بعد از دریافت نتیجه آزمایش خون برای سلامتی چه کاری انجام دهیم؟

نتایج آزمایش خون چه می‌گوید؟

مراجعه‌کننده مرد ۵۰ ساله‌ای حس می‌کرد در سلامت کامل به سر می‌برد. درد قفسه سینه نداشت، احساس خستگی نمی‌کرد و خبری از علائم هشداردهنده نبود. وقتی معاینات دوره‌ای نشان داد که سطح کلسترول ال‌دی‌ال او به ۲۳۱ میلی‌گرم در دسی‌لیتر رسیده که تقریباً دو برابر مقدار مجاز است، موضوع را جدی نگرفت. به‌هرحال، احساس سلامتی می‌کرد.

اما اعداد و ارقام چیز دیگری می‌گفتند. پنگ‌تسو لیو، معاون مرکز مدیریت سلامتی در بیمارستان شین کونگ وو هوسو در تایوان، با مرور آزمایشات پیشین بیمار متوجه روند افزایشی پایدار ال‌دی‌ال شد. سطح ال‌دی‌ال او در سال ۲۰۲۲ معادل ۱۸۷ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در سال ۲۰۲۳ معادل ۱۹۱ میلی‌گرم در دسی‌لیتر بود و اکنون به ۲۳۱ میلی‌گرم در دسی‌لیتر رسیده بود. براساس اعلام انجمن قلب آمریکا، سطح ال‌دی‌ال در بزرگسالان سالم باید زیر ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی زیر ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.

لیو در برنامه «سلامت ۱+۱» شبکه ان‌تی‌دی، توضیح داد که اگر مراجعه‌کننده همچنان نتایج آزمایش‌ها را نادیده می‌گرفت، دستگاه قلبی‌عروقی او در سال ۲۰۳۰ به‌شدت آسیب می‌دید و سکته قلبی یا مغزی در کمین او می‌بود؛ آن هم در شرایطی که به‌طور کامل احساس سلامتی می‌کرد.

پرونده این مراجعه‌کننده و مراجعه‌کنندگان مشابه لیو نشان می‌دهد که بسیاری از بیماری‌های جدی بی‌سروصدا پیشرفت می‌کنند و بی‌توجهی به نتایج غیرمعمول معاینات دوره‌ای در خفا باعث تشدید وخامت اوضاع می‌شود.

کاهش وزن ناگهانی و بحران خاموش قند خون

زنی ۶۰ ساله در شرایط مشابهی به سر می‌برد. البته علائم هشداردهنده اولیه در او مشهودتر بودند: کاهش وزن ناگهانی ۸ کیلوگرمی در مدت سه ماه. او کاهش وزن خود را بی‌دلیل دانست و تصمیم گرفت تا موعد معاینه سالانه صبر کند.

معاینات او از اتفاق نگران‌کننده‌تری پرده برداشتند. قند خون ناشتای او ۲۷۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر بود، درحالی‌که محدوده طبیعی این شاخص زیر ۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. سطح هموگلوبین او هم ۱۱.۶ درصد بود، درحالی‌که محدوده طبیعی آن زیر ۵.۷ درصد است. این ارقام از دیابت کنترل‌نشده و خطرناک او حکایت داشتند که می‌بایست فوراً با انسولین درمان می‌شد.

کاهش وزن سریع نشانه سوخت‌وساز سالم نیست. به گفته لیو، زمانی که سطح قند خون به‌طور مداوم و به‌شکل خطرناک بالا می‌ماند، بدن توان مصرف صحیح گلوکز را از دست می‌دهد و قند اضافی از طریق ادرار دفع می‌شود. این فرایند باعث کم‌آبی بدن و کاهش وزن ناسالم می‌شود.

آزمایش‌های بیمار نشان می‌داد که سطح قند خون و هموگلوبین او از سال ۲۰۱۹ پیوسته صعودی بوده است، اما او هرگز دارو مصرف نکرد و صرفاً به ورزش و اصلاح رژیم غذایی خود پرداخت.

زمانی که علائم بیماری آشکار شدند، شدت آسیب بسیار بالا بود. با وجود سال‌ها التهاب کنترل‌نشده و قند خون بالایی که داشت، انسولین می‌توانست وضعیت او را تثبیت کند، اما دیگر هیچ دارویی نمی‌توانست سلامت ازدست‌رفته او را بازگرداند.

علائم بعضاً زمانی آشکار می‌شوند که بیماری به مراحل پیشرفته خود رسیده باشد. لیو افزود که اگر بیمار ۷ سال زودتر، درست همان موقع که اولین‌بار با نتایج غیرمعمول معاینات خود مواجه شد، شروع به مصرف دارو می‌کرد، می‌توانست از جهش شدید قند خون، کاهش وزن ناگهانی و بروز عوارض بلندمدت پیشگیری کند.

درصورت بروز ناهنجاری‌های جسمانی آشکار مانند کاهش وزن ناگهانی یا بی‌دلیل فوراً به پزشک مراجعه کنید و منتظر معاینه سالانه نمانید. اگر نمی‌دانید از کجا شروع کنید، می‌توانید برای ارزیابی اولیه و دریافت نامه ارجاع به مراکز تخصصی، کلینیک‌های طب خانواده یا پزشکان عمومی مراجعه کنید.

لیو گفت که هردو مورد تنها یک هفته پیش از مصاحبه او رخ داده‌اند که نشان می‌دهد بیماران بعد از انجام معاینات به‌طور کلی به نتیجه آزمایش بی‌توجهی می‌کنند.

چرا نمی‌توان به فقدان علائم اطمینان کرد

هردو مورد از یک برداشت نادرست و پرخطر حکایت دارند: فقدان علائم به منزله فقدان بیماری نیست. بیماری‌هایی مانند دیابت، کلسترول بالا و فشار خون بالا ممکن است سال‌ها به‌شکل خاموش پیشرفت کنند و مدت‌ها پیش از آن‌که فرد احساس ناخوشی کند، آسیب‌های جدی و ماندگاری برجا بگذارند.

از از این‌رو، لیو تأکید دارد که نباید معاینات سلامتی را تشریفاتی بدانید یا آن‌ها را مثل کاغذپاره دور بیندازید. معاینه نقطه آغاز مراقبت پیشگیرانه است، نه پایانِ آن. مهم‌ترین گام برای محافظت از سلامت بلندمدت این است که بعد از دریافت نتیجه آزمایش دست به کار شوید.

۴ راهکار پیگیرانه بعد از دریافت نتیجه آزمایش

اگر در نتیجه آزمایش به موارد غیرمعمول برخوردید، نیازی نیست بترسید، اما آن‌ها را نادیده نگیرید یا به فراموشی نسپارید. لیو ۴ راهکار مهم خود را برای استفاده درست از نتیجه آزمایش به اشتراک گذاشته است:

۱. مشورت با پزشک خانواده

داشتن یک پزشک خانواده معتمد و باتجربه نقش بسزایی در مدیریت سلامت بلندمدت دارد. خیلی‌ها با نحوه تفسیر نتیجه آزمایش آشنایی ندارند.

توصیه لیو این است که نتیجه آزمایش خود را با پزشک خانواده در میان بگذارید تا درباره موارد پیچیده شفاف‌سازی کند، مواردی را که نیازمند درمان فوری هستند مشخص کرده و مواردی را هم که با اصلاح سبک زندگی بهبود می‌یابند نشان‌تان دهد.

۲. انتخاب آیتم‌های غربالگری براساس عوامل خطر فردی

آیتم‌های غربالگری سلامت باید با توجه به سابقه خانوادگی و عوامل خطر شخصی انتخاب شوند تا امکان تشخیص هدفمند و دقیق بیماری‌ها مهیا شود. توصیه لیو این است که آیتم‌های موجود را پیش از معاینه با پزشک خانواده یا کارکنان مرکز غربالگری بررسی کنید و از انتخاب حالت پایه یا گزینه‌های ارزان‌تر خودداری کنید.

برای نمونه، افرادی که سابقه خانوادگی سرطان ریه دارند یا دائماً سیگار می‌کشند، بهتر است به‌جای رادیوگرافی قفسه سینه از سی‌تی اسکن با دوز تابشی پایین استفاده کنند.

یک کارآزمایی تصادفی بزرگ، که به کارآزمایی ملی غربالگری ریه معروف است، نشان داد که سی‌تی اسکن سالانه با دوز تابشی پایین در افراد پرخطر می‌تواند مرگ‌ومیر ناشی از سرطان ریه را در قیاس با افرادی که تحت رادیوگرافی استاندارد قفسه سینه قرار می‌گیرند، تا سقف ۲۰ درصد کاهش دهد.

۳. حفظ یا اصلاح سبک زندگی

نتیجه آزمایش وضعیت جسمانی لحظه‌ای فرد را نشان می‌دهد، اما حفاظت از سلامتی یک فرایند مستمر و ادامه‌دار است.

لیو به یک نمونه واقعی اشاره کرد: یک مراجعه‌کننده مرد در نوبت صبح آزمایش داد و نتیجه طبیعی بود.

او همان شب با خیال راحت برای جشن گرفتن این نتیجه خوب بیرون رفت و کلی غذای تند و نوشیدنی الکلی مصرف کرد. ساعاتی از نیمه‌شب گذشته بود که با استفراغ خونی خود مواجه شد و به اورژانس مراجعه کرد. تشخیص پزشکان این بود که زخم معده دارد.

مرد در کمال ناباوری اعتراض کرد: «چگونه ممکن است! من همین امروز آندوسکوپی معده انجام داده‌ام و اثری از هیچ زخمی نبود.»

بررسی‌های تکمیلی نشان داد که خون‌ریزی نتیجه مستقیم پرخوری و مصرف بیش‌ازحد الکل بوده است.

لیو تأکید کرد که تصاویر و داده‌های معاینه صرفاً وضعیت لحظه‌ای بیمار را نشان می‌دهند و هیچ تضمینی وجود ندارد که سلامت بیمار در روزهای بعدی پابرجا بماند. اگر نتیجه آزمایش طبیعی باشد، باید به سبک زندگی سالم خود ادامه دهید تا شاخص‌های سلامتی همچنان در محدوده استاندارد باقی بمانند.

هدف واقعی معاینه سلامتی

معاینه سلامتی به منزله تضمین ایمنی نیست. این معاینه سازوکار هشداردهنده‌ای است که برای تشخیص بیماری‌های خاموش پیش از ظهور علائم طراحی شده است. ارزش این معاینه در نتیجه آن خلاصه نمی‌شود، بلکه به رویه‌ای بستگی دارد که بعد از آزمایش در پیش می‌گیرید: مشورت با متخصصان، اصلاح عادت‌های زندگی و پیشگیری از عود بیماری.

لیو می‌گوید: «طب پیشگیرانه بعد از دریافت نتیجه وارد عمل می‌شود. هدف این است که نتیجه آزمایش به یک برنامه شخصی‌سازی‌شده تبدیل شود که باید از سلامت بلندمدت شما محافظت کند.»