علت سرگیجه چیست؟ علائم، تشخیص و درمان انواع سرگیجه

مقدمه و شناخت بیماری

سرگیجه چیست؟

سرگیجه در بیشتر موارد و بدون نیاز به درمان، بهبود پیدا می‌کند. البته درصورتی‌که سرگیجه به همراه تهوع داشتید یا این عارضه روی زندگی روزمره شما تاثیر داشت حتما به پزشک عمومی مراجعه کنید.

به‌طورکلی سرگیجه این احساس را ایجاد می‌کند که در حال چرخیدن هستید؛ در‌حالی‌که واقعا چنین نیست. شایع‌ترین علت سرگیجه مربوط به مشکلات گوش داخلی می‌شود. بیماری‌های مغزی مثل تومور و سکته نیز ممکن است عوارضی از جمله سرگیجه را به همراه داشته باشند.

• سرگیجه حالتی است که احساس می‌کنید در حال چرخیدن یا افتادن هستید یا اینکه اطراف شما در حال چرخش است.
• علائمی که اغلب همراه با سرگیجه رخ می‌دهند شامل تهوع، استفراغ و تعریق می‌شود.
• درمان سرگیجه به علت آن بستگی دارد.
• پزشک ممکن است تمرین‌ها یا داروهایی را برای درمان سرگیجه، توصیه کند.

انواع سرگیجه

سرگیجه شامل دو نوع اصلی محیطی و مرکزی می‌شود. علت ایجاد این دو نوع سرگیجه با یکدیگر متفاوت است که در ادامه بررسی می‌کنیم.

• سرگیجه محیطی: سرگیجه محیطی شایع‌ترین نوع سرگیجه است و به دلیل مشکل در گوش داخلی یا عصب دهلیزی مغز ایجاد می‌شود. گوش داخلی و عصب دهلیزی مغز به حفظ تعادل کمک می‌کنند. یکی از دلایل ابتلا به این نوع سرگیجه شامل «سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم حمله‌ای (BPPV)» است؛ این عارضه ناشی از اختلال در گوش داخلی است که باعث سرگیجه هنگام خم کردن سر به عقب، می‌شود.
• سرگیجه مرکزی: سرگیجه مرکزی شیوع کمتری دارد و ناشی از مشکل در مغز، مانند سکته یا عفونت است. علائم سرگیجه مرکزی شدیدتر است و روی راه رفتن نیز تاثیر می‌گذارد.

زیرگروه‌های سرگیجه محیطی شامل:

• سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم حمله‌ای (BPPV)
• لابیرنتیت
• نوریت دهلیزی
• بیماری منییر

سرگیجه در مقابل گیجی

سرگیجه دورانی با گیجی ساده، یکسان نیست. احساس گیجی معمولا به معنای سبکی سر، ضعف یا ناپایداری هنگام ایستادن است. از سوی دیگر، سرگیجه دورانی حالتی شناخته می‌شود که در آن احساس چرخش، عدم تعادل و گیجی هم‌زمان وجود دارد.

علت‌ ایجاد گیجی و سرگیجه با یکدیگر متفاوت خواهد بود. گیجی ممکن است بر اثر افت فشار خون، مصرف برخی داروها، مشکلات بینایی یا شرایط مرتبط با سلامت روان ایجاد شود. در مقابل سرگیجه دورانی در شرایطی مانند میگرن، آسیب سر، بیماری منییر و جابه‌جایی کریستال‌های گوش داخلی رخ می‌دهد.

علائم و علت‌ها

علائم سرگیجه چیست؟

سرگیجه یک نوع بیماری نیست؛ بلکه در برخی موارد به‌عنوان نشانه‌ای از وجود مشکل در سیستم سلامت است. این عارضه با علائمی بروز می‌کند که در ادامه توضیح می‌دهیم.

• تهوع و استفراغ
• گیجی
• مشکلات حفظ تعادل
• کاهش شنوایی در یک یا هر دو گوش
• وزوز گوش یا شنیدن صدای زنگ در گوش
• سردرد
• حساسیت به حرکت وسایل نقلیه
• احساس پری یا فشار در گوش
• نیستاگموس (یعنی حرکت سریع و غیرقابل‌کنترل چشم‌ها به طرفین)

سرگیجه اغلب به دنبال تغییر وضعیت سر، تحریک می‌شود.

احساس سرگیجه چیست؟

افرادی که دچار سرگیجه می‌شوند این عارضه را با حس‌های زیر توصیف می‌کنند.

• چرخش
• کج شدن
• نوسان
• تعادل نداشتن
• کشیده شدن به یک سمت
• مشکل در حرکت دادن صورت

احساس چرخش در افراد مبتلا به سرگیجه، به‌طور متناوب رخ می‌دهد. هر دوره مشاهده علائم سرگیجه به‌عنوان یک «حمله» نامیده می‌شود. فرد مبتلا به این عارضه ممکن است یک یا چندین حمله را تجربه کند که هر حمله نیز از چند ثانیه تا چند ساعت طول می‌کشد. این ‌حمله‌ها در افرادی با سرگیجهٔ شدید، گاهی تا روزها یا ماه‌ها نیز طول می‌کشد.

چه چیزی باعث سرگیجه می‌شود؟

علت سرگیجه مداوم و خستگی از فردی به فرد دیگر متفاوت است و شامل موارد زیر می‌شود:

• سردردهای میگرنی
• مصرف برخی داروها، از جمله بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدالتهاب و داروهای قلبی–عروقی
• سکته مغزی
• آریتمی یا همان نامنظمی ضربان قلب
• دیابت
• آسیب‌های سر
• استراحت طولانی‌مدت در بستر
• زونا در گوش یا نزدیک گوش
• جراحی گوش
• فیستول پری‌لیمفاتیک (یعنی نشت مایع گوش داخلی به گوش میانی)
• هایپرونتیلاسیون (یعنی تنفس سریع)
• کاهش فشار خون هنگام ایستادن
• ضعف یا اختلال عملکرد عضلات
• رشد غیرطبیعی استخوان در گوش میانی
• بیماری‌های مغزی
• ام‌اس
• تومور عصب شنوایی

علت سرگیجه و تاری دید اغلب به دلیل وجود مشکل در گوش داخلی رخ می‌دهد. بااین‌حال دلایل دیگری نیز منجر به ایجاد این عارضه می‌شوند که در ادامه بررسی می‌کنیم.

• دلیل سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم حمله‌ای (BPPV): بر اثر جابه‌جایی ذرات کوچک کلسیمی (کانالیت‌ها) داخل گوش ایجاد می‌شود؛ این ذرات از محل طبیعی خود جابه‌جا شده و در گوش داخلی جمع خواهند شد. گوش داخلی به مغز سیگنال‌هایی درباره حرکات سر و بدن می‌فرستد تا به حفظ تعادل کمک کند.
• بیماری منییر: این اختلال گوش داخلی ممکن است به دلیل تجمع مایع و تغییر فشار در گوش ایجاد شود. این بیماری باعث ایجاد دوره‌هایی از سرگیجه همراه با وزوز گوش و کاهش شنوایی خواهد شد.
• نوریت دهلیزی یا لابیرنتیت: این مشکل گوش داخلی معمولا به یک عفونت ویروسی مانند آبله‌مرغان، سرخک یا هپاتیت مرتبط است.

آیا استرس می‌تواند باعث سرگیجه شود؟

گیجی و احساس چرخش در برخی از موارد به‌عنوان علائم استرس و اضطراب نیز به شمار می‌روند. بخش‌های مشابهی از مغز در ایجاد احساس اضطراب و سرگیجه دخیل هستند. همچنین استرس یکی از عوامل خطر برای لابیرنتیت است که یکی از علل سرگیجه محسوب می‌شود.

عوارض احتمالی سرگیجه چیست؟

متن انگلیسی:

Vertigo can cause falls, which may result in bone fractures (broken bones) or other injuries. Vertigo can also interfere with your quality of life and hinder your ability to drive or go to work.

ترجمه متن:

سرگیجه در برخی از موارد منجر به زمین خوردن فرد می‌شود. زمین خوردن نیز اگر شدید باشد، ممکن است باعث شکستگی استخوان‌ها یا آسیب‌های دیگر مثل ضربه مغزی شود. همچنین سرگیجه بر کیفیت زندگی و نحوه انجام کارهای روزانه مثل راه رفتن یا رانندگی نیز تاثیر می‌گذارد.
(منبع)

آیا سرگیجه خطرناک است؟

اکثر دلایل ایجاد سرگیجه جدی نیستند؛ بااین‌حال سرگیجه گاهی نشانه یک بیماری پیش زمینه‌ای به شمار می‌رود و برای تعیین علت سرگیجه مداوم و خستگی باید به پزشک عمومی مراجعه کنید. ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کنید؛ پزشک در صورت نیاز به بررسی‌های تخصصی‌تر، شما را به یک متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) ارجاع می‌دهد.

تشخیص و آزمایش‌ها

چگونه سرگیجه را تشخیص داده میشود؟

تشخیص علت سرگیجه و تاری دید با پرسیدن چند سوال توسط پزشک شروع می‌شود. این سوال‌ها شامل شرح علائم بیمار و انجام معاینه دقیق است. همچنین پزشک حرکت چشم‌ها را نیز بررسی می‌کند. در مواردی نیز بیمار باید آزمایش‌های تکمیلی انجام دهد که در ادامه بررسی می‌کنیم.

آزمایش‌های تشخیصی سرگیجه

برای یافتن علت سرگیجه ممکن است یک یا چند مورد از این آزمایش‌ها انجام شود:

• آزمایش شنوایی: برای بررسی مشکل در عصب گوش داخلی
• آزمایش کالریک: برای بررسی شنوایی‌سنج با استفاده از هوای سرد یا گرم به منظور تحریک گوش داخلی
• الکترونایستاگموگرافی: برای بررسی عملکرد عصب دهلیزی و سایر اعصاب گوش داخلی
• آزمایش فوکودا-اونتربرگر: برای بررسی مشکل گوش داخلی
• آزمایش تکان سر: برای بررسی مشکل در سیستم تعادل گوش داخلی با حرکت دادن سر توسط پزشک
• آزمایش رومبرگ: برای بررسی مشکل مغز یا نخاع
• آزمایش‌های وستیبولار: برای بررسی مشکلات سیستم تعادل گوش داخلی
• آزمایش‌های تصویربرداری: MRI و CT برای بررسی مشکلات گوش داخلی یا مغز

درمان و دارو‌ها

پزشکان چگونه سرگیجه را درمان میکنند؟

درمان سرگیجه بستگی به علت آن دارد. در بسیاری از موارد، سرگیجه بدون درمان از بین می‌رود؛ زیرا مغز قادر است تا حدی با تغییرات گوش داخلی سازگار شود و از سایر سیستم‌های بدن برای حفظ تعادل استفاده کند. اگر نیاز به درمان متفاوتی برای مقابله با سرگیجه باشد، گزینه‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.

جراحی

برخی از دلایل ایجاد سرگیجه باید با جراحی، درمان شوند. برای مثال، جراحی برای برداشتن نوروم آکوستیک و بهبود عملکرد گوش داخلی انجام خواهد شد. اگر سرگیجه ناشی از مشکل جدی‌تری مانند تومور یا آسیب به مغز یا گردن باشد، درمان این مشکلات به کاهش سرگیجه کمک خواهد کرد.

مانور اپلی (Epley maneuver)

مانور اپلی با استفاده از حرکات سریالی سر، ذرات کوچک کلسیمی به نام کانالیت‌ها را از کانال‌های گوش داخلی خارج می‌کند. پزشک این مانور را انجام می‌دهد یا خودتان آن را انجام خواهید داد. مراحل انجام این روش توسط پزشک به شرح زیر است:

• سر شما را به سمتی کج می‌کند که باعث سرگیجه می‌شود.
• از شما می‌خواهد به پشت دراز بکشید تا سر کمی از لبه میز خارج شود.
• سر را به‌آرامی به سمت مخالف می‌چرخاند.
• پزشک بقیه بدن را با سر هماهنگ می‌کند.
• شما کمی به پهلو دراز می‌کشید و سپس می‌نشینید.
• کل این فرایند برای درمان سرگیجه تقریبا ۵ تا ۱۰ دقیقه طول می‌کشد.

داروهای سرگیجه کدامند؟

داروهای ضد تهوع و حرکت مانند مکلیزین یا دیمن هیدرینات برای کنترل علائم سرگیجه مانند تهوع و گیجی مؤثرند. اگر دلیل سرگیجه شامل عفونت یا التهاب باشد، ممکن است نیاز به استروئید برای کاهش التهاب یا آنتی‌بیوتیک برای رفع عفونت داشته باشید.

در برخی موارد از سرگیجه حاد (با شروع ناگهانی و مدت زمان کوتاه)، پزشک دارو درمانی را توصیه می‌کند. پزشک ممکن است داروهای ضد تهوع حرکتی مانند مکلیزین یا دیمن هیدرینات یا آنتی‌هیستامین‌ها مانند سیکلیزین را برای کاهش علائم سرگیجه، تجویز کند.

درمان توانبخشی دهلیزی (تمرینات سرگیجه)

فیزیوتراپی سرگیجه برای تقویت سیستم وستیبولار انجام می‌شود. این سیستم سیگنال‌هایی درباره حرکات سر و بدن به مغز می‌فرستد. پزشک این نوع فیزیوتراپی را برای افرادی با حملات مکرر سرگیجه، توصیه کند. این روش به تمرین سایر حس‌ها برای جبران سرگیجه نیز کمک خواهد کرد.

توانبخشی وستیبولار شامل مجموعه‌ای از تمرین‌ها برای بهبود علائم رایج سرگیجه مانند سرگیجه، تاری دید و مشکلات تعادل است. این تمرین‌ها شامل کشش، تقویت عضلات، کنترل حرکت چشم و راه‌رفتن درجا می‌شود.

آیا سرگیجه خود به خود از بین می‌رود؟

سرگیجه بسته به علت آن، از چند ثانیه، چند ساعت تا چند ماه طول می‌کشد. این عارضه در برخی موارد که بر اثر بیماری دیگر ایجاد نمی‌شود، خودبه‌خود برطرف خواهد شد. به‌طورکلی اینکه سرگیجه از بین برود یا نه، به علت بروز آن بستگی دارد.

چگونه سرگیجه را به طور دائم درمان کنیم؟

متاسفانه هیچ روش قطعی برای از بین بردن دائمی سرگیجه و جلوگیری از بازگشت آن وجود ندارد. اگر سرگیجه شدید یا مکرر دارید، به پزشک مراجعه کنید.

چگونه سرگیجه را متوقف کنیم؟ (راهکار های خانگی)

استفاده از راهکارهای خانگی منجر به رفع کامل علت سرگیجه و تاری دید نمی‌شود؛ بااین‌حال باعث کاهش برخی پیامدهای سرگیجه مثل زمین خوردن خواهد شد که در ادامه بررسی می‌کنیم.

• آب و مایعات کافی بنوشید؛ زیرا کم‌آبی سرگیجه را تشدید می‌کند.
• اضطراب خود را با تمرین تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق یا مدیتیشن کاهش دهید.
• مصرف کافئین، الکل، نمک و دخانیات را محدود کنید.
• در یک اتاق تاریک و آرام دراز بکشید تا احساس چرخش را کاهش دهید.
• هنگام راه رفتن، بلند شدن از تخت یا چرخاندن سر، با آرامی حرکت کنید تا از سرگیجه جلوگیری شود.
• به محض احساس سرگیجه بنشینید یا دراز بکشید. هنگام برداشتن اشیا، از زانو خم شوید نه از کمر.

پیشگیری، مدیریت و کنترل

اگر دچار سرگیجه هستید، باید به چند نکته ایمنی توجه کنید. برای مثال اگر شغل شما شامل کار با ماشین‌آلات یا بالا رفتن از نردبان است، باید این موضوع را به کارفرمای خود اطلاع دهید.

کارهایی که می‌توانید برای کاهش سرگیجه انجام دهید (بایدها و نبایدها)

راهنمای مراجعه به پزشک

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر دچار حملات شدید یا مکرر سرگیجه هستید، باید به پزشک عمومی مراجعه کنید. این حالت ممکن است نشان‌دهنده یک مشکل زمینه‌ای باشد.

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟

اگر سرگیجه همراه با موارد زیر رخ داد، فورا با ۱۱۵ تماس بگیرید. علائم سرگیجه خطرناک به شرح زیر است:

اگر هنگام رانندگی دچار سرگیجه شديد، خودرو را متوقف کنید.

توصیه ای تیم دارو دات کام به شما

سرگیجه ناگهانی هنگام بلند شدن یا در حالت‌های دیگر، معمولا بدون علائم هشدار ظاهر می‌شود. حمله سرگیجه در بیشتر موارد به سرعت فروکش می‌کند. اگر سرگیجه شدید یا طولانی‌مدت دارید، باید توسط پزشک ویزیت شوید تا احتمال وجود بیماری‌های زمینه‌ای در شما بررسی شود.

سرگیجه ممکن است کیفیت زندگی و انجام برخی کارهای روزمره مثل رانندگی را دشوار کند. درمان سرگيجه براساس علت این عارضه و توسط پزشک تعیین می‌شود.