انواع دیابت؛ دیابت چند نوع دارد و چه تفاوتی با هم دارند؟

انواع دیابت کدامند؟

بیماری دیابت، مجموعه‌ای از اختلالات متابولیک است که 11 نوع اصلی و نادر دارد. تفاوت آنها، معمولا در علت ایجاد، نحوه عملکرد انسولین و شدت پیشرفت بیماری است.

برخی از انواع دیابت مانند نوع ۱، نوع ۲ و دیابت بارداری از الباقی شایع‌تر هستند، در حالیکه دیابت مونوژنیک، دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک و دیابت سندرمی، آمار ابتلا کمتری دارند.

وجه مشترک تمامی انواع دیابت، افزایش مزمن قند خون و نیاز به کنترل آن برای جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت است. از این رو، آشنایی با انواع دیابت کمک می‌کند تا تشخیص دقیق و انتخاب درمان مناسب صورت گیرد و مدیریت بیماری مؤثرتر باشد.

در ادامه، تمامی آنها را بررسی خواهیم کرد:

1. دیابت نوع یک

این نوع از دیابت که به دیابت وابسته به انسولین نیز معروف است، در گذشته به آن دیابت نوجوانی گفته می‌شد؛ البته در حال حاضر مشخص است که در بزرگسالان نیز به همان میزان رخ می‌دهد. دیابت نوع ۱، یک بیماری خودایمنی است که در اثر آن، بدن به لوزالمعده حمله کرده و تولید انسولین را متوقف می‌کند.

علائم دیابت نوع ۱ معمولاً در طی چند روز یا هفته ظاهر می‌شود:

• تشنگی و گرسنگی مکرر
• ادرار زیاد
• تاری دید
• خستگی
• کاهش وزن بی‌دلیل

حدود ۳۰٪ از بیماران، به‌عنوان اولین علامت، دچار کمای دیابتی می‌شوند که تهدیدکننده‌ حیات است.

علائم خطرناک دیابت نوع ا که نیاز به مراقبت فوری دارند:

• پوست خشک یا سرخ
• تهوع
• سختی در تنفس
• گیجی یا ناتوانی در تمرکز
• استفراغ
• درد شکم
• احساس بوی میوه‌ در تنفس؛ این بو، شبیه بوی سیب گندیده یا بوی شیرین میوه‌های تخمیر شده و ناشی از تجمع نوعی ماده شیمیایی به نام کتون (به ویژه استون) در بدن است.

عوارض دیابت نوع 1

عوارض احتمالی این نوع از دیابت، شامل آسیب به رگ‌های خونی کوچک در چشم یا رتینوپاتی، اعصاب یا نوروپاتی و کلیه‌ها یا نفروپاتی هستند. همچنین خطر بیماری قلبی و سکته بیشتر است.

تشخیص دیابت نوع 1

برای تشخیص از آزمایش قند خون تصادفی (RPG) یا A1C برای بررسی میانگین قند خون سه ماه گذشته استفاده می‌شود.

درمان دیابت نوع 1

درمان دیابت نوع ۱ شامل تزریق انسولین است که می‌تواند از طریق سرنگ، قلم انسولین، پمپ یا تزریق با فشار هوا انجام شود. همچنین لازم است اقدامات زیر را هم انجام دهید:

• ورزش روزانه
• برنامه‌ریزی دقیق غذایی
• مانیتورهای پیوسته قند خون (CGM) نیز می‌توانند به‌صورت ۲۴ ساعته سطح قند خون شما را بررسی کنند.
• انسولین به صورت تزریق زیر جلدی مصرف می‌شود. پزشک به شما آموزش می‌دهد که چگونه انسولین را به‌درستی تزریق و محل تزریق را تغییر دهید.
• همچنین می‌توانید از پمپ انسولین استفاده کنید؛ دستگاهی که خارج از بدن پوشیده می‌شود و قابل برنامه‌ریزی برای تزریق دوزهای مشخص است.
• در صورت نیاز، ممکن است لازم باشد داروهایی برای کنترل کلسترول، فشار خون بالا یا سایر عوارض نیز مصرف کنید.

انواع مختلفی از انسولین با زمان شروع اثر، اوج اثر و مدت‌زمان تاثیر متفاوت وجود دارد که در مطلب زیر ما آنها را مورد بررسی قرار دادیم:

2. دیابت نوع دو

در دیابت نوع ۲، انسولینی که پانکراس تولید می‌کند یا به‌خوبی کار نمی‌کند یا مقدار کافی از آن تولید نمی‌شود. در نتیجه سطح قند خون افزایش می‌یابد. این یک بیماری جدی و در بیشتر موارد مادام‌العمر است.

طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO)، شایع‌ترین نوع دیابت، نوع 2 است که معمولاً در بزرگسالان اتفاق می‌افتد؛ زمانی که بدن در برابر انسولین مقاوم می‌شود یا انسولین کافی تولید نمی‌کند.

در 3 دهه گذشته شیوع دیابت نوع 2 در کشورهایی با هر سطح درآمدی به طور چشمگیری افزایش یافته است، به طوریکه حدود ۹۰٪ بیماران دیابتی به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند.

در گذشته به این نوع «دیابت غیروابسته به انسولین» یا «دیابت بزرگسالان» می‌گفتند، اما اکنون در کودکان و نوجوانان نیز به دلیل چاقی شایع شده است.  در این نوع، لوزالمعده یا پانکراس هنوز انسولین تولید می‌کند اما بدن یا مقدار کافی تولید نمی‌کند یا به درستی استفاده نمی‌کند. مقاومت به انسولین معمولاً در سلول‌های چربی، کبد و عضلات دیده می‌شود.

چاقی (بیش از ۲۰٪ وزن بیشتر از حد ایده‌آل) یکی از عوامل اصلی است. در این حالت، بدن مقاومت بیشتری به انسولین نشان می‌دهد.

عوارض دیابت نوع 2

عوارض دیابت نوع ۲ نسبت به نوع ۱ خفیف‌تر است؛ اما این نوع هم می‌تواند باعث آسیب به کلیه، اعصاب و چشم‌ها شود و خطر بیماری قلبی و سکته را هم افزایش دهد.

درمان دیابت نوع 2

درمان دیابت نوع ۲ شامل موارد زیر است:

• حفظ وزن سالم
• تغذیه مناسب
• ورزش
• و گاهی مصرف دارو
• کنترل و پایش مداوم سطح قند خون
• همچنین ممکن است به داروهایی برای مدیریت فشار خون و کلسترول نیاز داشته باشید

نکته! پزشک شما ممکن است چند بار در سال آزمایش A1C را تجویز کند.

اگر به دیابت مبتلا شدید و به دنبال شروع ورزش و فعالیت بدنی هستید، مقاله زیر می‌تواند راهنمای مناسبی برای شروع باشد:

تفاوت دیابت نوع ۱ و نوع ۲

دیابت نوع 1 و نوع 2 هر دو بیماری قند خون بالا هستند، اما منشأ و درمان‌های متفاوتی دارند. به طور خلاصه:

• دیابت نوع ۱ زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی به لوزالمعده (پانکراس) حمله کرده و تولید انسولین را متوقف می‌کند.
• دیابت نوع ۲ زمانی رخ می‌دهد که بدن به انسولین واکنش مناسب نشان نمی‌دهد.
• علائم نوع ۱ سریع ظاهر می‌شوند، اما نوع ۲ معمولاً در طی یک سال بروز می‌کند.
• در نوع ۱ همیشه نیاز به انسولین است، اما در نوع ۲ فقط زمانی که لوزالمعده دیگر کار نکند نیاز به انسولین خواهید داشت.

3. پیش‌دیابت

در پیش دیابت، سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما به‌قدری بالا نیست که به‌عنوان دیابت تشخیص داده شود. محدوده طبیعی قند خون باید بین ۷۰ تا ۹۹ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد؛ در پیش‌دیابت، قند خون بین ۱۱۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است.

پیش‌دیابت معمولاً بدون علامت است و بسیاری از افراد از وجود آن بی‌اطلاع هستند. بیش از ۷۰٪ افراد مبتلا به پیش‌دیابت در نهایت به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند.

4. دیابت بارداری

بارداری باعث نوعی مقاومت به انسولین می‌شود. اگر این وضعیت به دیابت منجر شود، به آن دیابت بارداری می‌گویند که در ۲ تا ۱۰٪ بارداری‌ها دیده می‌شود.

علائم دیابت بارداری

این بیماری، معمولاً علائم خفیفی مثل تشنگی بیشتر یا ادرار مکرر ایجاد می‌کند و بعد از زایمان از بین می‌رود.

اما افرادی که دیابت بارداری داشته‌اند، ۸ تا ۱۰ برابر بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند و خطر بیماری قلبی در آن‌ها دو برابر کسانی است که این بیماری را نداشته‌اند.

تشخیص دیابت بارداری

تشخیص این نوع از دیابت، از طریق تست چالش گلوکز یا تست تحمل گلوکز خوراکی بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌شود.

اگر دیابت بارداری داشته‌اید، باید تا آخر عمر هر ۳ سال یک‌بار برای دیابت نوع ۲ آزمایش شوید.

درمان دیابت بارداری

دیابت بارداری با روش‌های زیر قابل کنترل است:

• رژیم غذایی متعادل
• ورزش روزانه
• کنترل وزن
• مصرف انسولین در صورت نیاز

نکته مهمی که باید درباره دیابت بارداری بدانید

دیابت بارداری برای جنین خطر بیشتری نسبت به مادر دارد. چون قند خون مادر از طریق جفت به جنین منتقل می‌شود، کنترل دیابت بارداری برای محافظت از رشد و سلامت جنین ضروری است.

جنین ممکن است قبل از تولد افزایش وزن غیرطبیعی پیدا کند، در زمان تولد دچار مشکلات تنفسی شود یا در آینده خطر چاقی و دیابت در او افزایش یابد. همچنین ممکن است به دلیل بزرگ بودن بیش از حد جنین، نیاز به سزارین باشد یا جنین دچار آسیب به قلب، کلیه، اعصاب یا چشم‌ها شود.

برای آگاهی از تاثیرات دیابت بارداری بر جنین مطلب زیر را مطالعه کنید:

5. دیابت مونوژنیک یا تک‌ژنی

دیابت مونوژنیک، نوعی نادر از دیابت است که به دلیل تغییر در یک ژن خاص رخ می‌دهد و بر میزان تولید انسولین در بدن تاثیر می‌گذارد. اگر والد دارای این جهش باشد، احتمال انتقال آن به فرزندان ۵۰٪ است.

در واقع این جهش ژنی اغلب از یکی از والدین یا هر دو به ارث می‌رسد، اما گاهی ممکن است به‌طور ناگهانی و بدون سابقه خانوادگی نیز رخ دهد.

انواع دیابت مونوژیک

دو نوع اصلی از دیابت مونوژنیک عبارت‌اند از:

• دیابت نوزادی: که در نوزادان، پیش از ۶ ماهگی تشخیص داده می‌شود. این نوع از دیابت با دیابت نوع ۱ متفاوت است، زیرا یک بیماری خودایمنی نیست و بدن سلول‌های تولیدکننده انسولین را از بین نبرده است.
• دیابت جوانی با شروع بلوغ: که در نوجوانان و جوانان بروز می‌کند. در صورتی که فرزندی این جهش را به ارث ببرد، فارغ از وزن، سبک زندگی یا نژاد، غالبا پیش از ۲۵ سالگی به MODY مبتلا خواهد شد.

تشخیص دیابت مونوژیک

پزشکان گاهی دیابت مونوژنیک را با دیابت نوع ۲ اشتباه می‌گیرند. در شرایط زیر پزشک به این نوع خاص از دیابت مشکوک می‌شود:

• تشخیص دیابت قبل از ۶ ماهگی نوزاد
• ابتلای کودک یا نوجوان به دیابت؛ به ویژه در صورت داشتن سابقه خانوادگی، در حالی که علائم آن نه با دیابت نوع ۱ سازگار است و نه با دیابت نوع ۲
• وجود قند خون نسبتاً بالا در حالت ناشتا

در این صورت، پزشک انجام آزمایش ژنتیک را برای تایید تشخیص و مشخص شدن نوع خاص دیابت توصیه می‌کند. همچنین ممکن است سایر اعضای خانواده نیز مورد آزمایش قرار گیرند. در برخی موارد، دیابت مونوژنیک را می‌توان با داروهای خوراکی خاص کنترل کرد و نیازی به تزریق انسولین نیست.

6. دیابت ثانویه

دیابت ثانویه نوعی از دیابت است که در اثر ابتلا به یک بیماری زمینه‌ای دیگر ایجاد می‌شود. این بیماری‌های اولیه عبارتند از:

• اختلالات غدد درون‌ریز یا مشکلات هورمونی مانند تولید بیش از حد هورمون کورتیزول (سندرم کوشینگ Cushing’s syndrome) یا هورمون رشد (آکرومگالی Acromegaly)
• اختلالات مرتبط با پانکراس
• تجمع بیش از حد آهن در بدن
• فیبروز کیستیک (Cystic Fibrosis)
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
• مصرف برخی داروها مانند کورتون‌ها (استروئیدها)

دیابت نوع ۳c، در واقع نوعی از دیابت ثانویه است که در نتیجه آسیب به پانکراس ناشی از بیماری‌هایی مانند سرطان پانکراس، پانکراتیت، فیبروز کیستیک یا هموکروماتوز به وجود می‌آید. همچنین اگر بخشی از پانکراس در اثر آسیب برداشته شود، ممکن است فرد به این نوع دیابت مبتلا شود.

درمان این نوع دیابت شامل کنترل بیماری زمینه‌ای، ایجاد تغییر در سبک زندگی و مصرف انسولین یا سایر داروها برای تنظیم قند خون خواهد بود.

7. دیابت نوع ۵

در آپریل ۲۰۲۵، دیابت نوع ۵ به‌طور رسمی توسط فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF) به‌عنوان نوعی از دیابت مرتبط با سوء تغذیه شناخته شد. این نوع، که با عنوان «دیابت ناشی از سوءتغذیه» نیز شناخته می‌شود، با دیابت نوع ۱ و ۲ متفاوت است و عمدتاً ناشی از سوء تغذیه مزمن، به ویژه در دوران کودکی یا نوجوانی است.

IDF تخمین می‌زند که دیابت نوع ۵ بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون نفر را در سراسر جهان، به ویژه در آسیا و آفریقا تحت تأثیر قرار داده است.

8. سندرم وولفرام (Wolfram Syndrome)

سندرم وولفرام یک اختلال ژنتیکی نادر است که شامل مجموعه‌ای از بیماری‌ها از جمله دیابت می‌شود. دیابت در این سندرم مشابه نوع ۱ درمان می‌شود، اما با آن یکسان نیست.

9. دیابت خودایمنی نهفته در بزرگسالان (LADA)

LADA نوعی دیابت است که ویژگی‌هایی از هر دو نوع دیابت نوع ۱ و ۲ را دارد. برخی آن را “دیابت نوع ۱.۵” می‌نامند. در حال حاضر دیابت خود ایمنی نهفته در بزرگسالان به‌عنوان یک نوع مجزا از دیابت طبقه‌بندی نمی‌شود، اما تحقیقات برای تمایز دقیق آن از دیابت نوع ۱ و ۲ ادامه دارد.

10. دیابت بی‌مزه

برخی افراد تصور می‌کنند که دیابت بی‌مزه نوعی از دیابت است، چون کلمه «دیابت» در نام آن وجود دارد. اما این درست نیست. دیابت بی‌مزه کاملاً با دیابت (دیابت شیرین) متفاوت است.

علائم دیابت بی مزه

• تشنگی شدید و مداوم؛ حتی با نوشیدن زیاد آب، تشنگی رفع نمی‌شود.
• تکرر ادرار زیاد و رقیق؛ حجم ادرار در این شرایط می‌تواند بیش از ۳ لیتر در روز باشد و در موارد شدید تا ۱۲‑۲۰ لیتر برسد.
• ادرار مکرر روز و شب؛ بیدار شدن برای ادرار شبانه در بیماران مبتلا به دیابت بی مزه رایج است.
• ادرار کم‌غلظت و روشن؛ رنگ ادرار خیلی کم و غلظتش پایین است.

دیابت بی مزه در کودکان، همراه با علائمی همچون خیس کردن بستر، کاهش وزن ناگهانی، ضعف یا رشد کندتر است.

11. دیابت در کودکان

دیابت نوع ۱ در کودکان، وضعیتی است که در آن بدن کودک دیگر انسولین تولید نمی‌کند. در چنین شرایطی و از آنجایی که بدن کودک نیاز به انسولین دارد، باید انسولین از طریق تزریق یا پمپ انسولین جایگزین شود. دیابت نوع ۱ در کودکان، پیش‌تر با نام دیابت نوجوانی یا دیابت وابسته به انسولین شناخته می‌شد.

پیشرفت‌ها در فناوری پایش قند خون و روش‌های تزریق انسولین باعث بهبود کنترل قند خون و کیفیت زندگی کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ شده‌اند.

برای آشنایی بیشتر با دیابت کودکان راهنمای جامع زیر برای والدین را مطالعه کنید:

بایدها و نبایدها بیماری دیابت که باید در نظر داشته باشید:

تشخیص انواع مختلف دیابت

برای تشخیص دیابت ابتدا پزشک شما A1C میانگین قند خون شما در سه ماه گذشته را اندازه‌گیری می‌کند. برای بررسی A1C نیاز به نمونه‌گیری از خون دارید.

هنگامی که قند وارد جریان خون می‌شود، به پروتئینی به نام هموگلوبین متصل می‌شود و افراد با قند خون بالا درصد بیشتری از هموگلوبین با قند پوشیده‌شده دارند. نتیجه A1C نشان می‌دهد چه درصدی از هموگلوبین شما با قند ترکیب شده است.

توجه! به طور کلی، توصیه می‌شود افراد مبتلا به دیابت سطح A1C خود را زیر ۷٪ نگه دارند.

در مطلب زیر می‌توانید به طور کامل با محدوده قند خون برای سنین مختلف آشنا شوید:

محدوده‌ توصیه‌شده انواع قند خون برای تشخیص نوع دیابت

سطوح توصیه‌شده قند خون، می‌توانند به شما کمک کنند تشخیص دهید که آیا قند خون شما در محدوده «نرمال» قرار دارد یا خیر. البته سطح هدف قند خون شما ممکن است به دلایل زیر با توصیه‌های عمومی تفاوت داشته باشد:

• وضعیت کلی سلامتی
• سن
• وجود سایر بیماری‌ها
• مدت زمانی که به دیابت مبتلا بوده‌اید

پزشک بر اساس شرایط پزشکی شما، محدوده هدف مناسب را تعیین خواهد کرد.

محدوده قند خون برای افراد بدون دیابت

برای افرادی که دیابت ندارند، محدوده استاندارد قند خون مستقل از سن یا شرایط دیگر یکسان است. با این حال، ممکن است پزشک بر اساس شرایط خاص شما و ریسک فاکتورها، اهداف متفاوتی تعیین کند. اما به طور کلی قند خون یک فرد عادی این مقدار است:

• قند خون ناشتا: ۹۹ mg/dL یا کمتر
• ۱ تا ۲ ساعت بعد از غذا: ۱۴۰ mg/dL یا کمتر

محدوده قند خون بزرگسالان با دیابت نوع ۱ یا ۲ و کودکان با دیابت نوع ۲

طبق گزارش منتشر شده در انجمن دیابت آمریکا (ADA)، این مقادیر برای بزرگسالان با دیابت نوع ۱ یا ۲ و کودکان با دیابت نوع ۲ توصیه می‌کند:

• قند خون ناشتا (قبل از غذا): ۸۰ تا ۱۳۰ mg/dL
• ۱ تا ۲ ساعت بعد از غذا: کمتر از ۱۸۰ mg/dL

برای کودکان زیر ۱۸ سال با دیابت نوع ۱، زنان باردار و افراد با دیابت بارداری، مقادیر متفاوتی توصیه می‌شود.

محدوده قند خون برای کودکان زیر ۱۸ سال با دیابت نوع ۱

• قند خون ناشتا: ۹۰ تا ۱۳۰ mg/dL
• قبل از خواب و شبانه: ۹۰ تا ۱۵۰ mg/dL

محدوده قند خون برای افراد باردار با دیابت نوع ۱

• قند خون ناشتا: کمتر از ۹۵ mg/dL
• ۱ ساعت بعد از غذا: ۱۴۰ mg/dL یا کمتر
• ۲ ساعت بعد از غذا: ۱۲۰ mg/dL یا کمتر

محدوده قند خون برای افراد مبتلا به دیابت بارداری

• قند خون ناشتا: کمتر از ۹۵ mg/dL
• ۱ ساعت بعد از غذا: ۱۴۰ mg/dL یا کمتر
• ۲ ساعت بعد از غذا: ۱۲۰ mg/dL یا کمتر

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اول از همه، باید نشانه‌های هشداردهنده در انواع دیابت را بشناسید. عوامل زیادی می‌توانند بر سطح قند خون شما تأثیر بگذارند و گاهی مشکلاتی پیش می‌آیند که نیاز به رسیدگی فوری دارند.

در شرایط زیر، رسیدگی فوری حیاتی است. اگر دچار علائم زیر شدید، سریعاً با پزشک تماس بگیرید یا به مراکز درمانی مراجعه کنید:

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

زندگی با دیابت می‌تواند سخت و پر از چالش باشد. گاهی حتی وقتی همه‌چیز را به درستی انجام می‌دهید، سطح قند خونتان ممکن است بالا برود. اما اگر به برنامه درمانی دیابت خود پایبند باشید، احتمالاً بهبود در سطح A1C خود مشاهده خواهید کرد.

اگر سوالی دارید، در بخش نظرات بنویسید و با ما به اشتراک بگذارید.