خوبی برای شما باشد.
چه کسی در معرض خطر پرخوابی است؟
بر اساس عوامل خطری که ذکر شد، گروه‌های خاصی از افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به پرخوابی قرار دارند:
- جوانان: پرخوابی معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی، به طور خاص بین سنین ۱۷ تا ۲۴ سال، (بیشتر نوجوانی تا 20 سالگی) تشخیص داده می‌شود.
- افراد با سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای بیولوژیکی خانواده شما به پرخوابی مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما نیز افزایش می‌یابد.
- افراد با شرایط پزشکی خاص
-
- افراد مبتلا به اختلالات خواب دیگر مانند آپنه خواب
- افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های سیستم عصبی، افسردگی، کم‌کاری تیروئید، انسفالیت (التهاب مغز) و صرع
- افراد مبتلا به عفونت‌های ویروسی (مانند آنفولانزا برای نارکولپسی)
-
- افراد با عادات سبک زندگی خاص
-
- مصرف منظم سیگار یا الکل به دلیل اختلال در کیفیت خواب، خطر پرخوابی ثانویه را افزایش می‌دهند
- افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند که عوارض جانبی خواب‌آلودگی دارند
-
چشم‌انداز بلندمدت برای افراد مبتلا به پرخوابی چیست؟
پرخوابی، اگرچه معمولاً تهدیدکننده زندگی نیست، اما می‌تواند به طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. این وضعیت می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره، کار، تحصیل و حفظ روابط را دشوار سازد.
خبر خوب این است که برخی افراد با تغییرات مناسب در سبک زندگی و مصرف داروها، بهبود در علائم خود را تجربه می‌کنند. بااین‌حال، ممکن است همه افراد به طور کامل از علائم رهایی نیابند.
بسیار مهم است که افراد مبتلا به پرخوابی، پزشک خود را در مورد وضعیتشان مطلع کنند، به‌ویژه اگر برای سایر مشکلات پزشکی تحت درمان هستند. این موضوع ازاین‌جهت حیاتی است که پرخوابی می‌تواند بر عملکرد برخی داروها، از جمله بیهوشی، تأثیر بگذارد و عدم اطلاع‌رسانی می‌تواند خطراتی را به همراه داشته باشد.
عوارض پرخوابی چیست؟
پرخوابی می‌تواند منجر به عوارض جدی و خطرات متعددی شود که فراتر از صرف احساس خستگی هستند.
- خطرات ایمنی: یکی از مهم‌ترین عوارض پرخوابی، افزایش خطر حوادث است. این وضعیت می‌تواند بسیار خطرناک باشد، به‌ویژه اگر فرد رانندگی کند، با ماشین‌آلات کار کند یا وظایف دیگری را انجام دهد که نیاز به هوشیاری کامل دارند.
- کاهش بهره‌وری: افراد مبتلا به پرخوابی اغلب با کاهش قابل‌توجهی در بهره‌وری در محل کار یا تحصیل مواجه می‌شوند. ناتوانی در تمرکز و هوشیاری مداوم، مانع از انجام وظایف به نحو احسن می‌شود.
- مشکلات اجتماعی و روابط: پرخوابی می‌تواند منجر به مشکلات در روابط بین‌فردی، انزوای اجتماعی و ازدست‌دادن فرصت‌های شغلی شود. احساس مداوم خستگی و نیاز به خواب می‌تواند فرد را از فعالیت‌های اجتماعی و تعامل با عزیزان باز دارد.
- مشکلات شناختی: علائمی مانند مشکلات حافظه، تمرکز، کندی تفکر و گفتار نیز می‌توانند به‌عنوان عوارض جانبی زندگی با پرخوابی در نظر گرفته شوند. این مشکلات شناختی می‌توانند بر توانایی فرد در یادگیری، تصمیم‌گیری و حل مسئله تأثیر بگذارند.
- خطرات سلامتی پنهان: نادیده‌گرفتن پرخوابی ممکن است به این معنا باشد که یک مشکل پزشکی زمینه‌ای مهم بدون تشخیص و درمان باقی بماند. این عدم درمان می‌تواند به پیشرفت بیماری زمینه‌ای و عوارض جدی‌تر در آینده منجر شود.
- افزایش خطر بیماری‌های مزمن: افرادی که بیشتر روزها یا برای مدت‌زمان طولانی (بیش از یک ساعت در روز) می‌خوابند، ممکن است در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به فشارخون بالا، سکته مغزی یا بیماری‌های قلبی عروقی قرار بگیرند.
تشخیص و آزمایش‌ها
هایپرسومنیا یا پرخوابی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
گام اول، مراجعه به پزشک است؛ به‌ویژه اگر خواب‌آلودگی مکرر در طول روز دارید یا خواب‌آلودگی به طور قابل‌توجهی بر زندگی شما تأثیر می‌گذارد. پزشک در مورد علل احتمالی خواب‌آلودگی شما از جمله مشکلات سلامت جسمی یا روانی، و هرگونه دارویی که مصرف می‌کنید سؤال خواهد کرد، پزشک به دقت علائم و سابقه پزشکی شما را بررسی می‌کند.
تشخیص پرخوابی در صورتی محتمل است که فرد حداقل به مدت ۳ ماه، خواب‌آلودگی مفرط روزانه، نیاز غیرقابل‌کنترل به خواب، چرت‌های طولانی و مشکل در بیدارشدن از خواب را تجربه کرده باشد. این مدت‌زمان سه‌ماهه برای تشخیص، نشان‌دهنده مزمن بودن و پایداری علائم است.
برای کمک به تشخیص دقیق‌تر، پزشک ممکن است ابزارها و آزمایش‌های مختلفی را پیشنهاد دهد:
- دفترچه خاطرات خواب
از شما خواسته می‌شود که برای مدتی (معمولاً چند هفته) زمان به خواب رفتن و بیدارشدن خود را در طول شب‌وروز ثبت کنید. این دفترچه به پزشک کمک می‌کند تا الگوهای خواب شما را ردیابی کند.
- مقیاس خواب‌آلودگی اپورث (ESS)
این یک پرسش‌نامه استاندارد است که از شما می‌خواهد زمان احتمالی به خواب رفتن خود را در هشت موقعیت فرضی روزمره ارزیابی کنید. نمره کلی این مقیاس به پزشک در تعیین شدت خواب‌آلودگی شما کمک می‌کند.
- اکتیگرافی
این یک دستگاه کوچک (مشابه ساعت هوشمند) است که روی مچ دست شما بسته می‌شود و فعالیت و خواب شما را در طی چند روز یا هفته ردیابی می‌کند. این دستگاه به طور عینی اختلالات در چرخه خواب و بیداری و ریتم شبانه‌روزی شما را نشان می‌دهد.
- مطالعه خواب (PSG)
این تست در یک مرکز خواب و معمولاً در طول شب انجام می‌شود. در طول PSG، فعالیت مغز (EEG)، حرکات چشم، ضربان قلب، سطح اکسیژن خون و عملکرد تنفس شما کنترل می‌شود. این تست برای شناسایی علائم اختلالات خواب دیگر مانند آپنه خواب یا ردکردن آن‌ها بسیار مهم است.
- تست تأخیر چندگانه خواب (MSLT)
این تست معمولاً در روز بعد از PSG انجام می‌شود و میزان خواب‌آلودگی شما را در طول روز اندازه‌گیری می‌کند. در این تست، به شما پنج فرصت برای چرت‌زدن در فواصل زمانی مشخص داده می‌شود و زمان به خواب رفتن شما در هر بار ثبت می‌شود.
این تست به‌ویژه برای تشخیص نارکولپسی مفید است؛ وجود دو یا بیشتر – یعنی ورود به مرحله خواب REM در کمتر از ۱۵ دقیقه پس از به خواب رفتن) همراه با تأخیر متوسط خواب کمتر از هشت دقیقه، از معیارهای تشخیصی نارکولپسی است.
- تست حفظ بیداری (MWT)
این تست توانایی فرد برای بیدارماندن در موقعیت‌های خاص را اندازه‌گیری می‌کند. این تست زمانی ترجیح داده می‌شود که ایمنی فرد (مثلاً در رانندگی یا کار با ماشین‌آلات) نگران‌کننده باشد و هدف ارزیابی توانایی فرد برای مقاومت در برابر خواب باشد.
- سایر تست‌ها
در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش خون، سی‌تی‌اسکن (CT scan) یا نوار مغزی (EEG) را نیز برای ردکردن سایر علل زمینه‌ای تجویز کند.
درمان و داروها
پرخوابی چگونه درمان می‌شود؟
هدف از درمان پرخوابی، کاهش تأثیر آن بر زندگی روزمره و بهبود کیفیت زندگی است، زیرا در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای پرخوابی وجود ندارد.
- داروها: پزشک بر اساس نوع خاص پرخوابی، داروهای مناسب برای کمک به بیدارماندن شما را تجویز می‌کند. این داروها می‌توانند شامل محرک‌ها، داروهای تنظیم‌کننده خواب و بیداری، یا داروهای مرتبط با علل زمینه‌ای باشند.
- بهبود وضعیت خواب: داشتن یک برنامه منظم برای خواب و محیط خواب می‌تواند به شما کمک کند هر شب خواب سالمی داشته باشید. سعی کنید چند ساعت قبل از خواب از مصرف الکل، کافئین و ورزش خودداری کنید.
- درمان علل زمینه‌ای: اگر پرخوابی شما از نوع ثانویه باشد (ناشی از یک بیماری یا مشکل دیگر)، پزشک درمان‌هایی را برای مدیریت علت اصلی پیشنهاد خواهد کرد.
- مشاوره روان‌درمانی: مشورت با یک متخصص سلامت روان می‌تواند به مدیریت شرایطی مانند اضطراب، استرس یا افسردگی که ممکن است به پرخوابی کمک کنند، یاری رساند.
اگر به دنبال کاهش مصرف کافئین هستید، مقاله «چرا باید مصرف کافئین را محدود کرد؟» می‌تواند راهنمای خوبی برای شما باشد.
آیا درمانی برای پرخوابی وجود دارد؟
در حال حاضر، هیچ درمان قطعی برای پرخوابی وجود ندارد. این موضوع به‌خصوص در مورد پرخوابی ایدیوپاتیک که علت آن ناشناخته است، صدق می‌کند. البته این بدان معنا نیست که هیچ کاری نمی‌توان انجام داد. درمان‌ها و تغییرات سبک زندگی می‌توانند به طور مؤثری علائم را کنترل کرده و تأثیر پرخوابی را بر زندگی روزمره کاهش دهند.
داروهای پرخوابی کدامند؟
داروها نقش مهمی در مدیریت علائم پرخوابی ایفا می‌کنند. پزشک بر اساس نوع خاص پرخوابی و وضعیت سلامتی فرد، داروی مناسب را تجویز می‌کند.
- داروهای محرک: این داروها هوشیاری را افزایش داده و به فرد کمک می‌کنند در طول روز بیدار بماند. معمولاً به‌صورت خوراکی و صبح‌ها مصرف می‌شوند.
- مودافینیل و آرمودافینیل: این داروها با تغییر مقادیر برخی مواد طبیعی در مغز که چرخه خواب و بیداری را کنترل می‌کنند، عمل می‌کنند. عوارض جانبی شایع شامل سردرد و تهوع است.
- روان محرک‌ها: داروهایی مانند آمفتامین‌ها، دکستروآمفتامین یا متیل‌فنیدات که معمولاً برای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) استفاده می‌شوند، می‌توانند به هوشیاری بیشتر کمک کنند. این داروها عوارض جانبی بیشتر و خطر وابستگی دارند، بنابراین پزشکان معمولاً ابتدا گزینه‌های دیگر را امتحان می‌کنند.
- پیتولیسانت: این دارو یک آنتی‌هیستامین است که به تنظیم چرخه خواب و بیداری کمک می‌کند. همچنین می‌تواند به درمان کاتاپلکسی در نارکولپسی نوع ۱ کمک کند.
- سدیم اکسی‌بات: این دسته از داروها با کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی و کند کردن فعالیت مغز عمل می‌کنند و به بهبود خواب شبانه کمک می‌کنند که به نوبه خود خواب‌آلودگی روزانه را کاهش می‌دهد.
- کلسیم، منیزیم، پتاسیم و سدیم اکسی‌بات (Xywav): در سال ۲۰۲۱، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) این دارو را به‌عنوان اولین داروی اختصاصی برای پرخوابی ایدیوپاتیک تأیید کرد. این دارو به‌صورت مایع خوراکی مصرف می‌شود. همچنین برای درمان کاتاپلکسی مرتبط با نارکولپسی نیز استفاده می‌شود.
- Xyrem: این دارو نیز فعالیت مغز را کند می‌کند، اما تنها حاوی سدیم اکسی‌بات است.
داروهای دیگر
- لووتیروکسین: در بیمارانی که پرخوابی ایدیوپاتیک دارند، این هورمون تیروئید مصنوعی در بهبود نمرات مقیاس خواب‌آلودگی اپورث موفق بوده است.
- ضدافسردگی‌ها: برای برخی از انواع پرخوابی، به‌ویژه آن‌هایی که با اختلالات خلقی مانند افسردگی مرتبط هستند، پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی را تجویز کند.
- CPAP: اگر آپنه خواب به‌عنوان علت اصلی پرخوابی تشخیص داده شود، پزشک ممکن است درمان CPAP را تجویز کند. این درمان شامل استفاده از ماسک در طول خواب است که جریان مداوم هوا را به مجاری تنفسی می‌رساند و آن‌ها را باز نگه می‌دارد.
پیشگیری، مدیریت و کنترل
آیا می‌توان از اختلال هایپرسومنیا یا پرخوابی پیشگیری کرد؟
پاسخ کوتاه این است که برخی از اشکال پرخوابی، به‌ویژه پرخوابی ایدیوپاتیک که علت آن ناشناخته است، قابل‌پیشگیری نیستند. ازآنجاکه علت اصلی در این موارد مشخص نیست، نمی‌توان راهکار مشخصی برای جلوگیری از بروز آن ارائه داد.
بااین‌حال، می‌توان با انجام برخی اقدامات، خطر ابتلا به پرخوابی را کاهش داد و یا علائم آن را کنترل کرد تا تأثیر کمتری بر زندگی فرد داشته باشد. این رویکرد واقع‌گرایانه، درعین‌حال بر اقدامات کاهش خطر و مدیریت تأکید می‌کند.
زندگی با پرخوابی
مواردی که می‌توانید برای کمک به عادات خواب خود امتحان کنید:
- برنامه خواب منظم: هر شب در ساعت مشخصی به رختخواب بروید و هر روز در ساعت مشخصی بیدار شوید، این برنامه را حتی برای آخر هفته‌ها نیز داشته باشید. این کار به تنظیم ساعت داخلی بدن کمک می‌کند و می‌تواند خواب‌آلودگی روزانه را کاهش دهد.
- محیط خواب ایده‌آل: اتاق خواب خود را خنک، تاریک، ساکت و آرام نگه دارید. از تلفن همراه و تبلت در ساعات قبل از خواب استفاده نکنید.
پرهیز از فعالیت‌های نامناسب در رختخواب: از خوردن یا کارکردن در رختخواب خودداری کنید. رختخواب باید فقط برای خواب استفاده شود تا مغز آن را به‌عنوان فضایی برای استراحت بشناسد. - پرهیز از محرک‌ها و آرام‌بخش‌ها: از مصرف الکل، کافئین و نیکوتین، به‌خصوص در ساعات قبل از خواب، خودداری کنید.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم می‌تواند به بهبود خواب شبانه و کاهش خواب‌آلودگی روزانه کمک کند. بااین‌حال، از ورزش‌کردن نزدیک به زمان خواب خودداری کنید، زیرا می‌تواند سطح هوشیاری را افزایش دهد.
- رژیم غذایی سالم: داشتن یک رژیم غذایی غنی از غذاهای کامل می‌تواند به حفظ سطح انرژی و بهبود کیفیت خواب کمک کند. افزایش مصرف پروتئین و کاهش قند و چربی‌های اشباع‌شده نیز توصیه می‌شود.
- چرت‌های روزانه: اگر نیاز به چرت‌زدن دارید، چرت‌های کوتاه (۱۵ تا ۲۰ دقیقه) می‌توانند برای شما مفید باشند. چرت‌های طولانی‌تر ممکن است شما را کسل‌تر کنند.
- مدیریت استرس و سلامت روان: مراجعه به روان‌شناس برای مدیریت اضطراب، استرس یا سایر مسائل روانی که ممکن است به پرخوابی کمک کنند، بسیار مفید است.
- ارتباط با اطرافیان: در مورد وضعیت خود با خانواده و دوستان صحبت کنید تا از وضعیت شما آگاه باشند و بتوانند از شما حمایت کنند. درک اطرافیان می‌تواند به کاهش بار روانی و اجتماعی پرخوابی کمک کند.
چگونه می‌توانم پرخوابی را متوقف کنم؟
متوقف کردن کامل پرخوابی، به‌ویژه در انواع اولیه مانند پرخوابی ایدیوپاتیک، ممکن است امکان‌پذیر نباشد؛ زیرا درمانی قطعی برای آن وجود ندارد. شما تنها می‌توانید با کنترل علل و داشتن سبک زندگی سالم تأثیر پرخوابی را در زندگی خود کاهش داده و آن را مدیریت کنید.
خواب زیاد نشانه کمبود کدام ویتامین است؟
کم‌کاری تیروئید و کمبود آهن به‌عنوان یکی از علل خستگی و خواب‌آلودگی شناخته می‌شوند. همچنین کمبود ویتامین B12 با نوروپاتی و خستگی مرتبط است. در کل در این مورد کمبود ویتامین از علل اصلی پرخوابی محسوب نمی‌شوند، هرچند آزمایش خون برای بررسی این کمبودها و یافتن علت اصلی ضروری است.
آیا پر خوابی در سالمندان خطرناک است؟
بله پرخوابی می‌تواند برای افراد مسن خطرناک باشد و به طور بالقوه خطر ابتلا به بیماری‌های جدید، زوال عقلی و حتی مشکلات قلبی عروقی را افزایش دهد. برای افراد مسنی که خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز را تجربه می‌کنند، بسیار مهم است که به دنبال چکاپ‌های پزشکی باشند تا علل احتمالی زمینه‌ای شناسایی شده و درمان خود را شروع کنند.
آیا افسردگی باعث پرخوابی می‌شود؟
بله افسردگی می‌تواند باعث پرخوابی شود. پرخوابی می‌تواند یکی از علائم اختلالات خلقی مانند افسردگی (MDD) و اختلال دوقطبی باشد.
راهنمای مراجعه به پزشک
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر احساس خواب‌آلودگی مفرط در طول روز دارید، حتی با خواب شبانه کافی دچار خواب زیاد، بیدارشدن با خستگی، یا نیاز بیش از حد به چرت روزانه شده‌اید، بسیار مهم است که به پزشک مراجعه کنید.
پس از شروع درمان‌های پرخوابی، قطعاً پزشک از شما می‌خواهد تا در زمان نزدیک، دوباره ویزیت شوید. همچنین ممکن است در آینده به مطالعات خواب و آزمایش‌های دیگر نیاز داشته باشید.
در صورت مشاهده هرگونه علائم جدید یا تغییر در خواب، به‌خصوص اگر بیشتر اوقات خارج از ساعت همیشگی به خواب می‌روید، با پزشک خود تماس بگیرید.
چه سؤالاتی را باید از پزشکم بپرسم؟
- آیا داروهایی وجود دارد که بتوانند به من کمک کنند؟
- آیا رانندگی برای من خطرناک است؟
- به چه آزمایش‌هایی نیاز خواهم داشت؟
- من به چه نوع پرخوابی مبتلا هستم؟
توصیه تیم دارو دات کام به شما
پرخوابی چیزی بیش از این است که احساس کنید به‌سختی می‌توانید چشمان خود را در طول یک روز طولانی باز نگه دارید. این وضعیت نشانه تنبلی یا انجام کار اشتباهی نیست.
پرخوابی عاملی تهدیدکننده برای زندگی شما نیست. اما می‌تواند تأثیر زیادی بر روابط و کیفیت زندگی شما داشته باشد. پزشک شما به شما در کنترل آن کمک خواهد کرد. داروها و تغییر عادات خواب می‌توانند در درمان این شرایط برای شما مفید باشند.
