زخم معده چیست؟ راه‌های تشخیص زخم معده

مقدمه و شناخت بیماری

زخم معده چیست؟

زخم معده (Gastric ulcer) به‌عنوان یک ضایعه باز در لایه مخاطی معده تعریف می‌شود. این عارضه یکی از علل شایع درد موضعی شکم به‌شمار می‌آید؛ دردی که از نقطه‌ای مشخص احساس شده و اغلب ماهیتی سوزشی دارد. با این حال، بروز این علائم بالینی در تمامی بیماران مشاهده نمی‌شود و برخی زخم‌های معده می‌توانند بدون علامت آشکار باقی بمانند.

از نظر اپیدمیولوژیک، زخم‌های معده شایع و در اغلب موارد قابل درمان هستند، اما در صورت تاخیر در تشخیص و مدیریت، می‌توانند پیامدهای جدی به همراه داشته باشند. برخی از این زخم‌ها با خونریزی مداوم همراه بوده و در طول زمان منجر به کاهش قابل توجه حجم خون می‌شوند، در حالی‌که برخی دیگر قادرند به لایه‌های عمقی‌تر نفوذ کرده و حتی منجر به سوراخ شدن دیواره معده شوند.

در متون علمی، گاهی زخم معده تحت عنوان «زخم پپتیک» (Peptic ulcer) نیز طبقه‌بندی می‌شود. به‌طور کلی، زخم معده یکی از انواع بیماری زخم پپتیک محسوب می‌گردد.

علائم و علت‌های زخم معده

چه چیزی باعث زخم معده می‌شود؟

تقریباً اکثر موارد زخم معده، ناشی از یکی از عوامل زیر است:

• عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)
• مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، نظیر آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن

همچنین، برخی عوامل خطر دیگر و بیماری‌های زمینه‌ای نیز ممکن است به تخریب لایه مخاطی محافظ معده منجر شوند و آن را در برابر آسیب‌های ناشی از اسید معده آسیب‌پذیر کنند که این امر می‌تواند به بروز زخم معده بینجامد. این موارد شامل:

• سندرم زولینگر-الیسون و بیماری کرون
• مصرف دخانیات (سیگار کشیدن) و الکل
• عفونت‌های ویروسی
• درمان‌های سرطان، از جمله شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
• انسداد روده
• اختلالات معده، مانند بدخیمی‌ها

با ترک یا کاهش قرارگیری در معرض موارد بالا میتوانیم درصد ابتلا که زخم معده را به مقدار قابل توجهیی کاهش دهیم.

علائم زخم معده چیست؟

زخم معده با علائم متعددی همراه است که شدت آن‌ها به میزان وخامت زخم بستگی دارد. شایع‌ترین علامت، احساس سوزش یا درد در قسمت میانی شکم، بین قفسه سینه و ناف است.

معمولاً، درد هنگامی که معده خالی است، شدیدتر بوده و می‌تواند از چند دقیقه تا چندین ساعت به طول انجامد. با این حال، برخی تحقیقات نشان می‌دهند که درد ممکن است با شروع غذا خوردن تشدید شود.

سایر علائم زخم معده ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سوزش سر دل
• سوء هاضمه
• درد شکمی و حساسیت در لمس
• کاهش وزن ناخواسته
• بی‌اشتهایی
• تهوع و استفراغ
• نفخ و احساس سیری زودرس
• مدفوع تیره و قیرگون
• استفراغ خونی یا استفراغی که شبیه تفاله قهوه است

در صورت مشاهده هر یک از علائم زخم معده، با پزشک مشورت کنید. حتی اگر درد خفیف باشد، زخم‌ها در صورت عدم درمان می‌توانند تشدید شوند، حال اینکه زخم‌های خونریزی‌دهنده می توانند تهدید کننده حیات باشند.

عوارض زخم معده چیست؟

زخم‌های پپتیک (Peptic ulcers) یا زخم های معده ای که درمان‌ نشوند می‌توانند منجر به عوارض زیر شوند:

• خونریزی در معده یا دوازدهه: خونریزی می‌تواند به صورت از دست دادن آهسته خون باشد که منجر به کمبود گلبول‌های قرمز (کم‌خونی یا آنمی) می‌گردد. همچنین ممکن است میزان خون از دست رفته به قدری زیاد باشد که نیاز به بستری شدن در بیمارستان یا دریافت خون پیدا کنید. از دست دادن خون شدید می‌تواند منجر به استفراغ خونی یا قیری‌شکل (مشابه تفاله قهوه) یا دفع مدفوع سیاه و قیری‌شکل گردد.
• سوراخ‌شدن دیواره معده: زخم‌های پپتیک می‌توانند دیواره معده یا روده کوچک را سوراخ کنند. این وضعیت خطر عفونت در حفره شکمی، موسوم به پریتونیت (Peritonitis) را افزایش می‌دهد.
• انسداد: زخم‌های پپتیک می‌توانند مانع عبور غذا از دستگاه گوارش شوند. این انسداد می‌تواند باعث احساس سیری زودرس، استفراغ و کاهش وزن گردد.
• سرطان معده: مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به عفونت H. pylori در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان معده قرار دارند

در صورت وجود علائم زیر می توانید به بروز عوارض جانبی مشکوک شوید شامل موارد زیر باشد:

• وجود خون در مدفوع
• وجود خون در استفراغ
• درد ناگهانی و شدید شکم
• نفخ و حساسیت شکمی

در صورت بروز هر یک از علایم بالا هر چه سریعتر به پزشک مراجعه کنید که می تواند بسیار خطرناک باشد.

عوارض زخم معده چقدر جدی هستند؟

در وهله اول خونریزی فعال از یک زخم معده می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و تأثیرات جزئی یا قابل توجهی بر بدن داشته باشد. از دست دادن خون متوسط می‌تواند منجر به کم‌خونی (آنمی) شود، در حالی که از دست دادن خون شدید می‌تواند به شوک و کاهش هوشیاری منجر گردد.

همچنین زخمی که تمام دیواره معده را سوراخ می‌کند، نادر است، اما یک وضعیت اورژانسی محسوب می‌شود. اسید معده و باکتری‌هایی که از حفره ایجاد شده به داخل حفره شکمی نشت می‌کنند، می‌توانند باعث ایجاد عفونت شوند. عفونت در حفره شکمی به راحتی می‌تواند به جریان خون گسترش یافته و منجر به شوک عفونی شود که عواقب جبران ناپذیری دارد ،شود.

تشخیص و آزمایش‌های زخم معده

زخم معده چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص زخم معده مراقبان سلامت شما با پرسیدن در مورد علائم و سابقه پزشکی‌تان شروع خواهد کرد. آن‌ها می‌خواهند بدانند که آیا شما به طور مکرر از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) استفاده می‌کنید یا سابقه عفونت H. pylori دارید. اگر نشانه‌ها به زخم اشاره داشته باشند، آن‌ها معده شما را برای یافتن آن بررسی خواهند کرد.

چه آزمایش‌هایی برای تشخیص زخم معده استفاده می‌شود؟

مراقبان سلامت شما ابتدا عفونت H. pylori را بررسی کرده و سپس خود زخم را درون معده مشاهده خواهد کرد. این کار از چند طریق مختلف امکان‌پذیر است. یکی از روش‌های رایج، معاینه آندوسکوپی فوقانی (upper endoscopy) است که می‌تواند هر دو مورد را همزمان انجام دهد.

آندوسکوپی (Endoscopy)

آندوسکوپی فوقانی با استفاده از یک دوربین کوچک روی یک لوله بلند و نازک (آندوسکوپ) به داخل معده می‌رود. لوله ضمن اینکه تحت آرام‌بخشی هستید، از گلویتان عبور داده می‌شود. از طریق این لوله، پزشک می‌تواند ابزارهای بلند و باریکی را عبور دهد.

او می‌تواند از این ابزارها برای گرفتن نمونه بافت (بیوپسی) و آزمایش آن برای H. pylori استفاده کند. همچنین می‌تواند از ابزارها برای درمان زخم معده در لحظه استفاده کند. این روش به‌ویژه در صورتی مفید است که وی به عوارضی مانند خونریزی را مشکوک باشد.

سایر آزمایش‌ها

اگرچه آندوسکوپی بهترین روش است، اما گاهی اوقات یک آزمایش تصویربرداری مانند رادیوگرافی سریال دستگاه گوارش فوقانی (upper GI X-ray series) می‌تواند زخم معده را بدون نیاز به ورود به داخل معده شناسایی کند. آزمایش‌های خاصی برای تشخیص عفونت H. pylori وجود دارد که شامل تست تنفس، آزمایش خون یا تست مدفوع می شود.

چه شرایط دیگری ممکن است با زخم معده اشتباه گرفته شود؟

بیماری های زیر ممکن است با زخم معده اشتباه گرفته شود که شامل موارد زیر می شود:

• بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD): ریفلاکس معده می‌تواند باعث سوزش سر دل، درد سوزاننده معده و تهوع شود.
• سوءهاضمه عملکردی: این به معنای داشتن سوءهاضمه مزمن بدون هیچ دلیل فیزیکی واضح است. علائم مشابه هستند، اما اسید باعث آن‌ها نمی‌شود و هیچ فرسایش قابل مشاهده‌ای در پوشش داخلی معده وجود ندارد.
• سرطان معده: سرطان معده نادر است، اما می‌تواند علائم مشابهی با زخم معده ایجاد کند.

درمان و دارو‌های زخم معده

چه درمانی برای زخم معده در دسترس است؟

رویکرد درمانی استاندارد در بیشتر بیماران مبتنی بر ترکیبی از داروها است که با هدف کاهش ترشح اسید معده، ایجاد پوشش حفاظتی بر سطح زخم و ریشه‌کنی عامل عفونی تجویز می‌شوند. در موارد پیچیده، گاهی نیاز به مداخله اندوسکوپیک یا جراحی وجود دارد.

داروها

آنتی‌بیوتیک‌ها: در حضور عفونت با H. pylori یا سایر باکتری‌ها، معمولاً ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها تجویز می‌شود. داروهای رایج عبارت‌اند از:

• تتراسایکلین
• مترونیدازول
• کلاریترومایسین
• آموکسی‌سیلین

عوامل سیتوپروتکتیو: این دسته دارویی با ایجاد لایه محافظ بر روی مخاط معده، به بهبود زخم کمک می‌کنند و به‌ویژه در زخم‌های ناشی از NSAIDs کاربرد دارند. از جمله:

• سوکرالفیت
• میزوپروستول
• بیسموت ساب‌ سالیسیلات

مهارکننده‌های گیرنده هیستامینی H2: این داروها با مسدود کردن مسیر شیمیایی تولید اسید معده، به کاهش آن کمک می‌کنند. مانند:

• فاموتیدین
• سایمتیدین

مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs): داروهای بسیار موثر در کاهش اسید معده که علاوه بر آن، از مخاط معده نیز محافظت کرده و روند ترمیم را تسریع می‌کنند. نمونه‌ها:

• امپرازول
• پنتوپرازول
• رابپرازول

روش‌های مداخله‌ای

در زخم‌های پیچیده، مداخله مستقیم اندوسکوپیک ضرورت دارد. در این روش، خونریزی معمولاً از طریق سوزاندن یا تزریق دارو کنترل می‌شود. در صورت ایجاد سوراخ در دیواره معده، جراحی توسط متخصص جراحی عمومی الزامی است.

در موارد نادر، برخی بیماران دچار زخم‌های مقاوم به درمان یا عودکننده می‌شوند که می‌تواند موجب درد مزمن، ایجاد اسکار و حتی انسداد خروجی معده شود. در چنین شرایطی، جراحی‌هایی نظیر پیلوروپلاستی (گشادسازی خروجی معده) یا واگوتومی (قطع عصب واگ برای کاهش ترشح اسید) مدنظر قرار می‌گیرد.

سریع‌ترین راه برای درمان زخم معده چیست؟

بهبود زخم معده معمولاً زمانی آغاز می‌شود که عامل ایجادکننده آن برطرف گردد. در مواردی که عامل اصلی مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) باشد، سریع ترین درمان صرفاً قطع مصرف این داروها می باشد که می‌تواند برای ترمیم طبیعی مخاط معده کافی باشد.

در مقابل، چنانچه عفونت هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) وجود داشته باشد، معمولاً درمان آنتی‌بیوتیکی ضروری است. در این شرایط، پزشک علاوه بر تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای کاهش‌دهنده اسید معده و عوامل محافظت‌کننده از مخاط را نیز برای تسریع روند بهبود توصیه می‌کند.

چقدر طول می‌کشد تا زخم معده بهبود یابد؟

در صورتی که بیمار داروهای تجویز شده را به‌طور منظم مصرف کرده و از عوامل تشدید کننده زخم اجتناب نماید، معمولاً ترمیم مخاط معده طی چند هفته حاصل می‌شود. پزشک معالج ممکن است برای اطمینان از بهبودی کامل زخم و ریشه‌کن شدن عفونت، آزمایش‌های پیگیری انجام دهد.

اگرچه اغلب بیماران تنها به درمان کوتاه‌مدت نیاز دارند، برخی مبتلا به شرایط زمینه‌ای مزمن هستند که می‌تواند منجر به بروز زخم‌های پایدار یا عود کننده گردد. به‌عنوان نمونه، سندرم زولینگر-الیسون با افزایش غیرطبیعی ترشح اسید معده، خطر ایجاد زخم‌های مزمن را بالا می‌برد. در این‌گونه موارد، درمان دارویی طولانی‌مدت ضرورت می‌یابد.

آیا زخم معده از بین می‌رود؟

بله، در اغلب موارد زخم معده با درمان مناسب طی ۴ تا ۶ هفته بهبود می‌یابد. با این حال، در صورت عدم درمان، احتمال بروز عوارض جدی همچون سوراخ‌شدگی ، نفوذ زخم به اندام‌های مجاور ( و یا خونریزی داخلی وجود دارد.

پیشگیری، مدیریت و کنترل زخم معده

چگونه می‌توان از زخم معده پیشگیری کرد؟

برای کاهش خطر بروز زخم معده، رعایت اقدامات زیر توصیه می‌شود:

• ریشه‌کنی هلیکوباکتر پیلوری: بسیاری از افراد مبتلا به این عفونت از وجود آن آگاه نیستند. تشخیص معمولاً از طریق تست تنفسی یا آزمایش مدفوع امکان‌پذیر است. در صورت ابتلا، درمان زودهنگام می‌تواند از بروز عوارض پیشگیری کند.
• مصرف منطقی داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): در افرادی که به‌طور مداوم از این داروها برای کنترل دردهای روزانه استفاده می‌کنند، پایبندی به دوز توصیه‌شده اهمیت زیادی دارد. در صورت نیاز به مصرف طولانی‌مدت، مشاوره با پزشک برای کاهش دوز، جایگزینی دارو یا تجویز داروهای محافظت‌کننده از مخاط معده ضروری است.
• کاهش سایر عوامل محرک: مصرف دخانیات، الکل و برخی داروها می‌تواند در حضور H. pylori یا مصرف NSAIDs احتمال ایجاد زخم را افزایش دهد.

زندگی با بیماری زخم معده

بایدها و نبایدهایی که می‌توانید برای کمک به علائم زخم معده انجام دهید؟

پس از مراجعه به پزشک عمومی و دریافت ارزیابی اولیه، انجام برخی اقدامات می‌تواند به کاهش علائم زخم معده و همچنین کاهش خطر عود مجدد آن کمک کند که در جدول زیر بررسی میکنیم:

بایدها

• وعده‌های غذایی کوچک‌تری بخورید.
• بدون مشورت با پزشک، مسکن‌های ضدالتهاب (مانند ایبوپروفن) مصرف نکنید.
• وعده غذایی عصرانه خود را ۳ تا ۴ ساعت قبل از خواب میل کنید.
• از خوردن یا نوشیدن غذاهایی که علائم شما را تحریک می‌کنند، خودداری کنید، که می‌تواند شامل غذاهای چرب یا تند، قهوه و شکلات باشد.
• سعی کنید وزن مناسب خود را حفظ کنید.
• سیگار نکشید.
• استرس را مدیریت کنید.
• الکل ننوشید.

آیا سبک زندگی من باعث ایجاد زخم معده می‌شود؟

خیر، اگرچه فاکتور های معمول سبک زندگی مانند سطح استرس روزانه یا نوع رژیم غذایی و نوشیدنی‌ها به‌تنهایی علت مستقیم ایجاد زخم معده محسوب نمی‌شوند، اما می‌توانند در صورت وجود زخم، شدت علائم را افزایش دهند.

هر عاملی که موجب افزایش اسیدیته معده شود، قادر است زخم را تحریک کرده و روند بهبود را مختل نماید. از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف دخانیات
• نوشیدنی‌های الکلی
• غذاهای تند و اسیدی

آیا خوردن غذاهای خاص می‌تواند باعث زخم معده شود؟

حال این پرسش مطرح است که آیا مصرف برخی مواد غذایی می‌تواند موجب ایجاد زخم معده شود؟ اگرچه برخی افراد چنین ادعایی دارند، اما کالج آمریکایی گاستروانترولوژی تأکید می‌کند که این باور نادرست است.

بر اساس شواهد موجود، برخی مواد غذایی ممکن است موجب تحریک یا تشدید علائم زخم معده شوند، اما به‌تنهایی علت ایجاد زخم معده محسوب نمی‌شوند.

راهنمای مراجعه به پزشک

چه زمانی باید برای زخم معده به پزشک مراجعه کرد؟

در صورتی که علائم زخم معده دارید و موارد زیر مشاهده شود، باید در اسرع وقت به پزشک عمومی مراجعه کنید:

• سوءهاضمه‌ای که با درمان بهبود نمی‌یابد.
• درد شکمی مکرر یا تشدید شونده
• کاهش اشتها
• احساس سیری پس از مصرف مقدار اندکی غذا
• کاهش وزن بدون دلیل مشخص
• احساس وجود توده در شکم
• درد یا مشکل در بلع
• استفراغ‌های مکرر
• خستگی مداوم

اقدام اورژانسی

در صورت بروز علائم زیر باید بدون تاخیر به اورژانس مراجعه شود:

• استفراغ خون روشن یا استفراغی که شبیه تفاله قهوه به نظر برسد.
• وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه، چسبناک و بسیار بدبو
• درد شدید شکمی
• حساسیت و درد شدید شکم در لمس
• بروز ناگهانی درد قفسه سینه

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

همانطور که در متن اشاره شد، زخم معده می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از عفونت باکتریایی گرفته تا مصرف برخی داروها. مهم‌ترین نکته در مدیریت این وضعیت، توجه به علائم و مراجعه به‌موقع به پزشک است.

در صورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک مانند درد مداوم شکم، سوزش سر دل، یا تغییر در عادات گوارشی، خودسرانه عمل نکنید. تشخیص دقیق توسط پزشک و پیروی از برنامه درمانی که شامل داروها و احتمالاً تغییراتی در سبک زندگی است، کلید بهبودی و پیشگیری از عوارض جدی‌تر خواهد بود.

به یاد داشته باشید، پیشگیری با رعایت بهداشت، مصرف منطقی داروها و پرهیز از عوامل محرک، نقش بسزایی در حفظ سلامت معده شما دارد.