قرص ملاتونین چیست؟ راهنمای کامل مصرف، دوز و عوارض جانبی

مقدمه و شناخت قرص ملاتونین

• نام تجاری (Brand Names): ملاتونین رازک، ملاتونین زهراوی، ملاتونکس، سیرکادین، ملاتونین ناترول.
• نام ژنریک: ملاتونین (Melatonin)
• دسته‌بندی دارویی (کلاس دارویی): هورمون طبیعی، مکمل غذایی، داروی تنظیم‌کننده خواب
• نحوه مصرف: بلعیدنی، زیر زبانی، نوشیدنی، استنشاقی
• مکانیزم اثر: ملاتونین یک ماده مشتق‌شده از تریپتوفان است که غده پینه‌آل در مغز ما آن را تولید می‌کند. کارکرد اصلی آن، پیام‌رسانی به بدن برای آماده شدن جهت خواب است. بدن ما به تاریکی واکنش نشان می‌دهد و تولید ملاتونین را افزایش می‌دهد، در حالی که نور این تولید را کاهش می‌دهد.

قرص ملاتونین چیست و چگونه کار می‌کند؟

ملاتونین ابزار طبیعی بدن برای تنظیم ساعت داخلی است. این هورمون، زمان‌بندی طبیعی خواب شما را تقویت کرده و به بدن کمک می‌کند تا بداند چه زمانی باید آرام شود. این قرص‌ها هورمون ملاتونین را به بدن اضافه کرده و گیرنده‌های خواب را در مغز فعال می‌کنند. به همین دلیل، زمان لازم برای به خواب رفتن کوتاه می‌شود و کیفیت کلی خواب بهبود می‌یابد.

وقتی قرص ملاتونین مصرف می‌کنید، این هورمون وارد بدن می‌شود و به گیرنده‌های مخصوصی در مغز می‌چسبد. این گیرنده‌ها مثل کلید و قفل هستند؛ وقتی ملاتونین به آن‌ها وصل می‌شود، پیام‌هایی که باعث بیدار ماندن شما می‌شوند، خاموش می‌شوند. به این ترتیب، بدن آماده خوابیدن می‌شود.

به عبارت ساده، ملاتونین «ترمز» سیستم بیداری شما را می‌کشد و سرعت آماده‌سازی بدن برای ورود به فاز استراحت و خواب را افزایش می‌دهد.

داروهای مرتبط/مشابه ملاتونین

• رام
• تاسیملتئون
• آگوملاتین

نکات کلیدی قرص ملاتونین

• ملاتونین معمولا به کاهش زمان لازم برای به خواب رفتن کمک می‌کند و این زمان را حدود ۷ تا ۱۲ دقیقه کاهش می‌دهد. این اثر در سالمندان و افرادی که دارای اختلالات خاص خواب هستند، ممکن است محسوس‌تر باشد.
• این دارو برای درمان بی‌خوابی‌های کوتاه‌مدت، پرواز زدگی (جت‌لگ) و اختلال تاخیر در فاز خواب (که در آن فرد بسیار دیرتر از زمان معمول به خواب می‌رود) موثر است.
• مصرف ملاتونین توانایی شما برای رانندگی یا کار با ماشین‌آلات را برای حداقل ۴ تا ۵ ساعت پس از مصرف تحت تاثیر قرار می‌دهد و باید از این فعالیت‌ها پرهیز کرد.

برای آشنایی با ماهیت اختلالات خواب و مهم‌ترین نشانه‌ها و روش‌های تشخیص آن، می‌توانید مطلب زیر را مطالعه کنید:

چه کسانی می‌توانند قرص ملاتونین مصرف کنند؟

ملاتونین معمولا برای بسیاری از مشکلات خواب تجویز می‌شود:

• بزرگسالانی که از بی‌خوابی کوتاه‌مدت رنج می‌برند؛
• افرادی که به دلیل پرواززدگی (جت‌لگ) دچار اختلال در ریتم خواب شده‌اند؛
• افرادی که مبتلا به سندروم تاخیر فاز خواب هستند، و برای به خواب رفتن در ساعات معمول مشکل دارند؛
• بزرگسالان و کودکان نابینا که دچار اختلالات ریتم شبانه‌روزی هستند؛
• کودکان و نوجوانان با اختلالات رشدی و عصبی مانند اوتیسم، فلج مغزی یا سایر اختلالات سیستم عصبی مرکزی که دچار مشکلات خواب هستند. در این موارد، مصرف ملاتونین می‌تواند زمان به خواب رفتن را کاهش دهد و باید حتما تحت نظر متخصص باشد.

چه کسانی ممکن است نتوانند قرص ملاتونین مصرف کنند؟

مصرف ملاتونین برای برخی افراد یا در شرایط خاص، با ریسک بالاتری همراه است. در این موارد، باید از مصرف آن خودداری شود یا فقط با احتیاط و زیر نظر پزشک مصرف شود:

• اختلالات خون‌ریزی: ملاتونین ممکن است فرایند لخته شدن خون را آهسته کند. بنابراین، ممکن است خطر خون‌ریزی را تشدید می‌کند.
• افسردگی: اگرچه برخی از تداخلات دارویی برای درمان افسردگی وجود دارد، اما خود ملاتونین نیز می‌تواند علائم افسردگی را بدتر کند.
• فشار خون بالا: ملاتونین می‌تواند فشار خون را در افرادی که داروهای خاصی برای کنترل فشار خون مصرف می‌کنند، بالا ببرد. این ترکیب ناامن است و باید از آن اجتناب شود.
• اختلالات تشنجی (صرع): شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف ملاتونین ممکن است خطر بروز تشنج را افزایش دهد.
• گیرندگان پیوند عضو: ملاتونین ممکن است با تاثیر داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی که برای جلوگیری از پس زدن عضو پیوندی استفاده می‌شوند، تداخل ایجاد کند.
• بارداری: زنان باردار، شیرده یا افرادی که قصد بارداری دارند.

قوی‌ترین قرص‌های خواب‌آور کدامند؟

قوی‌ترین قرص‌های خواب‌آور داروهایی هستند که پزشک تجویز می‌کند و مستقیما روی سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) تاثیر می‌گذارند. این داروها فعالیت مغز را بسیار کُند می‌کنند تا شما سریع‌تر به خواب بروید.

این قرص‌ها عملکردی بسیار قوی‌تر و متفاوت‌تر از ملاتونین دارند، چون ملاتونین فقط هورمونی است که خواب را به‌طور طبیعی تنظیم می‌کند، اما این داروها مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

چنین داروهایی معمولا فقط برای دوره‌های بسیار کوتاه تجویز می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

• بنزودیازپین‌ها: این دسته از داروها، که شامل مواردی مانند تمازپام و دیازپام می‌شود، برای درمان بی‌خوابی و اضطراب شدید استفاده می‌شوند.
• هیپنوتیزم‌کننده‌های غیربنزودیازپینی: این‌ داروها شامل داروهایی مانند زولپیدم، زالپلون و زوپیکلون هستند که به‌طور خاص برای بی‌خوابی طراحی شده‌اند.

نکته مهم: این داروهای قوی‌ به‌دلیل خطراتی مانند وابستگی، اعتیاد و عوارض جانبی جدی مانند تنفس غیرعادی در خواب یا مشکل در بیدار شدن، باید فقط تحت نظر پزشک و برای مدت زمان بسیار محدود مصرف شوند. این در حالی است که ملاتونین خطر وابستگی بسیار پایین‌تری دارد و یک تنظیم‌کننده ریتم خواب محسوب می‌شود.

برای آشنایی با دلایل رایج بی‌خوابی و راهکارهایی که به بهبود کم‌خوابی کمک می‌کنند، می‌توانید مقاله زیر را بخوانید:

نحوه و زمان مصرف قرص ملاتونین

مقدار مصرف قرص ملاتونین

دوز مصرفی ملاتونین بسته به سن، وضعیت فرد و دلیل مصرف (بی‌خوابی یا جت‌لگ) بسیار متفاوت است:

دوز بزرگسالان:

• دوزهای خوراکی تا ۸ میلی‌گرم در روز برای بزرگسالان در دوره‌های کوتاه‌مدت رایج است.
• برای درمان بی‌خوابی کوتاه‌مدت، دوز معمول اغلب یک قرص ۲ میلی‌گرمی است که ۱ تا ۲ ساعت قبل از خواب مصرف می‌شود.
• برای جت لگ، دوز معمول یک قرص استاندارد ۳ میلی‌گرمی است که در صورت لزوم تا ۶ میلی‌گرم قابل افزایش است.

دوز کودکان و نوجوانان:

• ملاتونین در کودکان معمولا تا دوز ۳ میلی‌گرم روزانه برای دوره‌های تا ۳ ماهه تحمل می‌شود. با این حال، باید با کمترین دوز ممکن (مثلا ۰.۵ میلی‌گرم) شروع شود و فقط در صورت لزوم پزشکی و با تجویز متخصص مورد استفاده قرار بگیرد.

تغییرات در دوز مصرفی قرص ملاتونین

اگرچه دوزهای ملاتونین در برخی افراد ممکن است نیاز به تعدیل داشته باشند، اما هرگونه تغییر باید صرفا با دستور پزشک انجام شود. اگر پس از مصرف ملاتونین، خواب‌آلودگی یا گیجی غیرعادی در طول روز احساس کردید، دوز شما ممکن است بالا باشد و باید با پزشک خود مشورت کنید تا دوز کاهش یابد.

نحوه مصرف قرص ملاتونین

زمان‌بندی مصرف ملاتونین بسیار مهم است، زیرا به زمان نیاز دارد تا در بدن شما شروع به کار کند و ریتم خواب شما را تنظیم نماید. معمولا ملاتونین باید ۱ تا ۲ ساعت قبل از رفتن به رختخواب مصرف شود. پس از مصرف، فعالیت‌های خود را به آمادگی برای خواب محدود کنید.

مدت زمان مصرف قرص ملاتونین

ملاتونین اغلب برای درمان‌های کوتاه‌مدت در نظر گرفته می‌شود:

• بی‌خوابی کوتاه‌مدت در بزرگسالان: معمولا به مدت ۱ تا ۴ هفته تجویز می‌شود و حداکثر طول دوره مصرف برای بی‌خوابی‌های کوتاه‌مدت معمولا تا ۱۳ هفته (حدود ۳ ماه) است.
• جت‌لگ: برای پرواززدگی، مصرف آن حداکثر تا ۵ روز پس از رسیدن به مقصد توصیه می‌شود.
• مصرف طولانی‌مدت: اگرچه ملاتونین در بزرگسالان برای دوره‌هایی تا ۲ سال ایمن در نظر گرفته شده است، اما مصرف آن برای دوره‌های طولانی‌تر از ۱۳ هفته باید تحت نظر کامل یک متخصص صورت گیرد.

چقدر طول می‌کشد تا ملاتونین اثر کند؟

معمولا حدود ۱ تا ۲ ساعت طول می‌کشد تا ملاتونین اثرات خواب‌آور خود را آغاز کند. این زمان انتظار نشان می‌دهد که برنامه مصرف باید دقیقا قبل از زمانی باشد که می‌خواهید بخوابید.

ملاتونین تا چه مدت شما را در خواب نگه می‌دارد؟

فرمولاسیون ملاتونین به‌گونه‌ای طراحی شده که هورمون را به‌تدریج در طول شب آزاد کند. به این ترتیب، به حفظ خواب شما برای یک دوره طبیعی (حدود ۷ تا ۸ ساعت) کمک می‌کند.

ملاتونین چقدر در بدن شما باقی می‌ماند؟

ملاتونین در مدت زمان نسبتا سریعی توسط کبد متابولیزه و تجزیه می‌شود. سرعت تجزیه بالا باعث می‌شود که این دارو برای مصرف شبانه مناسب باشد و برخلاف برخی داروهای خواب‌آور دیگر، صبح روز بعد باعث گیجی شدید نشود.

برای درمان بی‌خوابی، تا چه مدت باید ملاتونین مصرف کنم؟

برای درمان بی‌خوابی‌های رایج و کوتاه‌مدت، دوره مصرف شما نباید از ۱۳ هفته بیشتر شود. اگر پس از پایان دوره مصرف، مشکل خواب شما همچنان ادامه داشت، مساله احتمالا عمیق‌تر از یک بی‌خوابی ساده است. در این حالت، باید به دنبال بهبود جدی عادات خواب باشید و برای بررسی‌های بیشتر به پزشک مراجعه کنید.

اگر فراموش کردید که قرص ملاتونین را مصرف کنید؟

اگر زمان خواب شما گذشته است و مصرف ملاتونین را فراموش کرده‌اید، باید آن دوز را رها کنید و منتظر شب بعد بمانید. هرگز برای جبران دوز فراموش شده، دو دوز را همزمان مصرف نکنید.

اگر بیش از حد قرص ملاتونین مصرف کردید؟

اگر به طور تصادفی ۱ یا ۲ قرص اضافه از ملاتونین مصرف کنید، احتمالا مشکل جدی برای شما پیش نخواهد آمد. با این حال، اگر مقدار بسیار بیشتری از دوز تجویز شده خود مصرف کرده‌اید و احساس ناخوشایندی دارید، باید فورا با اورژانس تماس بگیرید.

اگر موارد زیر را داشتید، همین حالا با ۱۱۵ تماس بگیرید و از آنها راهنمایی بخواهید:

• احساس گیجی، سردرگمی شدید یا سرگیجه دارید و اشیا به نظرتان می‌چرخند؛
• دچار تغییرات ناگهانی و جدی در رفتار یا خلق‌وخوی خود شده‌اید، مانند اضطراب شدید، خصومت، توهم یا افکار آسیب به خود؛
• فعالیت‌های غیرارادی در خواب داشته‌اید که روز بعد به یاد نمی‌آورید (مانند رانندگی در خواب، غذا خوردن یا صحبت کردن با تلفن).

عوارض جانبی قرص ملاتونین

عوارض جانبی رایج قرص ملاتونین

عوارض زیر معمولا جدی نیستند و ممکن است در طول مصرف رخ دهند:

• خواب‌آلودگی یا خستگی در طول روز
• سردرد
• سرگیجه
• حالت تهوع (احساس ناخوشی در معده)
• احساس بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
• خشکی دهان یا پوست
• درد در بازوها یا پاها
• رویاهای عجیب یا تعریق شبانه

عوارض جانبی جدی قرص ملاتونین

عوارض جانبی جدی ملاتونین بسیار نادر هستند (کمتر از ۱ در ۱۰۰۰ نفر) اما در صورت مشاهده باید فورا به پزشک اطلاع داده شوند.

• تغییرات شدید خلق‌وخو: احساس غم و افسردگی شدید، اضطراب، توهم، یا رفتارهای خصمانه.
• رفتارهای غیرمعمول در خواب (پاراسومنیا): انجام فعالیت‌هایی مثل رانندگی، آماده کردن یا خوردن غذا، یا برقراری تماس تلفنی در خواب که روز بعد هیچ خاطره‌ای از آن‌ها ندارید. در صورت بروز این علائم، باید مصرف دارو را قطع کرده و فورا با پزشک مشورت کنید.

اگر موارد زیر را داشتید، همین حالا با ۱۱۵ تماس بگیرید:

این علائم نشان‌دهنده یک وضعیت اورژانسی یا واکنش آلرژیک جدی هستند:

آیا با مصرف ملاتونین، خوابگردی خواهم داشت؟

شواهدی مبنی‌بر ارتباط خوابگردی با مصرف ملاتونین اثبات نشده است. با این حال، برخی افراد ممکن است رفتارهایی غیرمعمول در خواب را تجربه کنند که همانطور که قبلا گفته شد، در صورت بروز باید فورا به پزشک گزارش شود.

آیا ممکن است به ملاتونین معتاد شوم؟

اگر ملاتونین را دقیقا طبق تجویز و برای دوره‌های کوتاه‌مدت مصرف کنید، احتمال وابستگی یا اعتیاد به آن بسیار پایین است. اگر این دارو را برای مدت طولانی مصرف کرده‌اید یا نگران هستید که به آن وابسته شده باشید، هرگز آن را به‌طور ناگهانی قطع نکنید. برای قطع تدریجی و ایمن دارو از پزشک خود کمک بگیرید.

اگر مایلید بدانید پرخوابی چه نشانه‌هایی دارد و چگونه می‌توان آن را تشخیص و مدیریت کرد، پیشنهاد می‌شود مطلب زیر را بررسی کنید:

آیا در طول مصرف ملاتونین می‌توانم رانندگی یا دوچرخه‌سواری کنم؟

خیر. شما به‌هیچ‌وجه نباید دست‌کم تا ۴ الی ۵ ساعت پس از مصرف ملاتونین رانندگی یا دوچرخه‌سواری کنید. ملاتونین می‌تواند هماهنگی، زمان واکنش و قدرت تصمیم‌گیری شما را مختل کند.

بارداری، شیردهی و باروری در هنگام مصرف قرص ملاتونین

قرص ملاتونین و بارداری

ملاتونین معمولا در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. دلیل این امر، کمبود اطلاعات قابل اعتماد و کافی درباره تاثیر احتمالی آن بر جنین است. اگر در حین مصرف ملاتونین متوجه شدید که باردار هستید، باید فورا با پزشک خود مشورت کنید. پزشک شما را راهنمایی خواهد کرد که آیا باید مصرف دارو را ادامه دهید یا آن را قطع کنید.

قرص ملاتونین و شیردهی

اگر پزشک یا متخصص تأیید کند که نوزاد شما در وضعیت سلامتی کامل است، می‌توانید ملاتونین را در دوران شیردهی مصرف کنید. اگرچه شیر مادر به‌طور طبیعی حاوی ملاتونین است، اما میزان دقیق ملاتونین مصنوعی که از دارو به شیر مادر منتقل می‌شود، مشخص نیست. با این حال، این میزان احتمالا کم است و بعید است عوارض جانبی جدی در نوزاد ایجاد کند.

اگر ملاتونین مصرف می‌کنید، نباید با نوزاد خود در یک بستر بخوابید. خواب‌آلودگی ناشی از دارو می‌تواند خطر مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش دهد. اگر متوجه شدید نوزاد شما به‌طور غیرعادی خواب‌آلود است یا کمتر از حد معمول تغذیه می‌کند، باید فورا با پزشک یا ماما مشورت کنید.

قرص ملاتونین و باروری (کسانی که قصد بارداری دارند)

برای زنانی که در تلاش برای بارداری هستند، مصرف منظم ملاتونین یا دوزهای بالای آن می‌تواند ناامن باشد. شواهد علمی نشان می‌دهند که ملاتونین ممکن است اثراتی شبیه به داروهای پیشگیری از بارداری داشته باشد و فرایند باردار شدن را سخت‌تر کند. بنابراین، اگر قصد باردار شدن دارید، بهتر است از مصرف ملاتونین اجتناب کنید.

آیا مصرف ملاتونین بر روش پیشگیری از بارداری یا درمان جایگزینی هورمون من تاثیر می‌گذارد؟

ملاتونین بر عملکرد روش‌های پیشگیری از بارداری شما تاثیری نمی‌گذارد. بنابراین، اثربخشی قرص‌های ضد بارداری ترکیبی یا پروژسترونی و همچنین اورژانسی را کاهش نمی‌دهد.

با این حال، یک نکته مهم درباره تداخل معکوس وجود دارد: مصرف قرص‌های ضد بارداری خوراکی (به ویژه قرص‌های ترکیبی) و درمان جایگزینی هورمون (HRT) می‌تواند سطح ملاتونین طبیعی را در بدن شما افزایش دهد.

این افزایش می‌تواند باعث شود که عوارض جانبی خود ملاتونین (مانند سردرد یا خواب‌آلودگی) با شدت بیشتری بروز کند، زیرا بدن شما میزان بالاتری از این هورمون را در خود نگه می‌دارد.

مصرف قرص ملاتونین با سایر داروها

احتیاط با سایر داروها

• داروهای رقیق‌کننده خون (ضد انعقاد و ضد پلاکت): ملاتونین ممکن است فرایند لخته شدن خون را آهسته کند. مصرف همزمان آن با داروهایی مانند وارفارین یا داروهای ضد پلاکت، می‌تواند خطر کبودی و خونریزی داخلی را افزایش دهد. اگر وارفارین مصرف می‌کنید، ممکن است نیاز باشد که دوز شما تنظیم شود.
• داروهای آرام‌بخش و تسکین‌دهنده: ملاتونین خود باعث خواب‌آلودگی می‌شود. مصرف آن با سایر داروهای آرام‌بخش (مانند بنزودیازپین‌ها، داروهای خواب‌آور دیگر مثل زولپیدم، یا داروهای ضد درد افیونی مانند مورفین و کدئین) می‌تواند اثرات خواب‌آوری را به‌شدت افزایش دهد. این ترکیب می‌تواند منجر به خواب بسیار عمیق، مشکلات تنفسی جدی یا دشواری در بیدار شدن شود.
• داروهای ضدافسردگی: داروهایی مانند فلووکسامین و آمی‌تریپتیلین، می‌توانند متابولیسم ملاتونین را در کبد مهار کنند و غلظت آن را در بدن بسیار افزایش دهند. این وضعیت منجر به افزایش عوارض جانبی می‌شود.
• داروهای کاهش‌دهنده فشار خون: ملاتونین می‌تواند فشار خون را کمی کاهش دهد. اگر این دارو را با سایر داروهای کاهنده فشار خون مصرف کنید، ممکن است فشار خون شما بیش از حد مجاز افت کند.
• قرص‌های پیشگیری از بارداری و HRT: همانطور که اشاره شد، این داروها سطح ملاتونین را در بدن شما افزایش می‌دهند.
• آنتی‌بیوتیک‌ها: برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند ریفامپین و سیپروفلوکساسین نیز ممکن است با ملاتونین تداخل داشته باشند.

آیا غذا یا نوشیدنی خاصی وجود دارد که هنگام مصرف ملاتونین باید از آن‌ها اجتناب کنم؟

بله، هنگام مصرف ملاتونین باید از دو مورد اصلی دوری کنید:

• الکل: شما باید به‌طور کامل از نوشیدن الکل خودداری کنید. الکل و ملاتونین هر دو تسکین‌دهنده هستند و ترکیب آن‌ها می‌تواند باعث خواب‌آلودگی بسیار عمیق و غیرعادی شود و خطر مشکلات تنفسی را در خواب افزایش دهد.
• کافئین: نوشیدنی‌های حاوی کافئین، مانند قهوه، چای، کولا و نوشابه‌های انرژی‌زا، اثری دقیقا متضاد با ملاتونین دارند. مصرف کافئین باعث می‌شود ملاتونین نتواند کار خود را به درستی انجام دهد و در اثربخشی آن اختلال ایجاد می‌کند.

اسامی تجاری موجود در ایران

شرایط نگهداری

• دارو را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
• ملاتونین را به دور از رطوبت و در دمای اتاق (یا دقیقا طبق دستورالعمل روی بسته‌بندی) نگهداری کنید.
• هر دارویی که تاریخ انقضای آن گذشته است، باید به‌درستی دور انداخته شود.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

مهم‌ترین نکته این است که ملاتونین به‌تنهایی یک راه‌حل دائمی نیست، بلکه ابزاری برای بازگرداندن ریتم خواب شما است. برای رسیدن به بهترین نتیجه، باید از این فرصت استفاده کنید تا عادات خواب خود را بهبود ببخشید: یک برنامه خواب منظم داشته باشید، قبل از خواب از موبایل و تبلت دوری کنید و محیط خواب خود را آرام و تاریک نگه دارید. اگر سوال یا نکته‌ای درباره استفاده از ملاتونین دارید، با پزشکان ما در میان بگذارید.