انواع دیابت | دیابت چند نوع دارد و چه تفاوتی با هم دارند؟

انواع دیابت

دیابت یک بیماری پیچیده است که می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد. علاوه بر انواع رایج دیابت یعنی دیابت نوع ۱، نوع ۲ و دیابت بارداری، انواع دیگری از دیابت نیز وجود دارند که از اهمیت زیادی برخوردارند.

حدود ۲٪ از افراد به انواع دیگر دیابت مبتلا هستند. این موارد شامل دیابت‌های مونوژنیک (تک‌ژنی)، دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک و دیابت ناشی از سندرم‌های نادر می‌شوند که بسیاری از افراد به اشتباه تشخیص داده می‌شوند که موجب تاخیر در دریافت درمان مناسب می‌گردد. در ادامه می‌توانید با انواع مختلف دیابت آشنا شوید.

1. دیابت نوع یک

این نوع دیابت که به دیابت وابسته به انسولین نیز معروف است، در گذشته به آن دیابت نوجوانی گفته می‌شد، اما اکنون می‌دانیم در بزرگسالان نیز به همان میزان رخ می‌دهد. دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن به لوزالمعده حمله کرده و تولید انسولین را متوقف می‌کند.

علائم دیابت نوع ۱ معمولاً در طی چند روز یا هفته ظاهر می‌شود، از جمله:

• تشنگی و گرسنگی مکرر
• ادرار زیاد
• تاری دید
• خستگی
• کاهش وزن بی‌دلیل

حدود ۳۰٪ از بیماران، به‌عنوان اولین علامت، دچار کمای دیابتی می‌شوند که تهدیدکننده‌ حیات است.

علائم خطرناک که نیاز به مراقبت فوری دارند:

• بوی میوه‌ای در تنفس (این بو، شبیه بوی سیب گندیده یا بوی شیرین میوه‌های تخمیر شده و ناشی از تجمع نوعی ماده شیمیایی به نام کتون (به ویژه استون) در بدن است.)
• پوست خشک یا سرخ
• تهوع
• سختی در تنفس
• گیجی یا ناتوانی در تمرکز
• استفراغ
• درد شکم

عوارض احتمالی شامل آسیب به رگ‌های خونی کوچک در چشم یا رتینوپاتی، اعصاب یا نوروپاتی و کلیه‌ها یا نفروپاتی هستند. همچنین خطر بیماری قلبی و سکته بیشتر است.

برای تشخیص از آزمایش قند خون تصادفی (RPG) یا A1C برای بررسی میانگین قند خون سه ماه گذشته استفاده می‌شود.

درمان دیابت نوع ۱ شامل تزریق انسولین است که می‌تواند از طریق سرنگ، قلم انسولین، پمپ یا تزریق با فشار هوا انجام شود.

همچنین لازم است اقدامات زیر را هم انجام دهید:

• تست مکرر قند خون
• برنامه‌ریزی دقیق غذایی
• ورزش روزانه
• مصرف انسولین و داروهایی مانند پراملینتید یا متفورمین منبع

2. دیابت نوع دو

در دیابت نوع ۲، انسولینی که پانکراس تولید می‌کند یا به‌خوبی کار نمی‌کند یا مقدار کافی از آن تولید نمی‌شود. در نتیجه سطح قند خون افزایش می‌یابد. این یک بیماری جدی و در بیشتر موارد مادام‌العمر است.

طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO):

متن انگلیسی:

The most common is type 2 diabetes, usually in adults, which occurs when the body becomes resistant to insulin or doesn’t make enough insulin. In the past 3 decades the prevalence of type 2 diabetes has risen dramatically in countries of all income levels

ترجمه متن:

شایع‌ترین نوع دیابت، نوع 2 است که معمولاً در بزرگسالان اتفاق می‌افتد؛ زمانی که بدن در برابر انسولین مقاوم می‌شود یا انسولین کافی تولید نمی‌کند. در 3 دهه گذشته شیوع دیابت نوع 2 در کشورهایی با هر سطح درآمدی به طور چشمگیری افزایش یافته است. منبع

در گذشته به این نوع «دیابت غیروابسته به انسولین» یا «دیابت بزرگسالان» می‌گفتند، اما اکنون در کودکان و نوجوانان نیز به دلیل چاقی شایع شده است. حدود ۹۰٪ بیماران دیابتی به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند.

در این نوع، لوزالمعده یا پانکراس هنوز انسولین تولید می‌کند اما بدن یا مقدار کافی تولید نمی‌کند یا به درستی استفاده نمی‌کند. مقاومت به انسولین معمولاً در سلول‌های چربی، کبد و عضلات دیده می‌شود.

عوارض دیابت نوع ۲ نسبت به نوع ۱ خفیف‌تر است؛ اما این نوع هم می‌تواند باعث آسیب به کلیه، اعصاب و چشم‌ها شود و خطر بیماری قلبی و سکته را هم افزایش دهد.

چاقی (بیش از ۲۰٪ وزن بیشتر از حد ایده‌آل) یکی از عوامل اصلی است. در این حالت، بدن مقاومت بیشتری به انسولین نشان می‌دهد.

درمان دیابت نوع ۲ شامل موارد زیر است:

• حفظ وزن سالم
• تغذیه مناسب
• ورزش
• و گاهی مصرف دارو

پزشک شما ممکن است چند بار در سال آزمایش A1C را تجویز کند.

تفاوت دیابت نوع ۱ و ۲ چیست؟

همانطور که دیدیم دیابت نوع 1 و نوع 2 هر دو بیماری قند خون بالا هستند، اما منشأ و درمان‌های متفاوتی دارند. به طور خلاصه:

• دیابت نوع ۱ زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی به لوزالمعده (پانکراس) حمله کرده و تولید انسولین را متوقف می‌کند.
• دیابت نوع ۲ زمانی رخ می‌دهد که بدن به انسولین واکنش مناسب نشان نمی‌دهد.
• علائم نوع ۱ سریع ظاهر می‌شوند، اما نوع ۲ معمولاً در طی یک سال بروز می‌کند.
• در نوع ۱ همیشه نیاز به انسولین است، اما در نوع ۲ فقط زمانی که لوزالمعده دیگر کار نکند نیاز به انسولین خواهید داشت.

3. پیش‌دیابت

در این حالت، سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما به‌قدری بالا نیست که به‌عنوان دیابت تشخیص داده شود. محدوده طبیعی قند خون باید بین ۷۰ تا ۹۹ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد؛ در پیش‌دیابت، قند خون بین ۱۱۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است.

پیش‌دیابت معمولاً بدون علامت است و بسیاری از افراد از وجود آن بی‌اطلاعند. بیش از ۷۰٪ افراد مبتلا به پیش‌دیابت در نهایت به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند. همچنین در معرض آسیب به قلب، کلیه و اعصاب قرار می‌گیرند.

4. دیابت بارداری

بارداری باعث نوعی مقاومت به انسولین می‌شود. اگر این وضعیت به دیابت منجر شود، به آن دیابت بارداری می‌گویند که در ۲ تا ۱۰٪ بارداری‌ها دیده می‌شود.

تشخیص از طریق تست چالش گلوکز یا تست تحمل گلوکز خوراکی بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌شود.

این بیماری معمولاً علائم خفیفی مثل تشنگی بیشتر یا ادرار مکرر ایجاد می‌کند و بعد از زایمان از بین می‌رود. اما افرادی که دیابت بارداری داشته‌اند، ۸ تا ۱۰ برابر بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند و خطر بیماری قلبی در آن‌ها دو برابر کسانی است که این بیماری را نداشته‌اند.

اگر دیابت بارداری داشته‌اید، باید تا آخر عمر هر ۳ سال یک‌بار برای دیابت نوع ۲ آزمایش شوید.

دیابت بارداری برای جنین خطر بیشتری نسبت به مادر دارد. چون قند خون مادر از طریق جفت به جنین منتقل می‌شود، کنترل دیابت بارداری برای محافظت از رشد و سلامت جنین ضروری است.

جنین ممکن است قبل از تولد افزایش وزن غیرطبیعی پیدا کند، در زمان تولد دچار مشکلات تنفسی شود یا در آینده خطر چاقی و دیابت در او افزایش یابد. همچنین ممکن است به دلیل بزرگ بودن بیش از حد جنین، نیاز به سزارین باشد یا جنین دچار آسیب به قلب، کلیه، اعصاب یا چشم‌ها شود.

5. دیابت مونوژنیک (تک‌ژنی)

دیابت مونوژنیک نوعی نادر از دیابت است که به دلیل تغییر در یک ژن خاص رخ می‌دهد و بر میزان تولید انسولین در بدن تاثیر می‌گذارد. اگر والد دارای این جهش باشد، احتمال انتقال آن به فرزندان ۵۰٪ است.

در واقع این جهش ژنی اغلب از یکی از والدین یا هر دو به ارث می‌رسد، اما گاهی ممکن است به‌طور ناگهانی و بدون سابقه خانوادگی نیز رخ دهد. در ایالات متحده، دیابت مونوژنیک حدود ۱ تا ۴ درصد از کل موارد دیابت را شامل می‌شود.

دو نوع اصلی از دیابت مونوژنیک عبارت‌اند از:

• دیابت نوزادی: که در نوزادان، پیش از ۶ ماهگی تشخیص داده می‌شود. این نوع از دیابت با دیابت نوع ۱ متفاوت است، زیرا یک بیماری خودایمنی نیست و بدن سلول‌های تولیدکننده انسولین را از بین نبرده است.
• دیابت جوانی با شروع بلوغ: که در نوجوانان و جوانان بروز می‌کند. در صورتی که فرزندی این جهش را به ارث ببرد، فارغ از وزن، سبک زندگی یا نژاد، غالبا پیش از ۲۵ سالگی به MODY مبتلا خواهد شد.

پزشکان گاهی دیابت مونوژنیک را با دیابت نوع ۲ اشتباه می‌گیرند. در شرایط زیر پزشک به این نوع خاص از دیابت مشکوک می‌شود:

• تشخیص دیابت قبل از ۶ ماهگی نوزاد
• ابتلای کودک یا نوجوان به دیابت؛ به ویژه در صورت داشتن سابقه خانوادگی، در حالی که علائم آن نه با دیابت نوع ۱ سازگار است و نه با دیابت نوع ۲
• وجود قند خون نسبتاً بالا در حالت ناشتا

در این صورت، پزشک انجام آزمایش ژنتیک را برای تایید تشخیص و مشخص شدن نوع خاص دیابت توصیه می‌کند. همچنین ممکن است سایر اعضای خانواده نیز مورد آزمایش قرار گیرند. در برخی موارد، دیابت مونوژنیک را می‌توان با داروهای خوراکی خاص کنترل کرد و نیازی به تزریق انسولین نیست.

6. دیابت ثانویه

دیابت ثانویه نوعی از دیابت است که در اثر ابتلا به یک بیماری زمینه‌ای دیگر ایجاد می‌شود. این بیماری‌های اولیه عبارت‌اند از:

• اختلالات غدد درون‌ریز یا مشکلات هورمونی مانند تولید بیش از حد هورمون کورتیزول (سندرم کوشینگ Cushing’s syndrome) یا هورمون رشد (آکرومگالی Acromegaly)
• اختلالات مرتبط با پانکراس
• تجمع بیش از حد آهن در بدن
• فیبروز کیستیک (Cystic Fibrosis)
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
• مصرف برخی داروها مانند کورتون‌ها (استروئیدها)

دیابت نوع ۳c در واقع نوعی از دیابت ثانویه است که در نتیجه آسیب به پانکراس ناشی از بیماری‌هایی مانند سرطان پانکراس، پانکراتیت، فیبروز کیستیک یا هموکروماتوز به وجود می‌آید. همچنین اگر بخشی از پانکراس در اثر آسیب برداشته شود، ممکن است فرد به این نوع دیابت مبتلا شود.

درمان این نوع دیابت شامل کنترل بیماری زمینه‌ای، ایجاد تغییر در سبک زندگی و مصرف انسولین یا سایر داروها برای تنظیم قند خون خواهد بود.

7. دیابت نوع ۵

در آپریل ۲۰۲۵، دیابت نوع ۵ به‌طور رسمی توسط فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF) به‌عنوان نوعی از دیابت مرتبط با سوء تغذیه شناخته شد. این نوع، که با عنوان «دیابت ناشی از سوءتغذیه» نیز شناخته می‌شود، با دیابت نوع ۱ و ۲ متفاوت است و عمدتاً ناشی از سوء تغذیه مزمن، به ویژه در دوران کودکی یا نوجوانی است.

IDF تخمین می‌زند که دیابت نوع ۵ بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون نفر را در سراسر جهان، به ویژه در آسیا و آفریقا تحت تأثیر قرار داده است.

8. سندرم وولفرام (Wolfram Syndrome)

سندرم وولفرام یک اختلال ژنتیکی نادر است که شامل مجموعه‌ای از بیماری‌ها از جمله دیابت می‌شود. دیابت در این سندرم مشابه نوع ۱ درمان می‌شود، اما با آن یکسان نیست.

9. دیابت خودایمنی نهفته در بزرگسالان (LADA)

LADA نوعی دیابت است که ویژگی‌هایی از هر دو نوع دیابت نوع ۱ و ۲ را دارد. برخی آن را “دیابت نوع ۱.۵” می‌نامند.

در حال حاضر LADA به‌عنوان یک نوع مجزا از دیابت طبقه‌بندی نمی‌شود، اما تحقیقات برای تمایز دقیق آن از دیابت نوع ۱ و ۲ ادامه دارد.

10. دیابت بی‌مزه

برخی افراد تصور می‌کنند که دیابت بی‌مزه نوعی از دیابت است، چون کلمه «دیابت» در نام آن وجود دارد. اما این درست نیست. دیابت بی‌مزه کاملاً با دیابت (دیابت شیرین) متفاوت است.

11. دیابت در کودکان

دیابت نوع ۱ در کودکان، وضعیتی است که در آن بدن کودک شما دیگر هورمون مهمی به نام انسولین تولید نمی‌کند. کودک شما برای زنده ماندن به انسولین نیاز دارد، بنابراین باید انسولین از طریق تزریق یا پمپ انسولین جایگزین شود. دیابت نوع ۱ در کودکان پیش‌تر با نام دیابت نوجوانی یا دیابت وابسته به انسولین شناخته می‌شد.

پیشرفت‌ها در فناوری پایش قند خون و روش‌های تزریق انسولین باعث بهبود کنترل قند خون و کیفیت زندگی کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ شده‌اند.

بایدها و نبایدها

تشخیص انواع مختلف دیابت

A1C میانگین قند خون شما در سه ماه گذشته را اندازه‌گیری می‌کند. برای بررسی A1C نیاز به نمونه‌گیری از خون دارید.

هنگامی که قند وارد جریان خون می‌شود، به پروتئینی به نام هموگلوبین متصل می‌شود. افراد با قند خون بالا درصد بیشتری از هموگلوبین با قند پوشیده‌شده دارند. نتیجه A1C نشان می‌دهد چه درصدی از هموگلوبین شما با قند ترکیب شده است.

به طور کلی توصیه می‌شود افراد مبتلا به دیابت سطح A1C خود را زیر ۷٪ نگه دارند.

محدوده‌های توصیه‌شده انواع قند خون برای تشخیص نوع دیابت

سطوح توصیه‌شده قند خون می‌توانند به شما کمک کنند تشخیص دهید که آیا قند خون شما در محدوده “نرمال” قرار دارد یا خیر. البته سطح هدف قند خون شما ممکن است به دلایل زیر با توصیه‌های عمومی تفاوت داشته باشد:

• وضعیت کلی سلامتی شما
• سن
• وجود سایر بیماری‌ها
• مدت زمانی که به دیابت مبتلا بوده‌اید

پزشک بر اساس شرایط پزشکی شما، محدوده هدف مناسب را تعیین خواهد کرد.

محدوده قند خون برای افراد بدون دیابت

برای افرادی که دیابت ندارند، محدوده استاندارد قند خون مستقل از سن یا شرایط دیگر یکسان است. با این حال، ممکن است پزشک بر اساس شرایط خاص شما و ریسک فاکتورها، اهداف متفاوتی تعیین کند. اما به طور کلی قند خون یک فرد عادی این مقدار است:

• قند خون ناشتا: ۹۹ mg/dL یا کمتر
• ۱ تا ۲ ساعت بعد از غذا: ۱۴۰ mg/dL یا کمتر

محدوده قند خون بزرگسالان با دیابت نوع ۱ یا ۲ و کودکان با دیابت نوع ۲

انجمن دیابت آمریکا (ADA)، این مقادیر برای بزرگسالان با دیابت نوع ۱ یا ۲ و کودکان با دیابت نوع ۲ توصیه می‌کند:

• قند خون ناشتا (قبل از غذا): ۸۰ تا ۱۳۰ mg/dL
• ۱ تا ۲ ساعت بعد از غذا: کمتر از ۱۸۰ mg/dL

برای کودکان زیر ۱۸ سال با دیابت نوع ۱، زنان باردار و افراد با دیابت بارداری، مقادیر متفاوتی توصیه می‌شود.

محدوده قند خون برای کودکان زیر ۱۸ سال با دیابت نوع ۱

• قند خون ناشتا: ۹۰ تا ۱۳۰ mg/dL
• قبل از خواب و شبانه: ۹۰ تا ۱۵۰ mg/dL

محدوده قند خون برای افراد باردار با دیابت نوع ۱

• قند خون ناشتا: کمتر از ۹۵ mg/dL
• ۱ ساعت بعد از غذا: ۱۴۰ mg/dL یا کمتر
• ۲ ساعت بعد از غذا: ۱۲۰ mg/dL یا کمتر

محدوده قند خون برای افراد مبتلا به دیابت بارداری

• قند خون ناشتا: کمتر از ۹۵ mg/dL
• ۱ ساعت بعد از غذا: ۱۴۰ mg/dL یا کمتر
• ۲ ساعت بعد از غذا: ۱۲۰ mg/dL یا کمتر

درمان انواع مختلف دیابت چگونه است؟

فرقی نمی‌کند چه نوع دیابتی دارید؛ در هر صورت باید برای مدیریت بیماری، همکاری نزدیکی با پزشک خود داشته باشید. هدف اصلی، حفظ سطح قند خون در محدوده هدف تعیین‌شده توسط پزشک است. این محدوده بر اساس نوع دیابت، سن و وجود عوارض احتمالی متفاوت است.

اگر به دیابت بارداری مبتلا هستید، محدوده هدف قند خون شما پایین‌تر از سایر انواع دیابت خواهد بود.

فعالیت بدنی نقش مهمی در کنترل دیابت دارد. از پزشک خود بپرسید چه مقدار ورزش هوازی در هفته برای شما مناسب است. رژیم غذایی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. علاوه بر این، باید فشار خون و کلسترول خون خود را نیز تحت نظر داشته باشید.

درمان دیابت نوع یک

همه‌ی افراد مبتلا به دیابت نوع یک (T1D) برای ادامه زندگی باید انسولین دریافت کنند، چون آسیب وارد شده به پانکراس دائمی است. انواع مختلفی از انسولین با زمان شروع اثر، اوج اثر و مدت‌زمان تاثیر متفاوت وجود دارد:

• انسولین به صورت تزریق زیر جلدی مصرف می‌شود. پزشک به شما آموزش می‌دهد که چگونه انسولین را به‌درستی تزریق و محل تزریق را تغییر دهید.
• همچنین می‌توانید از پمپ انسولین استفاده کنید؛ دستگاهی که خارج از بدن پوشیده می‌شود و قابل برنامه‌ریزی برای تزریق دوزهای مشخص است.
• مانیتورهای پیوسته قند خون (CGM) نیز می‌توانند به‌صورت ۲۴ ساعته سطح قند خون شما را بررسی کنند.

در طول روز باید به‌طور منظم سطح قند خون خود را کنترل کنید. در صورت نیاز، ممکن است لازم باشد داروهایی برای کنترل کلسترول، فشار خون بالا یا سایر عوارض نیز مصرف کنید.

درمان دیابت نوع دو

دیابت نوع دو (T2D) با رژیم غذایی و ورزش قابل کنترل، و در برخی موارد حتی برگشت‌پذیر است. همچنین می‌توان آن را با انواع داروها برای کنترل سطح قند خون درمان کرد.

متفورمین معمولاً اولین دارویی است که تجویز می‌شود. این دارو با کاهش تولید گلوکز در کبد عمل می‌کند. اگر متفورمین مؤثر نباشد، پزشک داروی دیگری را تجویز خواهد کرد.

شما باید به‌طور مداوم سطح قند خون خود را کنترل کنید. همچنین ممکن است به داروهایی برای مدیریت فشار خون و کلسترول نیاز داشته باشید.

درمان دیابت بارداری

دیابت بارداری با روش‌های زیر قابل کنترل است:

• رژیم غذایی متعادل
• ورزش روزانه
• کنترل وزن
• مصرف انسولین در صورت نیاز

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

شما باید نشانه‌های هشداردهنده در انواع دیابت را بشناسید. عوامل زیادی می‌توانند بر سطح قند خون شما تأثیر بگذارند و گاهی مشکلاتی پیش می‌آیند که نیاز به رسیدگی فوری دارند.

اگر دچار علائم زیر شدید، سریعاً با پزشک تماس بگیرید یا به مراکز درمانی مراجعه کنید:

• علائم قند خون بالا (تشنگی، تکرر ادرار، خستگی)
• علائم قند خون پایین (لرزش، گرسنگی، گیجی)
• علائم کتون اضافی در ادرار یا کتواسیدوز دیابتی (تهوع، بوی شیرین یا میوه‌ای در تنفس، ضعف)
• علائم سندرم هیپراُسمولار غیر کتونی HHNS (قند بالای ۶۰۰، گیجی، توهم)

در این شرایط رسیدگی فوری حیاتی است.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

زندگی با دیابت می‌تواند سخت و پر از چالش باشد. گاهی حتی وقتی همه‌چیز را به درستی انجام می‌دهید، سطح قند خونتان ممکن است بالا برود. اما اگر به برنامه درمانی دیابت خود پایبند باشید، احتمالاً بهبود در سطح A1C خود مشاهده خواهید کرد.