چرا رفلاکس معده در بارداری شایع است؟ راهکارهای ایمن برای کنترل آن
بازگشت اسید معده در دوران بارداری مشکل شایعی است که می‌تواند ناشی از تغییرات هورمونی، فشار رحم، رژیم غذایی و استرس باشد. برای کاهش علائم، تنظیم رژیم غذایی، پرهیز از غذا خوردن قبل از خواب، مدیریت استرس و انتخاب وضعیت مناسب خواب اهمیت زیادی دارد.
اگر این اقدامات کافی نبود، مشورت با پزشک برای دریافت داروهای ایمن ضروری است. با شناخت علل و روش‌های کاهش بازگشت اسید، مادران باردار می‌توانند راحتی بیشتری تجربه کرده و سلامت خود را در طول بارداری حفظ کنند.
چرا زنان باردار اغلب در دوران بارداری رفلاکس معده را تجربه می‌کنند؟
در دوران بارداری، افزایش هورمون پروژسترون باعث شل شدن عضلات، از جمله دریچه مری و بازگشت اسید معده می‌شود. رشد رحم و فشار بر معده، مصرف غذاهای چرب، تند یا اسیدی و استرس نیز این مشکل را تشدید می‌کنند.
9 نفر از هر 10 زن باردار تا سه‌ماهه سوم بارداری دچار علائم بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) می‌شوند. سوزش معده یا سوزش سر دل معمولاً اصلی‌ترین مشکل است؛ اما در برخی افراد، شدت رفلاکس در دوران بارداری به حدی زیاد می‌شود که حالت تهوع و استفراغ را نیز به همراه دارد.
Heartburn can develop at any stage of the pregnancy, but it is most common during the second and third trimesters.
سوزش معده ممکن است در هر مرحله‌ای از بارداری رخ دهد اما بیشتر در سه‌ماهه دوم و سوم شایع است.
بر اساس یک مطالعه در سال ۲۰۱۰، رفلاکس معده شدید یا بیماری رفلاکس معده-مری (GERD) در حدود ۸۰ درصد بارداری‌ها دیده می‌شود.
احتمال بروز آن در افرادی که قبلاً باردار بوده‌اند یا پیش از بارداری مشکل سوزش معده داشته‌اند، بیشتر است. با این حال، برای بسیاری زنان، بارداری نخستین مواجهه با این علامت است.
علت سوزش سر دل در دوران بارداری چیست؟
سوء هاضمه زمانی رخ می‌دهد که اسید معده باعث تحریک دیواره معده یا مری شود و احساس درد و سوزش ایجاد کند.
در دوران بارداری، احتمال بروز سوء هاضمه به دلایل زیر بیشتر است:
- تغییرات هورمونی: هورمون‌ها روند هضم را کند می‌کنند و احتمال نفخ، یبوست و سوزش معده را افزایش می‌دهند.
- فشار جنین در حال رشد به معده: بزرگ شدن رحم و رشد جنین فضای معده را کم کرده و باعث فشار و رفلاکس اسید می‌شود.
- شل شدن عضلات بین معده و مری که باعث بالا آمدن اسید معده می‌شود: هورمون پروژسترون باعث شل شدن بیش از حد دریچه بین معده و مری می‌شود و در نتیجه اسید معده به مری برمی‌گردد.
همچنین، احتمال سوء هاضمه در بارداری بیشتر است اگر:
- قبل از بارداری سابقه سوء هاضمه داشته‌اید
- قبلاً باردار بوده‌اید
- در مراحل پایانی بارداری هستید
در واقع هرچه بارداری جلوتر می‌رود، احتمال و شدت سوزش معده بیشتر می‌شود.
سوزش سر دل در دوران بارداری چگونه احساس می‌شود؟
این عارضه به صورت احساس سوزش از زیر جناغ سینه تا گلو بروز می‌کند و علت آن برگشت اسید معده به مری است. در برخی موارد، اسید حتی به گلو یا دهان می‌رسد و طعم تلخ یا ترش ایجاد می‌کند.
علائم زیر معمولاً ۳۰ دقیقه تا یک ساعت بعد از غذا خوردن ظاهر می‌شود و در هنگام خم شدن، دراز کشیدن یا بلند کردن اجسام بدتر می‌شود:
- احساس سوزش در قفسه سینه یا گلو
- مزه ترش یا تلخ در پشت گلو
- احساس پری یا نفخ در شکم
- برگشت غذا به دهان (ریفلاکس)
- آروغ زدن مکرر
- حالت تهوع
- درد خفیف اما آزاردهنده
درمان رفلاکس معده در دوران بارداری چگونه است؟
درمان رفلاکس معده به صورت مرحله‌ای توصیه می‌شود: ابتدا با تغییر سبک زندگی (مانند خوردن وعده‌های کوچک‌تر و بیشتر، پرهیز از غذا خوردن نزدیک زمان خواب، و بالا بردن سر تخت) شروع می‌شود و در صورت ناکافی بودن، می‌توان از درمان دارویی کمک گرفت.
داروهای مورد استفاده برای سوء هاضمه و سوزش معده در بارداری شامل موارد زیر است:
- آنتی‌اسیدها و سوکرالفیت: برای خنثی کردن اسید معده. برخی از انواع آنتی‌اسیدها را می‌توانید از داروخانه تهیه کنید (به داروساز بگویید که باردار هستید، زیرا برخی آنتی‌اسیدها برای بارداری مناسب نیستند).
- آلژینات‌ها: برای تسکین سوء هاضمه ناشی از رفلاکس اسید با جلوگیری از بالا آمدن اسید معده به مری. با توجه به اینکه اغلب محصولات آلژینات در رده‌بندی C قرار دارند، تجویز و مصرف آنها باید تنها با سنجش دقیق فواید برای مادر در برابر خطرات احتمالی برای جنین و حتماً تحت نظارت پزشک انجام شود.
ممکن است فقط در زمان بروز علائم نیاز به مصرف آنتی‌اسیدها و آلژینات‌ها داشته باشید. با این حال، پزشک ممکن است توصیه کند که آنها را قبل از بروز علائم، مثلاً قبل از غذا یا خواب، مصرف کنید.
توجه: آنتی‌اسیدها را همزمان با مکمل‌های اسید فولیک یا آهن مصرف نکنید، زیرا می‌توانند مانع جذب این مکمل‌ها شوند. حداقل دو ساعت فاصله بین مصرف آنها رعایت کنید.
اگر آنتی‌اسیدها و آلژینات‌ها علائم را بهبود ندهند، پزشک ممکن است داروی دیگری برای کاهش اسید معده تجویز کند.
چگونه رفلاکس اسید را در دوران بارداری کاهش دهیم؟
معمولاً تسکین سوزش معده در بارداری نیازمند کمی آزمون و خطاست. تغییر عادات روزمره یکی از ایمن‌ترین روش‌ها برای مادر و جنین است.
برخی راهکارها برای کاهش سوزش معده در بارداری به شرح زیر است:
- به جای وعده‌های سنگین، وعده‌های کوچک و متعدد بخورید و در حین غذا خوردن زیاد آب ننوشید. نوشیدن آب مهم است، اما بهتر است بین وعده‌ها باشد.
- آهسته غذا بخورید و هر لقمه را خوب بجوید.
- چند ساعت قبل از خواب چیزی نخورید.
- از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های محرک سوزش معده مثل شکلات، غذاهای چرب و تند، مرکبات، گوجه‌فرنگی، نوشابه گازدار و کافئین پرهیز کنید.
- بعد از غذا حداقل یک ساعت صاف بنشینید یا کمی قدم بزنید.
- لباس راحت و آزاد بپوشید؛ از لباس‌هایی که شکم و کمر را فشار می‌دهند، اجتناب کنید.
- وزن سالم خود را حفظ کنید.
- هنگام خواب، بالاتنه خود را با بالش کمی بالاتر بگذارید.
- به پهلوی چپ بخوابید (خوابیدن روی پهلوی راست معده را بالاتر از مری قرار می‌دهد و باعث رفلاکس می‌شود).
- بعد از غذا آدامس بدون قند بجوید؛ بزاق اضافی می‌تواند اسید را خنثی کند.
- خوردن ماست یا یک لیوان شیر هم ممکن است علائم را آرام کند.
- روش‌های طب مکمل مثل طب سوزنی، یوگا یا تکنیک‌های آرام‌سازی هم می‌توانند کمک کنند (با مشورت پزشک).
- سیگار و مواد محرک مصرف نکنید؛ چرا که سیگار هم به سلامت بارداری آسیب می‌زند و هم اسید معده را افزایش می‌دهد. اگر ترک سیگار برایتان سخت است، حتماً با پزشک مشورت کنید.
چه غذاهایی در بارداری به کاهش رفلاکس کمک می‌کنند؟
برای تسکین فوری می‌توانید:
- ماست یا شیر مصرف کنید.
- یک قاشق عسل در شیر گرم حل کرده و بنوشید.
- آدامس بجوید تا اسید خنثی شود.
برخی خوراکی‌ها می‌توانند علائم GERD را کاهش دهند، از جمله:
- ماست
- دمنوش زنجبیل
- بادام
- آناناس
- سوپ‌ها و شیک‌های سبک و زود‌هضم
همچنین همانطور که اشاره کردیم خوردن ۴ یا ۵ وعده کوچک در روز به جای سه وعده بزرگ، معمولاً علائم را بهتر کنترل می‌کند.
آیا می‌توان از داروهای بدون نسخه برای تسکین رفلاکس معده در دوران بارداری استفاده کرد؟
برخی داروهای ضداسید مثل آلومینیوم هیدروکساید، منیزیم هیدروکساید یا شربت‌های معده مانند آلومینیوم سیترات می‌توانند مفید باشند، اما حتماً باید با پزشک یا داروساز مشورت کنید؛ زیرا ایمنی مصرف داروها در دوران بارداری به‌طور کامل مشخص نیست و به خصوص در سه‌ماهه اول بارداری حساس‌تر است. به طور کلی:
داروهای مجاز:
- در موارد خفیف: آنتی‌اسیدهایی مثل شربت آلومینیوم ام‌جی‌اس یا قرص جویدنی کلسیم کربنات
- در موارد شدیدتر: داروی فاموتیدین (قرص فاموتیدین ۲۰ یا ۴۰ میلی‌گرم) یا سایمتیدین می‌تواند کمک‌کننده باشد. اگر این درمان‌ها مؤثر واقع نشوند (موارد مقاوم به درمان)، پزشک داروهای قوی‌تری مانند لانسوپرازول را که از خانواده PPIها هستند، تجویز خواهد کرد.
داروهای ممنوع:
- داروهای حاوی بی‌کربنات باید پرهیز شوند، چون می‌توانند باعث عوارضی مانند اسیدوز متابولیک یا تجمع مایع در بدن مادر و جنین شوند.
بنابراین، بهترین کار مشورت با پزشک برای انتخاب داروی مناسب است.
توصیه می‌شود:
- بهتر است در سه‌ماهه آخر از منیزیم پرهیز کنید چون می‌تواند در انقباضات زایمان اختلال ایجاد کند.
- از آنتی‌اسیدهای پرسدیم پرهیز کنید (ممکن است باعث تجمع مایعات شوند).
- داروهایی با ترکیبات آلومینیوم (مثل هیدروکسید یا کربنات آلومینیوم) هم توصیه نمی‌شوند چون باعث یبوست می‌شوند.
- داروهای حاوی آسپرین (مانند برخی محصولات مشابه آلکا سلتزر) ممنوع هستند.
اگر نیاز به مصرف مکرر آنتی‌اسید دارید، ممکن است مشکل شما به بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) تبدیل شده باشد. در این صورت، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا داروهای قوی‌تری مانند امپرازول یا پنتوپرازول (با تجویز پزشک) برای شما در نظر گرفته شود.
هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد داروهای بدون نسخه برای درمان GERD باعث نقص مادرزادی شوند. با این حال، همیشه قبل از مصرف هر دارو یا مکمل در دوران بارداری باید با پزشک زنان مشورت کنید.
چگونه می‌توان از رفلاکس معده در دوران بارداری جلوگیری کرد؟
راه‌های پیشگیری از رفلاکس معده در بارداری عبارت‌اند از:
- خوردن وعده‌های کوچک و متعدد به جای وعده‌های بزرگ
- آهسته خوردن غذا
- صاف نشستن هنگام غذا خوردن
- نوشیدن مایعات بین وعده‌ها (نه همراه با غذا)
- پرهیز از غذاهای سرخ‌شده، پرادویه یا چرب
- پرهیز از مرکبات، نوشابه‌های گازدار و کافئین
- حداقل دو تا سه ساعت بعد از غذا دراز نکشید
- بالاتر قرار دادن سر و شانه‌ها هنگام خواب
- پرهیز از سیگار و الکل (که هم سوزش معده را بدتر می‌کند و هم برای جنین خطرناک است)
چه زمانی باید در مورد رفلاکس معده در دوران بارداری با پزشک خود تماس بگیرم؟
اگر با تغییر سبک زندگی همچنان سوزش معده ادامه داشت، پزشک زنان می‌تواند داروهای ایمن در بارداری برای شما تجویز کند. همچنین اگر علائم زیر را داشتید، باید سریعاً با پزشک تماس بگیرید:
- بیدار شدن مکرر شبانه از شدت سوزش معده
- مشکل در بلع
- استفراغ خونی
- مدفوع سیاه‌رنگ
- کاهش وزن بدون دلیل
توجه کنید:
- اگر درد سوزشی از پشت استخوان سینه به سمت گلو می‌رود طبیعی است؛ اما اگر درد در بالای شکم و زیر دنده‌ها باشد، می‌تواند نشانه پره‌اکلامپسی باشد.
- اگر در سمت راست بالای شکم و همراه با حالت تهوع درد دارید، ممکن است علامت بیماری کبدی در بارداری باشد.
آیا سوزش معده نشانه پره‌اکلامپسی است؟
پره‌اکلامپسی یک عارضه جدی بارداری است که با فشار خون بالا و علائمی مثل سردرد، تاری دید، درد در سمت راست شکم و گاهی سوزش معده همراه است. اما اگر تنها علامت شما سوزش معده باشد، احتمالاً به پره‌اکلامپسی مربوط نیست.
توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما
۹ ماه بارداری با سختی‌ها و شیرینی‌های خاص خود همراه است. مراقبت‌های جسمی و روحی در این دوران اهمیت زیادی دارد. به طور خلاصه، رفلاکس اسید در دوران بارداری یک مشکل شایع و طبیعی است که به دلیل تغییرات هورمونی و فیزیولوژیک بدن رخ می‌دهد. اما اگر همراه با علائمی مانند درد شدید قفسه سینه یا شکم بود، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
در بیشتر موارد با تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی (مثل خوردن وعده‌های کوچک‌تر و پرهیز از غذاهای تند و چرب) می‌توان آن را کنترل کرد. مصرف شیر یا ماست هم ممکن است علائم را کاهش دهد. پیش از مصرف هر داروی ضداسید در بارداری، حتماً با پزشک متخصص زنان مشورت کنید.
