آیا چاقی باعث دیابت نوع 2 میشود؟ راهکارهایی برای پیشگیری از دیابت در افراد چاق
تحقیقات نشان میدهد که بین چاقی و دیابت نوع ۲ ارتباط نزدیکی وجود دارد. چاقی یکی از عوامل خطر اصلی است که می‌تواند منجر به پیش‌دیابت و دیابت نوع ۲ شود. حفظ وزن مناسب و ایجاد تغییراتی در سبک زندگی می‌تواند روند پیشرفت دیابت را کند کرده یا از بروز آن جلوگیری کند.
دیابت با چاقی یا اضافه وزن چه ارتباطی دارد؟
چاقی یک نگرانی عمده سلامت جهانی و یکی از عوامل اصلی در بروز و پیشرفت دیابت نوع دوم (T2D) است. در واقع ارتباط نزدیکی بین چاقی و دیابت نوع ۲ وجود دارد. احتمال و شدت دیابت نوع ۲ به شدت با شاخص توده بدنی (BMI) مرتبط است. خطر ابتلا به دیابت در افراد چاق هفت برابر بیشتر از افراد با وزن سالم است و این خطر در افراد دارای اضافه‌وزن سه برابر افزایش می‌یابد.
Excess body weight significantly increases the lifetime risk of T2D, from 7% to 70% in men and from 12% to 74% in women, as BMI increases.
اضافه وزن به طور قابل‌توجهی خطر مادام‌العمر دیابت نوع دوم را افزایش میدهد؛ در مردان از ۷٪ به ۷۰٪ و در زنان از ۱۲٪ به ۷۴٪ با افزایش شاخص توده بدنی (BMI). (منبع)
اضافه وزن و چربی اضافی بدن، به ویژه چربی شکمی، باعث التهاب مزمن در بدن میشود که در بروز دیابت نوع ۲ نقش دارد. التهاب مداوم ناشی از چاقی، مقاومت به انسولین ایجاد می‌کند؛ یعنی سلول‌ها به انسولین پاسخ نمی‌دهند و گلوکز خون به راحتی وارد آنها نمی‌شود.
در نتیجه لوزالمعده انسولین بیشتری تولید می‌کند، اما در طول زمان توانایی خود را از دست میدهد و قند خون افزایش می‌یابد. منبع
مقاومت به انسولین ویژگی مشترک چاقی و دیابت نوع ۲ است.
آیا همه افراد چاق به دیابت مبتلا می‌شوند؟
اگرچه مشخص است که توزیع چربی بدن عامل مهمی در افزایش خطر دیابت است، مکانیسم دقیق این ارتباط هنوز نامشخص است. همچنین معلوم نیست چرا همه افراد چاق به دیابت نوع ۲ مبتلا نمی‌شوند و چرا همه افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ چاق نیستند. منبع
چاقی خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را تا ۶ برابر افزایش میدهد؛ اما همه افراد چاق دچار این بیماری نمی‌شوند. عوامل دیگری مانند موارد زیر می‌توانند در ابتلا به دیابت نوع دو نقش داشته باشند:
- سابقه خانوادگی
- رژیم غذایی
- میزان فعالیت بدنی
- استرس
- سلامت دستگاه گوارش
برخی افراد توانایی تولید انسولین بیشتری دارند و دیرتر دچار دیابت می‌شوند، اما بعضی‌ها زودتر درگیر این مشکل می‌شوند.
اگرچه مدت‌هاست که چاقی به عنوان یک عامل خطر اصلی در بروز دیابت نوع ۲ و تشدید عوارض آن شناخته میشود، اما نقش چاقی در شروع و پاتوژنز دیابت نوع ۱ کمتر شناخته شده است.
امروزه شواهد نشان میدهد چاقی ممکن است در شروع زودتر دیابت نوع ۱ یا LADA نقش داشته باشد. شواهد جدید نشان میدهد که چاقی در دیابت نوع ۱ می‌تواند به مقاومت به انسولین، دیس‌لیپیدمی و عوارض قلبی-متابولیک منجر شود. منبع
اثرات کاهش وزن بر دیابت
از آنجا که چربی اضافی باعث تشدید دیابت میشود، کاهش وزن می‌تواند این وضعیت را بهبود دهد. کاهش فقط ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن (مثلاً ۱۰ کیلوگرم از ۱۰۰ کیلوگرم) می‌تواند به طور قابل‌توجهی وضعیت دیابت نوع ۲ را بهتر کند. اولین هدف درمان، رسیدن به وزن سالم و حفظ آن به همراه رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات است.
برای بهبود سلامت و پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 چه کاری می‌توانیم انجام بدیم؟
حدود ۹۰ درصد از افراد تازه‌تشخیص‌داده‌شده با دیابت نوع ۲ دارای اضافه‌وزن یا چاقی هستند. منبع کاهش وزن یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از دیابت نوع ۲ است. همانطور که اشاره شد کاهش وزن متوسط و پایدار (۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن) می‌تواند عملکرد انسولین را بهبود بخشد و سطح قند خون ناشتا را کاهش دهد.
The first treatment goal for diabesity is to get to and maintain a healthy weight along with eating a low-carb diet.
هدف اولیه درمان دیابت همراه با چاقی، رسیدن به وزن سالم و حفظ آن، همراه با پیروی از رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات است. (منبع)
در دیابت مرتبط با چاقی، معمولاً درمان با یک دارو شروع میشود، اما در موارد مقاوم، درمان ترکیبی چند دارویی لازم میشود. در حالی که اگر وزن کم کنید، ممکن است فقط به یک دارو نیاز داشته باشید یا حتی از دارو بی‌نیاز شوید.
برای بسیاری از افراد، تنها با تنظیم میزان کالری دریافتی و شروع یک برنامه ورزشی می‌توان وضعیت دیابت نوع ۲ و سلامت کلی بدن را به طور موثری بهبود داد.
برنامه غذایی سالم
کاهش وزن زمانی رخ میدهد که مصرف انرژی کمتر از میزان مصرف روزانه بدن باشد. ایجاد کسری انرژی ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ کالری در روز منجر به کاهش ۰/۵ تا ۱ کیلوگرم وزن در هفته میشود. یادداشت مواد غذایی، اندازه سهم و میزان کالری مصرف‌شده به شما کمک کند تا آگاه‌تر شوید و شواهد دقیقی از مقدار کالری مصرفی خود داشته باشید.
برای کاهش وزن، میزان کالری اهمیت بیشتری دارد تا نسبت چربی، کربوهیدرات یا پروتئین. با این حال، به افرادی که قصد کاهش وزن دارند توصیه میشود رژیمی با ترکیب زیر داشته باشند:
- ۲۰ تا ۳۵٪ چربی
- ۴۵ تا ۶۵٪ کربوهیدرات
- ۱۰ تا ۳۵٪ پروتئین
برای افراد مبتلا به چاقی و دیابت یا مقاومت به انسولین، بهتر است مصرف کربوهیدرات‌های ساده مثل شکر، عسل، آب‌نبات، نوشابه و کیک محدود شود؛ چون باعث افزایش سریع قند خون و انسولین می‌شوند. در مقابل، کربوهیدرات‌های پیچیده مثل غلات کامل و حبوبات شاخص گلایسمی پایین‌تری دارند و مصرف متعادل آنها مفید است.
افزایش مصرف فیبر، به ویژه فیبر محلول، می‌تواند به بهبود کنترل قند خون، کاهش انسولین بالا و کاهش چربی خون کمک کند. همچنین غذاهای پرفیبر به کاهش وزن و حفظ آن کمک می‌کنند زیرا جویدن بیشتری نیاز دارند، دیرتر خورده می‌شوند، کالری کمتری دارند و احساس سیری طولانی‌تری ایجاد می‌کنند.
برنامه ورزشی
فعالیت بدنی منظم باعث حفظ کاهش وزن و جلوگیری از بازگشت وزن میشود. همچنین حساسیت به انسولین و کنترل قند خون را بهبود می‌بخشد، خطر ابتلا به دیابت را کاهش میدهد و مرگ‌ومیر بیماران دیابتی را کم می‌کند.
توصیه میشود هفته‌ای پنج بار و هر بار ۳۰ تا ۴۵ دقیقه فعالیت بدنی متوسط داشته باشید. این فعالیت می‌تواند در چند نوبت کوتاه تقسیم شود. استفاده از گام‌شمار می‌تواند در تعیین اهداف ورزشی کمک کند؛ هدف ایده‌آل رسیدن به ۸۰۰۰ قدم در روز است. هر افزایش فعالیت نسبت به حالت عادی به تعادل معادله «ورودی کالری کمتر و مصرف انرژی بیشتر» کمک می‌کند.
دارو
داروهای مختلفی برای درمان دیابت، مقاومت به انسولین و چاقی وجود دارد. یکی از این داروها متفورمین است که خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را در افراد دارای مقاومت به انسولین کاهش میدهد.
داروهای مورد تأیید FDA برای مدیریت طولانی‌مدت وزن در چاقی و دیابت نوع ۲
- فنترمین – توپیرامات (رهش طولانی): دارویی ترکیبی که باعث کاهش وزن حدود ۱۰٪ میشود. عوارض آن شامل بی‌خوابی، افزایش فشار خون، خشکی دهان و مورمور شدن دست و پا است.
- لیراگلوتید، سمگلوتید و تیرزپاتید: داروهایی که با افزایش ترشح انسولین و ایجاد حس سیری به کاهش وزن کمک می‌کنند. اثر این داروها بین ۵ تا ۲۰ درصد کاهش وزن گزارش شده است (سمگلوتید و تیرزپاتید قوی‌تر عمل می‌کنند).
- نالترکسون – بوپروپیون: با کاهش اشتها و کنترل مصرف غذا، حدود ۵٪ کاهش وزن ایجاد می‌کند.
- اورلیستات: جلوی جذب چربی را می‌گیرد و حدود ۵٪ کاهش وزن به همراه دارد، اما ممکن است باعث نفخ و دل‌پیچه شود.
جراحی چاقی
طبق گزارش مؤسسه ملی سلامت آمریکا (NIH)، جراحی چاقی برای افرادی توصیه میشود که شاخص توده بدنی (BMI) بالای ۴۰ دارند یا افرادی با BMI بین ۳۵ تا ۳۹/۹ که به بیماری‌هایی مانند دیابت، بیماری قلبی یا آپنه خواب مبتلا هستند.
این جراحی‌ها فرآیند طبیعی گوارش را تغییر می‌دهند و شامل سه نوع اصلی هستند: محدودکننده، سوءجذب و ترکیبی. مطالعات نشان داده‌اند که جراحی چاقی می‌تواند دیابت را در بسیاری از بیماران درمان کند، نه فقط به دلیل کاهش وزن چشمگیر، بلکه به دلیل تغییرات هورمونی ناشی از دور زدن معده در مسیر گوارش.
البته بیماران و پزشکان باید خطر جراحی را در مقابل خطر چاقی و مشکلات ناشی از آن بسنجند. زمانی که روش‌های دیگر کاهش وزن موفقیت‌آمیز نبوده‌اند، جراحی چاقی ممکن است بهترین شانس برای کاهش وزن پایدار باشد. منبع
بای‌پس معده (RYGB) و اسلیو معده (VSG) نتایج و ایمنی بهتری دارند. این جراحی‌ها علاوه بر کاهش وزن، به بهبود حساسیت به انسولین و کنترل بهتر دیابت کمک می‌کنند. آمارها نشان میدهد ۳۰ تا ۶۰٪ بیماران طی ۱ تا ۵ سال بهبود دیابت را تجربه می‌کنند، اگرچه در ۳۵ تا ۵۰٪ موارد، دیابت دوباره برمی‌گردد.
توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما
زندگی با اضافه‌وزن یا چاقی مهم‌ترین عامل خطر قابل‌تغییر برای ابتلا به دیابت نوع ۲ است؛ کاهش وزن می‌تواند برای پیشگیری از شروع دیابت نوع ۲ و مدیریت این بیماری بسیار مفید باشد. علاوه بر کاهش خطر عوارض، کاهش وزن قابل‌توجه می‌تواند در برخی افراد منجر به بهبودی کامل دیابت نوع ۲ شود.
البته تغییر رژیم غذایی و افزایش ورزش ممکن است سخت باشد، اما ارزشش را دارد تا از عوارض خطرناک دیابت کنترل‌نشده مثل بیماری قلبی، نارسایی کلیه و آسیب عصبی جلوگیری کنید. حتی تغییرات کوچک، مثل کمی تحرک بیشتر یا انتخاب وعده‌های سالم‌تر، می‌تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند.
اگر جایی احساس سردرگمی کردید، تنها نیستید؛ ما کنار شما هستیم تا قدم‌به‌قدم به سمت زندگی سالم‌تر حرکت کنیم.
