بررسی عملکرد و آناتومی معده؛ + بیماری‌های مرتبط با معده
معده به‌عنوان بخشی از دستگاه گوارش است که در قسمت فوقانی شکم قرار دارد و به دو بخش کاردیا و غیرکاردیا تقسیم می‌شود. معده مسئولیت اصلی تجزیه و هضم غذا را بر عهده دارد.
در این مقاله قصد داریم به بررسی مکان قرارگیری و ساختار آناتومیک معده بپردازیم. همچنین قسمت‌های مختلف این عضو مانند کاردیا، فوندوس، جسم و پیلوروس را معرفی می‌کنیم. سپس وظایف و عملکرد معده در هضم غذا، تولید اسید و آنزیم‌ها و نحوه همکاری آن با سایر بخش‌های دستگاه گوارش را بررسی خواهیم کرد.
در ادامه نیز به معرفی بیماری‌ها و اختلالات شایع معده مانند زخم معده، گاستریت، رفلاکس و سرطان معده اشاره می‌کنیم.
مقدمه و شناخت
کارکرد معده چیست؟
دستگاه گوارش از یک لوله عضلانی تشکیل شده است که از دهان شروع شده و به مقعد ختم می‌شود. این دستگاه نقش کلیدی در فرآیند هضم و جذب غذا دارد. معده بخشی از دستگاه گوارش است که به شکل کیسه‌ای بزرگ شده و در سمت چپ بالای شکم قرار دارد. شکل و اندازه معده بسته به جنسیت، ساختار بدن و میزان معمول غذا خوردن، کمی متفاوت است. کارکرد معده در بخش‌های مختلف این عضو متفاوت است که در ادامه بررسی می‌کنیم.
- مکان ورود مری به معده با عضلات مری و دیافراگم بسته نگه داشته می‌شود تا محتویات معده به مری برنگردد. این عضلات هنگام بلع، شل شده و اجازه ورود غذا را می‌دهند.
- قسمت بالایی معده که فوندوس نام دارد با هوایی پر می‌شود؛ این هوا هنگام بلع وارد معده شده است.
- بزرگ‌ترین بخش معده، به نام جسم معده است که محل ورز دادن غذا، خرد کردن آن به قطعات کوچکتر و مخلوط شدن با شیره معده و آنزیم‌ها به شمار می‌رود.
- دهانه پایینی معده با عضله‌ای حلقوی به نام اسفنکتر پیلوریک بسته شده است؛ شل شدن این عضله باعث می‌شود تا غذا به‌تدریج وارد روده کوچک شود.
- معده عضوی به شکل J است که آنزیم‌ها (موادی که واکنش‌های شیمیایی ایجاد می‌کنند) و اسیدها را تولید می‌کند. این ترکیب آنزیم‌ها و شیره‌ها باعث تغذیه غذا شده و به روده کوچک منتقل می‌شوند.
اندازه معده چقدر است؟
طول متوسط معده برابر با ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر است و ظرفیت جا دادن حدود ۱.۵ لیتر غذا و نوشیدنی را دارد.
عملکرد
وظیفه معده چیست؟
معده چندین عملکرد مهم دارد. این عضو به‌عنوان مخزن اصلی غذا در طول وعده غذایی عمل می‌کند. سلول‌های خاصی به نام سلول‌های پاریتال در غدد پوشش داخلی معده، برای ترشح اسید هیدروکلریک قوی وجود دارند که به تجزیه غذا کمک می‌کند. سلول‌های دیگری نیز در معده هستند که آنزیم‌های تجزیه‌کننده پروتئین (پپسینوژن‌ها) را آزاد می‌کنند؛ این آنزیم‌ها بعد از فعال شدن منجر به هضم پروتئین می‌شوند. سایر کارکردهای معده و مواد ترشح‌شده توسط این عضو را در ادامه بررسی می‌کنیم.
- ترشح هورمون‌ها برای تنظیم عملکرد معده
- ترشح مخاط برای محافظت از پوشش معده در برابر آسیب اسید
- جذب ویتامین B12 از غذا
- انقباض‌های هماهنگ معده برای خرد کردن و مخلوط کردن غذا با ترشحات معده
- مخلوط و فیلتر کردن غذای نیمه هضم‌شده
- جلوگیری از ورود قطعه‌های بزرگ غذا به دئودنوم
- انتقال غذا و مایعات نیمه هضم شده از معده به پیلوروس به صورت تدریجی
- همکاری معده با هورمون‌ها، اعصاب و عضلات
اسیدیته غذای نیمه هضم شده پس از ورود به دئودنوم، توسط مخلوط شدن با شیره قلیایی پانکراس و صفرا خنثی می‌شود؛ این فرایند برای راحت‌تر شدن ادامه هضم و جذب در قسمت‌های پایین‌تر روده کوچک، الزامی است.
تخلیه معده چگونه است؟
تخلیه معده به صورت ناگهانی و متناوب رخ می‌دهد؛ این تخلیه زمانی انجام می‌شود که فشار داخل معده بر مقاومت پیلور غلبه کند. پیلور معمولا منقبض است تا دهانه کوچک باقی مانده و غذا برای مدت مناسب در معده بماند. سپس انقباضات پرستالسی معده، کیموس (کیموس یعنی خمیری از غذای نیمه هضم شده توسط معده) را از طریق کانال پیلوریک به دئودنوم هدایت می‌کند؛ به‌این‌ترتیب فرآیند هضم ادامه می‌یابد.
آناتومی
معده چگونه با بقیه دستگاه گوارش کار می‌کند؟
هدف معده شامل هضم غذا و انتقال آن به روده کوچک است و سه عملکرد اصلی به ترتیب زیر دارد:
- نگهداری موقت غذا
- انقباض و انبساط برای مخلوط کردن و خرد کردن غذا
- تولید آنزیم‌ها و سلول‌های تخصصی برای هضم غذا
بهطورکلی هر بخش از دستگاه گوارش باید غذا و مایعات را تجزیه کرده و آنها را در بدن حرکت دهد. بدن نیز در طول هضم، باید مواد مغذی و آب را جذب کند؛ سیستم گوارش در نهایت ضایعات هضم را از طریق روده بزرگ دفع می‌کند.
مراحل عبور غذا از دستگاه گوارش
مراحل عبور غذا از سیستم گوارشی بدن به شرح زیر است.
- دهان: زبان غذا را هنگام جویدن و بلع، به گلو منتقل می‌کند. قطعه‌ای کوچک به نام اپیگلوتیس، مسیر هوا را می‌بندد و از خفگی جلوگیری می‌کند.
- مری: غذا از لوله‌ای توخالی به نام مری عبور می‌کند. اسفنکتری مری در پایین مری شل می‌شود تا غذا وارد معده شود.
- معده: معده شیره‌های گوارشی تولید کرده و غذا را تجزیه می‌کند و تا آماده شدن برای ورود به روده کوچک آن را نگه می‌دارد.
- روده کوچک: غذا با شیره‌های گوارشی روده، کبد و پانکراس مخلوط می‌شود. دیواره‌های روده مواد مغذی و آب را جذب کرده و ضایعات را به روده بزرگ می‌فرستند.
- روده بزرگ: ضایعات را به مدفوع تبدیل کرده و آن را به راست‌روده منتقل می‌کند.
- راست‌روده: بخش پایینی روده بزرگ است و مدفوع را تا زمان دفع نگه می‌دارد.
آناتومی معده از چه قسمت‌هایی تشکیل شده است؟
معده شامل چهار بخش اصلی می‌شود که در ادامه بررسی می‌کنیم.
- کاردیا: اطراف دهانه فوقانی معده در سطح مهره T11 قرار دارد.
- فوندوس: بخش گرد و اغلب پر از گاز که بالاتر و در قسمت چپ کاردیا قرار دارد.
- جسم معده: بخش مرکزی بزرگ که در زیر فوندوس قرار گرفته است.
- پیلوروس: این ناحیه معده را به دئودنوم متصل می‌کند و شامل آنترو پیلوریک، کانال پیلوریک و اسفنکتر پیلوریک است.
ساختار معده چگونه است؟
معده در مرکز ناحیه بالایی شکم قرار دارد و شامل ۴ ناحیه اصلی به نام‌های کاردیا، فوندوس، جسم و پیلوروس را دارد. علاوه‌بر این چهار بخش، معده 4 لایه نیز دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.
- مخاط: درونی‌ترین لایه است و با بافت اپیتلیالی پوشیده شده و شامل غدد معده است که شیره معده را ترشح می‌کنند. مخاط محافظ معده دیواره داخلی معده را می‌پوشاند و از هضم دیواره توسط اسید معده جلوگیری می‌کند.
- زیرمخاط: شامل بافت همبند متراکم، عروق خونی و لنفاوی و اعصاب است و از لایه مخاطی پشتیبانی می‌کند. این لایه شامل چین‌هایی به نام رگا (Rugae) است که اجازه می‌دهد معده هنگام ورود غذا منبسط شود.
- عضلانی خارجی: لایه‌ای از عضلات که زیرمخاط را احاطه کرده و حرکت و ورز دادن غذا را ممکن می‌کند.
- سروزا: بیرونی‌ترین لایه است و از چندین لایه بافت همبند تشکیل شده که با صفاق شبکه‌ای را ایجاد می‌کند.
شرایط و اختلالات
چه شرایط و اختلالاتی بر معده شما تأثیر می‌گذارد؟
بیماری‌های هر بخش از دستگاه گوارش ممکن است معده را نیز تحت تاثیر قرار دهد. برخی اوقات علائم گوارشی فقط در شرایط خاصی مانند سوزش سر دل در دوران بارداری ظاهر می‌شوند؛ این علائم ممکن است بر اثر بیماری مزمن و طولانی‌مدت نیز ایجاد شوند. شرایط شایع که معده را تحت تاثیر قرار می‌دهند شامل موارد زیر است.
- زخم معده که باعث فرسایش در پوشش داخلی معده و درد و خونریزی می‌شود.
- گاستریت التهاب معده
- بیماری رفلاکس معده به مری وقتی محتویات معده به مری بازمی‌گردد و باعث سوزش سر دل یا سرفه می‌شود.
- گاستروپارزیس آسیب عصبی که انقباضات عضلانی معده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- سوءهاضمه؛ ناراحتی، درد یا سوزش در قسمت فوقانی معده
- زخم پپتیک زخم‌هایی در معده یا قسمت اول روده کوچک (دئودنوم)
- انواع سرطان معده
مراقبت
چگونه می‌توانم معده‌ام را سالم نگه دارم؟
روش‌های حفظ سلامت معده به شرح زیر است.
- رژیم غذایی ممکن است در بروز علائم شکمی فوقانی نقش داشته باشد. البته هیچ رژیم غذایی مشخصی وجود ندارد که به صورت ثابت شده، منجر به ایجاد یا محافظت معده از زخم شود. بهطورکلی برای جلوگیری از ایجاد ناراحتی معده بهتر است یک رژیم غذایی متعادل، سالم و بدون زیاده‌روی در هر چیزی را دنبال کنید.
- مصرف مشروبات الکلی باعث تحریک پوشش معده شده و ممکن است در بروز زخم معده و سرطان معده نقش داشته باشد.
- مصرف برخی داروها منجر به ایجاد مشکلات معده و دوازدهه می‌شود. برخی از داروها شامل عوارضی از جمله تهوع، نفخ یا استفراغ است که بر اثر مختل شدن تحلیه معده، ایجاد می‌شود. اگر مشکلات معده دارید، همیشه قبل از مصرف داروهای جدید با پزشک مشورت کنید. همچنین اگر بر اثر مصرف دارویی دچار مشکلات معده شدید، با پزشک مشورت کنید.
- هنوز نقش استرس در ایجاد سوءهاضمه و زخم معده، مشخص نیست. بهطورکلی استرس و تنش زیاد منجر به تشدید اکثر بیماری‌ها می‌شود؛ بااین‌حال مشخص نیست که آیا استرس به‌طور مستقیم باعث ایجاد زخم معده می‌شود یا خیر.
- روزانه و باتوجه‌به سطح فعالیت و اندازه بدن باید حدود ۱.۵ لیتر آب بنوشید.
- ورزش منظم داشته باشید.
Smoking is an important factor in causing disorders of the stomach and duodenum. Tobacco contains compounds which increases acid production, impair production of protective mucus and damage the lining of the stomach, thereby predisposing to erosion and ulcers.
سیگار یک عامل مهم در ایجاد اختلالات معده و دوازدهه است. ترکیبات موجود در تنباکو باعث افزایش تولید اسید معده شده و تولید مخاط محافظ را کاهش می‌دهند؛ این کار پوشش معده را آسیب‌پذیر می‌کند و خطر فرسایش و زخم معده را بالا می‌بند. (منبع)
راهنمای مراجعه به پزشک
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر موارد زیر را دارید، به پزشک عمومی مراجعه کنید:
- خونریزی
- نفخ
- یبوست
- اسهال
- سوزش سردل
- بی‌اختیاری
- تهوع و استفراغ
- درد شکم
- مشکل در بلع
- افزایش یا کاهش وزن
در صورت وجود موارد زیر با 115 تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:
- درد قفسه سینه
- تب
- تهوع و استفراغ
- وجود چرک یا خون در مدفوع
- کم‌آبی شدید یا اسهال شدید
- درد شکمی ناگهانی و شدید
توصیه ای از دارو دات کام
معده بخشی از دستگاه گوارش برای هضم درست غذا و جذب مواد مغذی از غذا به شمار می‌رود. اختلال در عملکرد معده منجر به ایجاد ناراحتی‌هایی از جمله سوزش سر دل تا خونریزی در مدفوع می‌شود. با داشتن رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و مدیریت استرس، می‌توانید معده و سیستم گوارش خود را سالم نگه دارید. با مشاهده هر یک از علائم بیماری‌های معده بهتر است در اولین فرصت به پزشک عمومی مراجعه کنید. پزشک عمومی با دریافت شرح حال و تعیین دقیق علت بیماری، شما را به دکتر متخصص مربوطه ارجاع خواهد داد.
نظرات