داروی نیتروگلیسیرین چیست؟ عوارض، نحوه مصرف و تداخلات دارویی

مقدمه و شناخت دارو نیتروگلیسیرین

-نام تجاری (Brand Names): سوستاک – نیتروکاردین – نیتروکانتین – نیتروژل – نیتروپرل

-نام ژنریک: نیتروگلیسرین (Nitroglycerin)

-دسته‌بندی دارویی (کلاس دارویی): نیترات (Nitrate) / گشادکننده عروق (Vasodilator)

-نحوه مصرف:

• قرص و کپسول زیرزبانی (Sublingual Capsule)
• اسپری زیرزبانی (Translingual Spray)
• قرص خوراکی آهسته‌رهش (Oral Tablet, Extended-Release)
• پماد موضعی (Topical Ointment)
• ویال تزریقی وریدی (Intravenous Injection)
• پچ پوستی (Transdermal Patch)

-مکانیسم اثر: اتساع عروق (شریان ها و وریدها) – کاهش فشار روی قلب

دارو نیتروگلیسیرین چیست؟

نیتروگلیسیرین دارویی است که برای درمان و پیشگیری از حملات آنژین صدری (درد قفسه سینه) استفاده می‌شود.

آنژین زمانی رخ می‌دهد که عضله قلب به اندازه کافی خون غنی از اکسیژن دریافت نمی‌کند. نیتروگلیسیرین با شل کردن عروق خونی، به خون اجازه می‌دهد تا راحت‌تر به قلب جریان یابد.

آنژین صدری، یا درد قفسه سینه، صرفاً یک درد نیست؛ بلکه یک سیگنال حیاتی و فوری از سوی عضله قلب است که از کمبود اکسیژن رنج می‌برد. در این لحظات بحرانی، داروی نیتروگلیسیرین به عنوان یکی از قدیمی‌ترین، سریع‌ترین و مؤثرترین ابزارهای مداخله‌ای وارد عمل می‌شود.

این دارو یک مسکن معمولی نیست؛ بلکه یک عامل فیزیولوژیک قدرتمند است که با گشاد کردن عروق خونی، به ویژه سیاهرگ‌ها، بار کاری قلب را به سرعت و به طرز چشمگیری کاهش می‌دهد.

این دارو به جای مسدود کردن سیگنال درد، مستقیماً علت آن یعنی عدم تعادل بین عرضه و تقاضای اکسیژن را هدف قرار می‌دهد.

نیتروگلیسیرین در بدن به نیتریک اکساید (NO) متابولیزه می‌شود. نیتریک اکساید یک گشادکننده قوی عروق است که باعث شل شدن عضلات صاف رگ‌های خونی، به ویژه وریدها (سیاهرگ‌ها) می‌شود.

این گشادی وریدها باعث کاهش بازگشت خون به قلب (کاهش پیش‌بار) و گشادی شریان‌ها باعث کاهش مقاومت در برابر پمپاژ خون توسط قلب (کاهش پس‌بار) می‌شود. این دو اثر، بار (Load) کاری و نیاز قلب به اکسیژن را کاهش می‌دهند و در نتیجه درد قفسه سینه (آنژین) ناشی از عدم تعادل بین عرضه و تقاضای اکسیژن در عضله قلب، تسکین می‌یابد.

داروهای مرتبط/مشابه دارو نیتروگلیسیرین

• ایزوسورباید دی‌نیترات (Isosorbide dinitrate)
• ایزوسورباید مونونیترات (Isosorbide mononitrate)
• آملودیپین (Amlodipine)
• نیفدیپین (Nifedipine)
• دیلتیازم (Diltiazem)
• وراپامیل (Verapamil)
• متوپرولول (Metoprolol)
• آتنولول (Atenolol)
• پروپرانولول (Propranolol)
• کارودیلول (Carvedilol)
• رانولازین (Ranolazine)

نکات کلیدی دارو نیتروگلیسیرین

• اگر برای اولین بار در زندگی فرد درد قفسه سینه را تجربه کردید، تماس با اورژانس ضروری است.
• هرگز نیتروگلیسیرین را با داروهای مهارکننده فسفودی‌استراز-۵ (PDE-5 Inhibitors) مانند سیلدنافیل (ویاگرا / viagra)، تادالافیل (Cialis) مصرف نکنید. این ترکیب می‌تواند باعث افت شدید و مرگبار فشار خون شود.
• قرص‌های زیرزبانی باید زیر زبان گذاشته شوند تا حل شوند؛ نباید آن‌ها را جوید یا بلعید.
• بعد از مصرف این دارو احتمال افت فشار وضعیتی (Orthostatic Hypotension) وجود دارد. لذا توصیه میشود این دارو را در حالت نشسته میل کنید.
• این دارو می‌تواند باعث سرگیجه و سبکی سر شود، بنابراین هنگام برخاستن از حالت نشسته یا خوابیده احتیاط کنید.
• سردرد یک عارضه جانبی بسیار شایع است، به خصوص در ابتدای درمان.
• اشکال مختلف نیتروگلیسیرین به نور، گرما و رطوبت حساس هستند و باید در بسته بندی اصلی خود نگهداری شوند تا قدرت اثر خود را از دست ندهند.

چه کسانی می‌توانند دارو نیتروگلیسیرین مصرف کنند

افرادی که مبتلا به بیماری عروق کرونر هستند و دچار حملات آنژین صدری (درد قفسه سینه) می‌شوند، با تجویز پزشک می‌توانند از اشکال سریع‌الاثر این دارو (مانند قرص زیرزبانی) برای تسکین فوری درد، یا از اشکال طولانی‌اثر آن (مانند پچ یا کپسول) برای پیشگیری از وقوع حملات استفاده کنند.

چه کسانی ممکن است نتوانند دارو نیتروگلیسیرین مصرف کنند

• افرادی که به نیترات‌ها حساسیت دارند
• بیماران مبتلا به کم‌خونی شدید (Severe Anemia)
• افرادی که فشار داخل جمجمه بالایی دارند (Increased Intracranial Pressure)
• بیمارانی که همزمان از داروهای مهارکننده PDE-5 (مانند سیلدنافیل) استفاده می‌کنند
• در موارد خاصی از حمله قلبی (سکته قلبی بطن راست) یا شوک

نحوه و زمان مصرف دارو نیتروگلیسیرین

اشکال دارویی موجود در ایران

• پماد موضعی 30 گرمی 2%
• کپسول خوراکی حاوی مایع (پرل) 0.4 میلی گرمی
• قرص پیوسته رهش 2.6 میلی گرم
• قرص پیوسته رهش 6.4 میلی گرم
• ویال جهت تزریق وریدی 2 سی سی (5 میلی گرم/سی سی)
• ویال جهت تزریق وریدی 5 سی سی (1 میلی گرم/سی سی)
• اسپری زیرزبانی 0.4 میلی گرم در هر دوز (حاوی 100 دوز)
• پچ پوستی 5 میلی گرمی در 24 ساعت
• پچ پوستی 10 میلی گرمی در 24 ساعت

مقدار مصرف نیتروگلیسرین

• اگر درد قفسه سینه پیدا کردید ابتدا در حالت نشسته یک قرص یا پرل را زیر زبان‌تان گذاشته یا یک پاف اسپری زیر یا روی زبان بزنید و ۵ دقیقه تا بهبودی صبر کنید.
• در صورت عدم بهبود درد، دوز دوم را به همین نحو استفاده کنید و با اورژانس تماس بگیرید.
• اگر درد همچنان ادامه داشت، پس از ۵ دقیقه دیگر قرص سوم را مصرف کنید.

هرگونه تغییر در دوز یا فرکانس مصرف دارو باید توسط پزشک معالج تعیین شود. هرگز دوز دارو را خودسرانه تغییر ندهید.

نحوه مصرف نیتروگلیسیرین

قرص و کپسول حاوی مایع (پرل)

• قرص یا پرل را زیر زبان نگه دارید و قورت ندهید.
• بعد از استفاده تا نیم ساعت مایعات نخورید؛ بزاق خود را قورت داده ندهید و دهانتان را نشویید.
• کسانی که دهانشان خشک است می توانند پرل را سوراخ کرده و سپس زیر زبان قرار دهند.

اسپری زیرزبانی

• این اسپری برای تسکین سریع درد قفسه سینه استفاده می‌شود.
• مزیت اصلی: این اسپری را می‌توانید مستقیم روی زبان خود بزنید، در حالی که قرص‌های زیرزبانی حتماً باید زیر زبان گذاشته شوند. این ویژگی برای کسانی که دهانشان خشک است و بزاق کمی دارند، بسیار مفید است.
• اسپری را هرگز تکان ندهید! تکان دادن باعث کف کردن دارو و کاهش اثر آن می‌شود.
• آماده‌سازی اسپری: قبل از اولین استفاده، یا اگر مدت زیادی است که از اسپری استفاده نکرده‌اید، ابتدا ۳ تا ۴ بار در هوا اسپری کنید تا مطمئن شوید دارو به درستی از آن خارج می‌شود.
• برخی اسپری‌ها بدنه فلزی دارند و نمی‌توانید مقدار باقی‌مانده دارو را ببینید. بهتر است همیشه یک اسپری زاپاس داشته باشید تا در مواقع ضروری غافلگیر نشوید.

قرص‌های خوراکی (طولانی اثر)

• این قرص‌ها برای پیشگیری از درد قفسه سینه در طول روز مصرف می‌شوند.
• نحوه مصرف: این قرص‌ها را باید کامل قورت دهید. هرگز آن‌ها را نصف نکنید، نجوید یا خرد نکنید، چون ساختارشان برای آزادسازی آرام دارو طراحی شده است.
• دوره استراحت (بسیار مهم): برای اینکه بدن شما به دارو عادت نکند و اثر آن همیشگی باشد، پزشک برنامه مصرف را طوری تنظیم می‌کند که در طول شبانه‌روز، یک دوره حدوداً ۱۲ ساعته (معمولاً شب‌ها) دارو مصرف نکنید. به این دوره “دوره بدون نیترات” می‌گویند.
• اگر درد شما بیشتر در زمان خاصی (مثلاً شب‌ها) اتفاق می‌افتد، به پزشک خود اطلاع دهید تا بهترین زمان مصرف قرص‌ها را برای شما مشخص کند.

پماد موضعی

• پماد نیز مانند قرص‌های خوراکی، برای پیشگیری از درد کاربرد دارد.
• مقدار پماد را طبق دستور پزشک (مثلاً به اندازه ۲ سانتی‌متر) روی کاغذ مخصوص که داخل جعبه دارو است، بریزید.
• محل استفاده: یک قسمت تمیز، خشک و بدون مو از پوست (مانند روی قفسه سینه، بازو یا شکم) را انتخاب کنید.
• چسباندن: کاغذ را از سمتی که پماد دارد روی پوست بگذارید. می‌توانید آن را با چسب نواری ثابت کنید.
• نکته مهم: پماد را روی پوست نمالید و ماساژ ندهید. فقط کافی است کاغذ روی پوست باقی بماند تا دارو به تدریج جذب شود.
• دوره استراحت: بعد از گذشت زمان مشخص شده توسط پزشک (مثلاً ۱۲ ساعت)، کاغذ را بردارید، باقی‌مانده پماد را با دستمال پاک کنید و تا نوبت بعدی مصرف، به پوست استراحت دهید.
• نکته ایمنی: اگر شخص دیگری پماد را برای شما می‌زند، حتماً از دستکش استفاده کند تا دارو جذب پوست او نشود.

پچ پوستی (برچسب)

• پچ‌ها نیز روشی راحت برای پیشگیری طولانی‌مدت از درد هستند.
• یک برچسب را از بسته خارج کرده و روی یک ناحیه تمیز، خشک و بدون موی پوست (مانند سینه، بازو یا شکم) بچسبانید.
• برچسب باید حدود ۱۲ ساعت روی پوست بماند.
• پس از ۱۲ ساعت، برچسب را کنده و دور بیندازید.
• توصیه: هر روز محل چسباندن برچسب را عوض کنید تا پوست آن ناحیه استراحت کند و حساس نشود. نیازی به شستن محل بعد از برداشتن برچسب نیست.

مدت زمان مصرف دارو نیتروگلیسیرین

• اشکال سریع‌الاثر (زیرزبانی/اسپری): به صورت «موردی» و فقط در زمان بروز درد قفسه سینه مصرف می‌شود.
• اشکال طولانی‌اثر (کپسول/پچ): برای مصرف طولانی‌مدت و منظم جهت پیشگیری از حملات آنژین تجویز می‌شود و مدت زمان تمدید درمان به نظر پزشک وابسته است.

اگر فراموش کردید که دارو نیتروگلیسیرین را مصرف کنید؟

• قرص زیرزبانی: این دارو «در صورت نیاز» مصرف می‌شود، بنابراین مفهوم «دوز فراموش شده» برای آن کاربردی ندارد.
• برای اشکال طولانی‌اثر (کپسول یا پچ): به محض یادآوری دوز فراموش شده را مصرف کنید. اما اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، دوز فراموش شده را نادیده گرفته و به برنامه عادی خود بازگردید. هرگز دوز را دو برابر نکنید.

اگر بیش از حد دارو نیتروگلیسیرین مصرف کردید؟

مصرف بیش از حد می‌تواند باعث سردرد شدید، سرگیجه شدید، غش، تاری دید، تهوع، استفراغ، تنگی نفس و ضربان قلب آهسته شود. در صورت مشکوک بودن به اوردوز، فوراً با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

اگر موارد زیر را داشتید، همین حالا با ۱۱۵ تماس بگیرید و از آنها راهنمایی بخواهید:

عوارض جانبی دارو نیتروگلیسیرین

عوارض جانبی رایج دارو نیتروگلیسیرین

• سردرد (شایع‌ترین عارضه)
• سرگیجه یا سبکی سر
• گرگرفتگی (احساس گرما در صورت و گردن)
• افزایش ضربان قلب

عوارض جانبی جدی دارو نیتروگلیسیرین

• افت شدید فشار خون
• بدتر شدن درد قفسه سینه
• متهموگلوبینمی (یک اختلال خونی نادر که در آن اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها مختل می‌شود و علائم آن شامل کبودی لب‌ها، ناخن‌ها و پوست، سردرد، تنگی نفس و خستگی است)
• غش کردن

اگر موارد زیر را داشتید، همین حالا با ۱۱۵ تماس بگیرید:

• درد قفسه سینه که تا 10 دقیقه تسکین نمی‌یابد یا بدتر می‌شود.
• سرگیجه شدید که منجر به افتادن یا غش کردن شود.
• تاری دید شدید
• ضربان قلب بسیار سریع یا بسیار آهسته
• کبودی پوست، لب‌ها یا زیر ناخن‌ها

عوارض جانبی طولانی مدت قرص دارو نیتروگلیسیرین

مهم‌ترین عارضه جانبی مصرف طولانی‌مدت و مداوم نیترات‌ها، ایجاد تحمل دارویی (Tolerance) است. این به این معنی است که با گذشت زمان، بدن به دارو عادت کرده و برای رسیدن به همان اثر، به دوزهای بالاتری نیاز است یا دارو اثربخشی خود را از دست می‌دهد.

برای جلوگیری از این پدیده، پزشکان معمولاً یک «دوره بدون نیترات» (معمولاً ۸ تا ۱۲ ساعت در شب) برای بیماران مصرف‌کننده اشکال طولانی‌اثر (پچ یا کپسول) در نظر می‌گیرند.

بارداری، شیردهی و باروری در هنگام مصرف دارو نیتروگلیسیرین

دارو نیتروگلیسیرین و بارداری

اطلاعات کافی در مورد ایمنی نیتروگلیسیرین در دوران بارداری انسان وجود ندارد. تصمیم گیری در این باره بر عهده پزشک معالج است.

دارو نیتروگلیسیرین و شیردهی

مشخص نیست که آیا نیتروگلیسیرین به شیر مادر منتقل می‌شود یا خیر. به دلیل عوارض جانبی احتمالی برای نوزاد شیرخوار، باید با مشورت پزشک بین قطع دارو یا قطع شیردهی تصمیم‌گیری شود.

دارو نیتروگلیسیرین و باروری (کسانی که قصد بارداری دارند)

مطالعات تاثیری از این دارو بر باروری زنان و مردان نشان نداده‌اند.

مصرف دارو نیتروگلیسیرین با سایر داروها

احتیاط مصرف داروی نیتروگلیسیرین با سایر داروها

• منع مصرف مطلق: مهارکننده‌های PDE-5 (سیلدنافیل، تادالافیل): ترکیب این داروها می‌تواند باعث افت شدید و کشنده فشار خون شود.
• داروهای کاهنده فشار خون: مصرف همزمان با سایر داروهای فشار خون (بتابلاکرها، مسدودکننده‌های کانال کلسیم و دیورتیک‌ها) می‌تواند اثر کاهش فشار خون را تشدید کند.
• الکل
• داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (مانند آمی‌تریپتیلین)
• ارگوتامین (برای میگرن)
• آسپیرین

دارو نیتروگلیسیرین با مکمل‌ها

• ال-آرژنین (L-arginine): این مکمل می‌تواند باعث گشادی عروق شود و مصرف همزمان آن با نیتروگلیسیرین ممکن است خطر افت فشار خون را افزایش دهد.
• گیاهان دارویی که فشار خون را کاهش می‌دهند: مانند سیر، زالزالک (hawthorn) و کوآنزیم Q10 ممکن است اثر کاهنده فشار خون نیتروگلیسیرین را تشدید کنند.

اسامی تجاری موجود در ایران

شرایط نگهداری داروی نیتروگلیسیرین

• قرص‌ها را همیشه در قوطی اصلی خودشان نگه دارید.
• هیچ داروی دیگری را داخل این قوطی نریزید.
• پنبه داخل قوطی را خارج نکنید؛ این پنبه به حفظ کیفیت دارو کمک می‌کند.
• بلافاصله بعد از برداشتن قرص، درِ قوطی را محکم ببندید. اگر درِ قوطی برای چند ساعت باز بماند، ممکن است همه قرص‌ها خراب شده و بی‌اثر شوند.
• دارو را در دمای اتاق و دور از گرما، رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری کنید.
• دارو را دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی نگهداری کنید.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

ما درک می‌کنیم که تجربه درد قفسه سینه چقدر می‌تواند استرس‌زا باشد. می‌خواهیم بدانید که نیتروگلیسیرین یک ابزار درمانی بسیار موثر و سریع برای مدیریت این موقعیت است. این دارو با گشاد کردن عروق، به سرعت جریان خون به عضله قلب را بهبود می‌بخشد و فشار کاری را از روی آن برمی‌دارد.

هدف اصلی آن، تسکین فوری علائم و محافظت از قلب شماست. بنابراین، لطفاً در استفاده از آن در زمان نیاز تردید نکنید؛ این دارو دقیقاً برای همین منظور طراحی شده است تا به شما کنترل و آرامش بیشتری در این شرایط بدهد.

اکنون بیایید پروتکل صحیح و ایمن استفاده از آن را مرور کنیم. با شروع درد، یک قرص زیر زبان قرار دهید و در حالت نشسته استراحت کنید. اگر بعد از ۵ دقیقه بهبودی حاصل نشد، می‌توانید دوز دوم را مصرف کنید و ۵ دقیقه دیگر صبر کنید.

مهم‌ترین نکته ایمنی اینجاست: اگر پس از مصرف دوز دوم، یعنی پس از گذشت مجموعاً 10 دقیقه، درد شما همچنان ادامه داشت، این یک علامت هشدار جدی است و زمان تماس فوری با اورژانس (۱۱۵) فرا رسیده است.

همچنین، اکیداً تأکید می‌کنیم که این دارو هرگز نباید همزمان با داروهای خاصی مانند ویاگرا (سیلدنافیل) مصرف شود، زیرا این ترکیب می‌تواند منجر به افت شدید و خطرناک فشار خون شود.