علت افت قند خون در افراد سالم چیست؟ آیا نیاز به نگرانی است؟

افت قند خون در افراد سالم یعنی چه؟

بدن شما برای تامین انرژی مورد نیاز خود، به‌ویژه برای مغز و ماهیچه‌ها، به یک سوخت اصلی به نام گلوکز (قند خون) وابسته است. افت قند خون که به آن هیپوگلیسمی (Hypoglycemia) نیز می‌گویند، زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز در خون شما به‌قدری پایین می‌آید که مغز و بدن نمی‌توانند عملکرد طبیعی خود را ادامه دهند. معمولاً این وضعیت به معنای پایین آمدن قند خون از حد 3.9 میلی‌مول بر لیتر (mg/dL ۷۰) است.

تجربه هیپوگلیسمی می‌تواند بسیار ناگهانی و غافلگیرکننده باشد و همین موضوع باعث می‌شود که افراد زیادی در مورد آن احساس نگرانی کنند. این وضعیت در افراد غیردیابتی در دو حالت اتفاق می‌افتد:

• افت قند خون ناشتا: این نوع افت قند خون زمانی رخ می‌دهد که شما برای مدت طولانی (معمولاً ۸ ساعت یا بیشتر) غذا نخورده‌اید و می‌تواند ناشی از کمبود ذخایر قند در بدن یا مشکلات در تنظیم آن باشد.
• افت قند خون بعد از غذا: این حالت که به آن هیپوگلیسمی واکنشی نیز گفته می‌شود، معمولاً ۲ تا ۴ ساعت پس از صرف یک وعده غذایی رخ می‌دهد. این وضعیت اغلب به دلیل واکنش بیش از حد بدن به قندها و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده است که باعث تولید بیش از حد انسولین و در نتیجه کاهش سریع قند خون می‌شود.

علائم افت قند خون

هنگامی که سطح قند خون شما پایین می‌آید، بدن برای هشدار دادن به شما علائمی را نشان می‌دهد. این علائم می‌توانند خفیف یا بسیار شدید.

علائم خفیف: در ابتدا، ممکن است علائمی مانند موارد زیر را تجربه کنید که اغلب با استرس یا گرسنگی اشتباه گرفته می‌شوند:

• احساس گرسنگی شدید، تهوع، و لرزش در دست‌ها و بدن
• تعریق ناگهانی و زیاد و احساس سردی در پوست
• سرگیجه، سبکی سر و تپش قلب
• احساس بی‌قراری، اضطراب و عصبی بودن
• سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در لب‌ها، زبان یا گونه‌ها

علائم متوسط: اگر قند خون به کاهش خود ادامه دهد، از آن جایی که مغز به‌شدت به گلوکز وابسته است، علائم مربوط به عملکرد مغز نمایان می‌شوند. این علائم شامل:

• گیجی، عدم تمرکز و دشواری در انجام کارهای ساده
• تغییرات رفتاری ناگهانی، مانند زودرنجی، پرخاشگری یا گریه کردن
• مشکل در هماهنگی حرکات و بی‌ثباتی در راه رفتن
• تاری دید، دو بینی و لکنت زبان

علائم شدید: در موارد بسیار نادر و شدید، اگر به افت قند خون توجه نشود، ممکن است به وضعیتی خطرناک منجر شود:

• تشنج
• بیهوشی و از دست دادن هوشیاری
• در موارد خیلی نادر، کما یا مرگ
• یک نکته مهم که باید به آن توجه داشت این است که در برخی موارد، با تکرار مکرر افت قند خون، بدن به این حالت عادت می‌کند و ممکن است دیگر علائم هشدار اولیه (مانند لرزش یا تعریق) را احساس نکنید. این وضعیت که به آن ناآگاهی از
• هیپوگلیسمی گفته می‌شود، بسیار خطرناک است؛ زیرا فرد متوجه کاهش قند خون خود نمی‌شود و به مرحله علائم شدید می‌رسد.

علت‌های افت قند خون در افراد سالم چیست؟

همان‌طور که گفتیم، افت قند خون در افراد سالم می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. این علل می‌توانند تنها عادات ساده در زندگی فرد باشند یا شرایط پزشکی پیچیده‌تر باشند.

نخوردن وعده غذایی یا تاخیر در غذا

این مورد شایع‌ترین دلیل افت قند خون در افراد سالم است.

بدن شما برای تامین انرژی پایدار، نیاز به یک منبع ثابت سوخت دارد. زمانی که برای مدت طولانی غذا نمی‌خورید، ذخایر گلوکز در دسترس بدن مصرف می‌شود و سطح قند خون به‌تدریج کاهش می‌یابد.

این موضوع به‌خصوص در افرادی که برنامه‌های غذایی بسیار شلوغ یا رژیم‌های سخت و با محدودیت زیاد دارند، بیشتر دیده می‌شود. بدن برای جلوگیری از افت قند خون، قند ذخیره‌شده در کبد را به نام گلیکوژن آزاد می‌کند، اما اگر وعده غذایی به تاخیر بیفتد، این ذخیره نیز به پایان می‌رسد و افت قند خون رخ می‌دهد.

ورزش شدید

ورزش کردن برای سلامتی بسیار مفید است، اما اگر مدت‌زمان و شدت آن به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند باعث افت قند خون شود. در طول فعالیت‌های بدنی شدید یا طولانی‌مدت، ماهیچه‌ها برای انرژی از گلوکز خون استفاده می‌کنند. اگر قبل از ورزش به‌اندازه کافی کربوهیدرات مصرف نکرده باشید یا برای مدت زیادی به فعالیت ورزشی ادامه دهید، بدن از ذخایر گلوکز خود استفاده می‌کند و این موضوع می‌تواند به کاهش شدید قند خون منجر شود. به همین دلیل است که ورزشکاران و افرادی که فعالیت‌های بدنی سنگین انجام می‌دهند، باید به میزان و زمان‌بندی مصرف کربوهیدرات‌ها قبل و بعد از تمرین توجه ویژه‌ای داشته باشند.

مصرف الکل یا کافئین

الکل می‌تواند به‌شدت بر سطح قند خون تأثیر بگذارد، به‌ویژه اگر با شکم خالی مصرف شود. کبد شما وظیفه دارد گلوکز ذخیره‌شده (گلیکوژن) را در مواقع ضروری به خون آزاد کند تا سطح قند خون را ثابت نگه دارد. اما وقتی الکل وارد بدن می‌شود، کبد مشغول تجزیه الکل می‌شود و از وظیفه اصلی خود برای آزاد کردن گلوکز غافل می‌شود. این کار مانند این است که دریچه‌های انبار سوخت بدن قفل شوند و در نتیجه سطح قند خون به‌سرعت کاهش می‌یابد و علائمی مانند سرگیجه، گیجی و لرزش ایجاد می‌کند.

در سوی دیگر، کافئین به طور مستقیم باعث افت قند خون نمی‌شود. بااین‌حال، مصرف زیاد آن می‌تواند علائمی مشابه با علائم افت قند خون، مانند لرزش، تپش قلب و اضطراب ایجاد کند. این شباهت در علائم ممکن است باعث شود فرد فکر کند که قند خونش پایین آمده، درحالی‌که در واقع تنها واکنش طبیعی بدنش به کافئین است. در مقاله «چرا باید مصرف کافئین را محدود کرد؟» به طور کامل به اثرات منفی مصرف بیش از حد کافئین بر سلامت پرداخته‌ایم.

عوامل هورمونی و استرس

گاهی اوقات، افت قند خون می‌تواند به عواملی جدا از عادات روزمره مرتبط باشد. یکی از این عوامل می‌تواند شرایط پزشکی زمینه‌ای باشند که تاثیری مستقیم بر تنظیم قند خون دارند.

برخی هورمون‌ها مانند کورتیزول و هورمون رشد، نقش حیاتی در حفظ تعادل قند خون دارند. اختلالاتی که بر غدد فوق کلیوی (مانند بیماری آدیسون) یا غده هیپوفیز تأثیر می‌گذارند، می‌توانند باعث کمبود این هورمون‌ها و در نتیجه افت قند خون شوند. در کودکان، کمبود هورمون رشد می‌تواند یک علت نادر برای هیپوگلیسمی باشد.

در موارد بسیار نادر، توموری خوش‌خیم در لوزالمعده به نام انسولینوما می‌تواند باعث تولید بیش از حد انسولین توسط این غده شود. انسولین هورمونی است که قند خون را کاهش می‌دهد، بنابراین تولید بیش از حد آن باعث کاهش شدید و ناگهانی قند خون می‌شود.

در این میان، استرس به طور مستقیم باعث افت قند خون نمی‌شود، اما می‌تواند علائمی مانند لرزش، تپش قلب و اضطراب ایجاد کند که بسیار شبیه به علائم افت قند خون هستند. در چنین شرایطی، ممکن است فرد به‌اشتباه تصور کند که قند خونش پایین آمده است.

چه زمانی افت قند خون نگران‌کننده است؟

حس ناخوشایند افت قند خون می‌تواند ترسناک باشد، اما حقیقت این است که در بسیاری از موارد، به دلیل یک اتفاق ساده مانند نخوردن غذا یا ورزش سنگین این مشکل رخ داده است. بااین‌حال، برخی نشانه‌ها وجود دارد که به شما می‌گوید وقت آن است که به‌جای نگران بودن در خانه، به یک پزشک مراجعه کنید. توجه به این نشانه‌ها می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر پیشگیری کند.

مهم‌ترین علائم هشداردهنده که نشان‌دهنده لزوم مراجعه به پزشک هستند، عبارتند از:

• تکرار بدون دلیل واضح: اگر چندین بار دچار علائم افت قند خون می‌شوید، بدون اینکه دلیل مشخصی (مانند گرسنگی طولانی، ورزش شدید یا مصرف الکل) وجود داشته باشد، این می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای باشد که نیاز به بررسی دارد.
• شدت گرفتن علائم: اگر علائم شما از یک لرزش ساده فراتر رفته و به گیجی، لکنت زبان، از دست دادن هماهنگی یا حتی بیهوشی منجر می‌شود، باید حتماً به پزشک مراجعه کنید. مغز شما برای عملکرد صحیح به گلوکز نیاز دارد و این علائم نشان می‌دهند که مغز به‌شدت از کمبود سوخت رنج می‌برد.
• علائم شبانه: اگر بدون دلیل مشخص، شب‌ها با علائمی مانند سردرد، تعریق شدید (به حدی که لباس‌ها یا ملحفه خیس شوند) یا بی‌قراری از خواب بیدار می‌شوید، می‌تواند نشانه‌ای از هیپوگلیسمی در خواب باشد. این حالت نیز نیاز به بررسی پزشکی دارد.
• عدم آگاهی از علائم: اگر به دلیل تکرار زیاد این حالت، بدن شما دیگر علائم هشدار اولیه (مانند لرزش یا گرسنگی) را نشان نمی‌دهد، این یک وضعیت خطرناک است. بدن شما در حال عادت کردن به این حالت است و ممکن است به طور ناگهانی به مرحله علائم شدید برسد. در این شرایط، مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق وضعیت ضروری است.

چه زمانی باید با اورژانس تماس بگیرید؟

در صورت تجربه علائم شدید افت قند خون، باید بدون فوت وقت به اورژانس مراجعه کنید.

در این شرایط، هرگز سعی نکنید به فرد بیهوش غذا یا نوشیدنی بدهید، زیرا ممکن است باعث خفگی شود. در این موقعیت، مهم است که در کنار فرد بمانید تا تیم اورژانس برسد.

چگونه از افت قند خون در افراد سالم پیشگیری و مدیریت کنیم؟

خوشبختانه، در اغلب موارد، افت قند خون در افراد سالم قابل پیشگیری و مدیریت است. با چند تغییر ساده در سبک زندگی روزمره، می‌توانید به‌راحتی از علائم این مشکل جلوگیری کنید و کنترل بدن خود را دوباره به دست بگیرید.

کنترل افت قند خون ناگهانی

وقتی علائم خفیف افت قند خون (مانند لرزش یا سرگیجه) را احساس می‌کنید، مهم‌ترین کار این است که سریعاً به بدن خود سوخت برسانید.

• گام اول: به‌محض احساس علائم، یک منبع کربوهیدرات ساده که سریع اثر می‌کند مصرف کنید. بهترین گزینه‌ها شامل:

• نصف یک لیوان آب‌میوه یا نوشابه معمولی
• ۱۵ گرم گلوکز یا دکستروز
• ۴–۶ حبه قند

• گام دوم: پس از مصرف قند، حدود ۱۵ دقیقه صبر کنید و ببینید آیا علائمتان بهبود می‌یابد یا خیر. اگر هنوز احساس ضعف یا سرگیجه دارید، گام اول را تکرار کنید.
• گام سوم: هنگامی که علائم شما بهتر شد و حالتان به حالت عادی برگشت، یک میان‌وعده یا وعده غذایی با کربوهیدرات‌های پیچیده و پروتئین مصرف کنید تا قند خونتان برای مدت طولانی‌تری ثابت بماند. یک ساندویچ، بیسکویت یا مقداری ماست و میوه گزینه‌های خوبی هستند. این کار از افت دوباره قند خون جلوگیری می‌کند.

پیشگیری از افت قند خون در بلندمدت

برای جلوگیری از تکرار این مشکل، باید به تغییرات سبک زندگی و عادات غذایی خود توجه کنید.

از نخوردن وعده‌های غذایی، به‌ویژه صبحانه، خودداری کنید. سعی کنید به‌جای سه وعده غذایی بزرگ، پنج تا شش وعده کوچک و منظم در طول روز داشته باشید. این کار باعث می‌شود که سطح قند خون شما ثابت بماند و از افت ناگهانی آن جلوگیری شود.

کربوهیدرات‌های پیچیده مانند غلات کامل، حبوبات و سبزی‌ها را به‌جای کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده مانند نان سفید، شیرینی‌ها و نوشابه‌ها مصرف کنید. کربوهیدرات‌های پیچیده به‌آرامی جذب می‌شوند و انرژی پایدارتری را به بدن می‌رسانند، درحالی‌که کربوهیدرات‌های ساده باعث افزایش سریع قند خون و به دنبال آن افت شدید آن می‌شوند.

سعی کنید در هر وعده غذایی، پروتئین و فیبر را بگنجانید. پروتئین‌ها و فیبر به کند شدن جذب قند کمک می‌کنند و باعث می‌شوند سطح قند خون شما پایدارتر بماند.

از مصرف الکل با شکم خالی خودداری کنید.

همیشه یک میان‌وعده کوچک مانند یک بسته آب‌نبات یا یک نوشیدنی قندی، همراه خود داشته باشید تا در صورت احساس علائم، بتوانید به‌سرعت آن را مدیریت کنید.

علائم و راه‌های کنترل افت قند خون را به اعضای خانواده، دوستان و همکاران خود آموزش دهید تا در صورت بروز یک حالت اورژانسی، بدانند چه کاری انجام دهند.

یادداشتی از تیم دارو دات کام

تجربه افت قند خون می‌تواند نگران کننده باشد، اما اغلب دلیلی ساده و قابل‌کنترل دارد. این حالت اغلب یک زنگ خطر از سوی بدن شماست که می‌گوید به انرژی بیشتری نیاز دارد و شما با رعایت نکاتی ساده در روزمره خود می‌توانید به‌راحتی از این وضعیت جلوگیری کنید.

اگر علائم شما مکرر، شدید یا بدون دلیل مشخص است، حتماً با یک پزشک مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند با بررسی دقیق وضعیت شما، علت اصلی را تشخیص داده و راهنمایی‌های مناسبی را ارائه دهند.