عمل پانکراس برای دیابت چگونه انجام می شود؟

اهمیت عمل پانکراس برای درمان دیابت

پیوند پانکراس، چه کل پانکراس و چه سلول‌های جزیره‌ای، یک گزینه درمانی شناخته‌شده برای درمان دیابت نوع ۱ است.

پیوند سلول‌های جزیره‌ای ابتدا به‌عنوان یک روش تجربی آغاز شد، اما به‌دلیل خطرات و عوارض کمتر، می‌تواند یکی گزینه‌های مفید برای درمان دیابت محسوب شود. همچنین، به‌عنوان گزینه‌ای امیدوارکننده برای بیماران کودک مطرح است.

پیوند موفقیت‌آمیز پانکراس می‌تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا به دیابت را به‌شکل قابل توجهی بهبود دهد. در واقع، بیماران دیگر نیازی به تزریق انسولین و اندازه‌گیری مکرر قند خون روزانه نخواهند داشت و بسیاری از محدودیت‌های غذایی ناشی از این اختلال رفع خواهد شد.

با این حال، به دلیل سرکوب سیستم ایمنی مادام‌العمر و خطر جراحی اولیه، عمل پانکراس فقط در برخی بیماران مبتلا به دیابت یک، گزینه درمانی مناسبی محسوب می‌شود.

چرا عمل پانکراس انجام می‌شود؟

پیوند پانکراس تولید انسولین را بازیابی کرده و قند خون را کنترل می‌کند، اما به‌دلیل عوارض و محدودیت‌ها هنوز به‌عنوان درمان استاندارد دیابت شناخته نمی‌شود. عوارض جانبی داروهای ضد رد پیوند که پس از پیوند پانکراس باید مصرف شوند، اغلب می‌تواند جدی باشد.

پزشکان ممکن است عمل پیوند پانکراس را برای افرادی که هر یک از موارد زیر را دارند، در نظر بگیرند:

• دیابت نوع ۱ که با درمان استاندارد قابل کنترل نیست؛
• افرادی که به انسولین واکنش‌های مکرر دارند؛
• بیمارانی که کنترل ضعیفی روی قند خون خود دارند؛
• افرادی که به آسیب شدید کلیوی دچار هستند؛
• دیابت نوع ۲ که هم با مقاومت به انسولین پایین و تولید انسولین پایین همراه است.

پیوند پانکراس معمولا برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ گزینه درمانی محسوب نمی‌شود. دلیل این امر این است که دیابت نوع ۲ زمانی رخ می‌دهد که بدن در برابر انسولین مقاوم می‌شود یا قادر به استفاده صحیح از آن نیست، نه به دلیل مشکل در تولید انسولین توسط پانکراس.

با این حال، برای برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که هم مقاومت به انسولین پایین و هم تولید انسولین پایین دارند، پیوند پانکراس ممکن است یک گزینه درمانی باشد.

برای آشنایی بیشتر با داروهای دیابت مقاله زیر را بخوانید:

نقش پانکراس در تنظیم قند خون

پانکراس عضوی است که در پشت قسمت پایینی معده قرار دارد. یکی از وظایف اصلی آن تولید انسولین است، هورمونی که جذب قند به سلول‌ها را تنظیم می‌کند.

اگر پانکراس به اندازه کافی انسولین تولید نکند، قند خون می‌تواند تا سطوح ناسالمی افزایش پیدا کند و منجر به دیابت نوع ۱ شود.

انواع روش‌های پیوند پانکراس

انواع مختلفی از پیوند پانکراس وجود دارد، از جمله:

پیوند پانکراس به تنهایی

افرادی که دیابت دارند و در مرحله‌ اولیه‌ بیماری کلیوی هستند یا اصلا دچار بیماری کلیوی نیستند، ممکن است گزینه‌ مناسبی برای پیوند تنها پانکراس باشند. پیوند پانکراس شامل قرار دادن یک پانکراس سالم در بدن گیرنده‌ای است که پانکراس او دیگر به درستی کار نمی‌کند.

پیوند ترکیبی کلیه-پانکراس

جراحان اغلب ممکن است پیوند ترکیبی (همزمان) کلیه-پانکراس را برای افراد دیابتی که نارسایی کلیه دارند یا در معرض خطر آن هستند، انجام دهند. اکثر پیوندهای پانکراس همزمان با پیوند کلیه انجام می‌شوند.
هدف از این رویکرد، دادن یک کلیه و پانکراس سالم به شماست که بعید است در آینده به آسیب کلیوی مرتبط با دیابت منجر شود.

پیوند پانکراس پس از کلیه

برای افرادی که مدت زیادی باید منتظر کلیه و پانکراس اهدایی بمانند، راهکار دیگری وجود دارد. اگر یک کلیه اهدایی زنده یا فوت‌شده در دسترس باشد، ممکن است انجام پیوند کلیه در اولویت قرار گیرد.
پس از بهبودی از جراحی پیوند کلیه، به محض در دسترس قرار گرفتن پانکراس اهدایی، پیوند پانکراس انجام می‌شود.

پیوند سلول‌های جزیره‌ای پانکراس

در طول پیوند سلول‌های جزیره‌ای پانکراس، سلول‌های تولیدکننده انسولین (سلول‌های جزیره‌ای) که از پانکراس اهداکننده گرفته شده‌اند، به وریدی که خون را به کبد شما می‌رساند، تزریق می‌شوند. ممکن است بیش از یک تزریق از سلول‌های جزیره‌ای پیوندی مورد نیاز باشد.
پیوند سلول‌های جزیره‌ای برای افرادی که عوارض جدی و پیشرونده ناشی از دیابت نوع ۱ دارند، در حال بررسی است. این روش فقط می‌تواند به عنوان بخشی از یک کارآزمایی بالینی مورد تایید سازمان غذا و دارو انجام شود و همچنان تحت بررسی برای نتایج بلندمدت است.

شرایط و معیارهای انتخاب بیماران

اکثر بیماران مبتلا به دیابت تحت درمان با انسولین نیازی به پیوند پانکراس ندارند. پزشکان برای انجام عمل پانکراس برای دیابت، شرایط خاصی را در نظر می‌گیرند، اما می‌توان یک سری شرایط کلی را برای در نظر گرفتن آن مطرح کرد.

چه کسانی کاندید مناسب این عمل هستند؟

شرایط اولیه برای پیوند پانکراس این است که:

• دیابت تحت درمان با انسولین داشته باشید؛
• عوارض عمده‌ای از دیابت را تجربه کنید؛
• به اندازه کافی سلامت باشید تا بتوانید از پس جراحی‌های بزرگ برآیید؛
• شانس موفقیت پیوند شما بالا تخمین زده شود؛
• بتوانید داروهای روزانه مورد نیاز پس از پیوند، از جمله داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی را مصرف کنید.

مراحل انجام عمل پانکراس

آماده‌سازی بیمار پیش از جراحی

اگر پزشک شما تشخیص دهد که شما کاندید پیوند پانکراس هستید، به موارد زیر نیاز خواهید داشت:

• آزمایش خون و ادرار برای اطمینان از سلامت کافی برای جراحی؛
• سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی؛
• بررسی ایمونولوژیک، که به تیم پیوند کمک می‌کند تا شما را با یک اهداکننده سازگار مطابقت دهد؛
• آزمایش‌های تصویربرداری (به عنوان مثال، سونوگرافی، MRI) برای اطمینان از سلامت کافی شما و کمک به برنامه‌ریزی جراحی؛
• ارزیابی روانشناختی برای اطمینان از اینکه شما جراحی و خطرات آن را درک می‌کنید.

اگر تیم پیوند معتقد باشد که شما کاندید مناسبی هستید، در لیست انتظار پیوند قرار خواهید گرفت. بسیاری از افراد ماه‌ها یا حتی سال‌ها در لیست انتظار هستند تا پانکراس منطبق با مشخصاتشان در دسترس قرار گیرد.

انتخاب دهنده و شرایط اهداکننده

پیوند پانکراس از اهداکنندگان فوت‌شده، عمدتا از اهداکنندگان مرگ مغزی و دارای ضربان قلب گرفته می‌شود.

چاقی اهداکننده ممکن است با میزان موفقیت پایین‌تری برای پیوند همراه باشد. به‌طور کلی، پانکراس افراد چاق معمولا پیوند کل پانکراس را دشوارتر می‌کند و خطر عوارض بیشتر است، اما سلول‌های جزیره‌ای ممکن است هنوز قابل استفاده باشند.

امروزه استفاده از پانکراس اهداکنندگان پس از مرگ قلبی نیز رو به افزایش است. پیوند از افراد سیگاری به دلیل افزایش عوارض و تاثیر مضر بر نتایج، باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد.

در حالت ایده‌آل، اهداکنندگان جوان زیر 50 سال، با حداقل بیماری‌های همراه (مرگ ناشی از تروما)، سطح آمیلاز سرم طبیعی (یک آنزیم مرتبط با پانکراس) و HbA1c طبیعی، برای پیوند مناسب در نظر گرفته می‌شوند.

روند جراحی و پیوند عضو

جراحان پیوند پانکراس را با بیهوشی عمومی انجام می‌دهند، بنابراین شما در طول عمل بیهوش هستید. متخصص بیهوشی به شما دارویی به صورت گاز می‌دهد تا از طریق ماسک نفس بکشید یا داروی مایع را به داخل ورید تزریق می‌کند.

بعد از بیهوش شدن:

• برشی در مرکز شکم شما ایجاد می‌شود.
• جراح، پانکراس اهداکننده و بخش کوچکی از روده کوچک اهداکننده را در قسمت تحتانی شکم شما قرار می‌دهد.
• روده اهداکننده به روده کوچک یا مثانه شما متصل شده و پانکراس اهداکننده به رگ‌های خونی که به پاهای شما نیز خون‌رسانی می‌کنند، متصل می‌شود.
• معمولا پانکراس شما برای کمک به هضم غذا در جای خود باقی می‌ماند.
• اگر پیوند کلیه نیز انجام می‌دهید، رگ‌های خونی کلیه جدید به رگ‌های خونی قسمت تحتانی شکم شما متصل می‌شوند.
• حالب کلیه جدید، لوله‌ای که کلیه را به مثانه متصل می‌کند، به مثانه شما متصل می‌شود. کلیه‌های خودتان در جای خود باقی می‌مانند، مگر اینکه عوارضی مانند فشار خون بالا یا عفونت ایجاد کنند. تیم جراحی در طول عمل، ضربان قلب، فشار خون و اکسیژن خون شما را کنترل می‌کند.

جراحی پیوند پانکراس معمولا حدود ۳ تا ۶ ساعت طول می‌کشد، بسته به اینکه آیا فقط پیوند پانکراس انجام می‌دهید یا پیوند کلیه و پانکراس همزمان انجام می‌شود.

مراقبت‌های ویژه حین عمل

پس از یک عمل موفقیت‌آمیز، پانکراس پیوندی بلافاصله شروع به تولید انسولین می‌کند. پزشک شما را به یک بخش ویژه در بیمارستان منتقل می‌کند و موارد زیر را تحت نظر قرار می‌دهد:

• هرگونه مشکل پزشکی
• عوارض ناشی از جراحی
• پس زدن عضو
• ریکاوری پس از بیهوشی

دستگاه‌های مختلف، موارد زیر را به بدن شما می‌رسانند:

• مایعات و مواد مغذی
• اکسیژن
• مسکن‌ها

همچنین لوله‌هایی برای تخلیه ادرار از بدن شما و لوله‌های دیگری برای خارج کردن خون و مایعات از ناحیه جراحی برای شما تعبیه می‌شود.

مراقبت‌های پس از عمل

پس از پیوند پانکراس، باید انتظار داشته باشید که:

• چند روز در بخش مراقبت‌های ویژه بمانید. پزشکان و پرستاران وضعیت شما را برای مشاهده علائم عوارض تحت نظر دارند. پانکراس جدید شما باید بلافاصله شروع به کار کند. اگر پانکراس قدیمی شما در جای خود باقی مانده باشد، به انجام سایر عملکردهای خود ادامه می‌دهد.
• اگر کلیه نیز پیوند شده، درست مانند کلیه‌های خودتان که سالم بودند، ادرار تولید می‌کند. اغلب این روند بلافاصله شروع می‌شود. اما در برخی موارد، تولید ادرار ممکن است تا چند هفته طول بکشد تا برگردد.
• حدود یک هفته را در بیمارستان بگذرانید. پس از تثبیت وضعیت، برای ادامه بهبودی به بخش ریکاوری پیوند منتقل می‌شوید. در طول بهبودی، انتظار درد یا ناراحتی در اطراف محل برش را داشته باشید.
• در طول دوره نقاهت، معاینات مکرر داشته باشید. پس از ترک بیمارستان، نظارت دقیق به مدت 3 تا 4 هفته ضروری است. تیم پیوند شما یک برنامه معاینه مناسب برای شما تهیه خواهد کرد. در این مدت، اگر در شهر دیگری زندگی می‌کنید، ممکن است لازم باشد نزدیک به مرکز پیوند بمانید.
• تا آخر عمر دارو مصرف کنید. بعد از پیوند پانکراس، تعدادی دارو مصرف خواهید کرد. داروهایی به نام سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی به جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به پانکراس جدید شما کمک می‌کنند. داروهای دیگری نیز ممکن است به کاهش خطر سایر عوارض مانند عفونت و فشار خون بالا پس از پیوند کمک کنند.

داروهای ضد رد پیوند و اهمیت مصرف آن‌ها

پس از پیوند پانکراس، شما داروهایی را به‌صورت مادام‌العمر مصرف خواهید کرد تا از رد پانکراس اهدایی توسط بدن جلوگیری شود. این داروهای ضد رد پیوند می‌توانند عوارض جانبی مختلفی از جمله موارد زیر ایجاد کنند:

• تحلیل رفتن استخوان
• کلسترول بالا
• فشار خون بالا
• تهوع، اسهال یا استفراغ
• حساسیت به نور خورشید

سایر عوارض جانبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• پف کردن
• افزایش وزن
• تورم لثه
• آکنه
• رشد یا ریزش بیش از حد مو

داروهای ضد رد پیوند با سرکوب سیستم ایمنی بدن شما عمل می‌کنند. این داروها همچنین دفاع بدن شما در برابر عفونت و بیماری را دشوارتر می‌کنند.

نتایج و مزایای عمل پانکراس

پس از پیوند موفقیت‌آمیز، پانکراس جدید انسولین مورد نیاز بدن شما را تولید می‌کند؛ بنابراین دیگر نیازی به درمان با انسولین برای درمان دیابت نوع ۱ نخواهید داشت. با این حال، ممکن است به دوز کم انسولین یا داروهای ضد رد پیوند نیاز داشته باشید تا کنترل قند پایدار بماند.

اما حتی با بهترین تطابق ممکن بین شما و اهدا کننده، سیستم ایمنی بدن شما سعی خواهد کرد پانکراس جدید را پس بزند. برای جلوگیری از رد پیوند، به داروهای ضد رد پیوند برای سرکوب سیستم ایمنی بدن نیاز خواهید داشت.

احتمالا باید این داروها را تا آخر عمر مصرف کنید. از آنجایی که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن شما را در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر می‌کنند، پزشک ممکن است داروهای ضد باکتری، ضد ویروسی و ضد قارچی نیز تجویز کند.

مایوکلینیک (mayoclinic) در این رابطه نوشته است:

متن انگلیسی:

After your pancreas transplant, you may need to adjust your diet to keep your pancreas healthy and working well. Keeping a healthy weight through diet and exercise can help prevent many common post-transplant complications, including infection, heart attacks and bone thinning

ترجمه متن:

پس از پیوند پانکراس، ممکن است لازم باشد رژیم غذایی خود را تنظیم کنید تا پانکراس شما سالم بماند و عملکرد خوبی داشته باشد. حفظ وزن سالم از طریق رژیم غذایی و ورزش می‌تواند به جلوگیری از بسیاری از عوارض شایع پس از پیوند، از جمله عفونت، حملات قلبی و پوکی استخوان کمک کند.

(منبع)

معایب، محدودیت‌ها و چالش‌های عمل پانکراس

جراحی پیوند پانکراس خطر عوارض قابل توجهی را به همراه دارد، از جمله:

• لخته شدن خون
• خون‌ریزی
• عفونت
• قند بالا در خون یا سایر مشکلات متابولیک
• عوارض ادراری، از جمله نشت ادرار یا عفونت‌های دستگاه ادراری
• نارسایی پانکراس اهدایی
• پس زدن پانکراس اهدایی

اگر کنجکاو هستید در مورد درمان دیابت با پیوند سلول‌های بنیادی هم بدانید، مقاله زیر برای شماست:

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

در عمل پیوند پانکراس، پانکراس بیمار با عضوی از یک اهداکننده‌ فوت‌شده جایگزین می‌شود. این تنها درمان نزدیک به درمان قطعی برای دیابت نوع ۱ است. البته پیوند، روشی پیچیده با خطرات و عوارض احتمالی است.

با این حال، می‌تواند به شما کمک کند تا زندگی طولانی‌تر و کامل‌تری بدون تزریق انسولین، عوارض دیابت و محدودیت‌های غذایی داشته باشید. پزشک شما با بررسی شرایط‌تان می‌تواند مناسب بودن این گزینه درمانی را برای شما تشخیص دهد. اگر سوالی در زمینه پیوند پانکراس دارید، با پزشکان متخصص ما در میان بگذارید.