آیا دیابت کودکان درمان دارد؟ راهنمای جامع برای والدین

دیابت کودکان چیست؟

دیابت کودکان به دیابت نوع ۱ (T1D) اشاره دارد که در دوران کودکی ایجاد می‌شود. این دیابت یکی از بیماری‌های شایع و مزمن در کودکان است که در آن بدن توانایی تولید انسولین را از دست می‌دهد.

انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم و به سلول‌ها کمک می‌کند تا گلوکز را برای تولید انرژی استفاده کنند. در کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. در نتیجه، قند در خون تجمع کرده و سطح آن بالا می‌رود، که می‌تواند به اندام‌های بدن آسیب برساند.

دیابت در کودکان از چه سنی شروع می‌شود؟

کودک ممکن است در هر سنی به دیابت نوع ۱ مبتلا شود، اما بیشتر کودکان در حدود سن ۵ سالگی یا اوایل بلوغ یعنی از ۱۰ تا ۱۴ سالگی، تشخیص داده می‌شوند.

میانگین سن تشخیص دیابت نوع ۱ حدود ۱۳ سال است و ۸۵٪ موارد در افراد زیر ۲۰ سال دیده می‌شود.

تعداد مبتلایان ۰ تا ۱۹ سال به دیابت نوع 1 در ایران در سال ۲۰۲۱ بر اساس گزارش IDF برابر با ۸.۲ در هر ۱۰۰۰ نفر اعلام شده است.

علائم دیابت کودکان چیست؟

علائم دیابت نوع ۱ در کودکان غالبا در ابتدا خفیف است و سپس طی روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها بدتر می‌شود. علائم دیابت در رده سنی کودک، شامل موارد زیر است:

• تشنگی بیش از حد
• ادرار مکرر
• کاهش وزن بدون دلیل (حتی اگر به نظر می‌رسد خوب یا حتی زیاد غذا می‌خورند)
• گرسنگی بیش از حد
• خستگی
• تاری دید
• زخم‌ها یا جراحت‌هایی که دیر بهبود می‌یابند
• عفونت‌های قارچی واژینال

توجه! علائم دیابت در کودکان زیر 3 سال همین موارد است؛ کودکان آموزش‌دیده برای دستشویی ممکن است دوباره دچار شب ادراری شوند یا نوزادان ممکن است پوشک خود را خیلی سریع خیس کنند.

علت دیابت کودکان چیست؟

دیابت در کودکان عمدتاً تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محرک‌های محیطی است.

به طور کلی، دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن به سلول‌های بتای پانکراس حمله می‌کند. این بیماری معمولاً در کودکانی با استعداد ژنتیکی دیده می‌شود.
با این حال، تنها وجود ژن برای ابتلای کودک به دیابت کافی نیست؛ عواملی مثل ویروس‌ها، رژیم غذایی، باکتری‌های بدن یا حتی موادی که مادر در دوران بارداری در معرض آن‌ها قرار گرفته، می‌توانند محرک شروع بیماری باشند.

در دیابت نوع ۲ نیز سابقه خانوادگی نقش پررنگی دارد. بیش از ۷۵٪ از کودکان مبتلا، یکی از بستگان نزدیک خود را دارند که به این بیماری دچار است. این موضوع می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی یا سبک زندگی مشابه باشد.

وجود چه عواملی کودک را بیشتر مستعد ابتلا به دیابت می‌کند؟

عوامل خطر دیابت نوع ۱ در کودکان شامل سابقه خانوادگی و جنسیت است. اگر والدین یا یکی از خواهر و برادرها مبتلا باشند، احتمال ابتلا کمی افزایش می‌یابد و در دوقلوهای همسان این خطر بسیار بالاتر است. همچنین پسران کمی بیشتر از دختران در معرض این بیماری قرار دارند. آزمایش‌های غربالگری برای خویشاوندان نزدیک توصیه می‌شود.

برای بررسی بیشتر عوامل خطری که موجب دیابت در کودکان می‌شود و همچنین راه‌های پیشگیری از آن، مطلب زیر را مطالعه کنید:

تشخیص دیابت در کودکان به چه صورت است؟

دیابت در کودک زمانی تشخیص داده می‌شود که یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد:

• قند خون ناشتا ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر
• قند خون تصادفی ۲۰۰ میلی‌گرم یا بیشتر همراه با علائم
• قند خون ۲۰۰ میلی‌گرم یا بیشتر، دو ساعت بعد از آزمایش OGTT
• HbA1c برابر ۶.۵ درصد یا بیشتر

معمولاً اگر نتیجه مشکوک باشد، پزشک برای اطمینان دوباره آزمایش را تکرار یا آزمایش دیگری انجام می‌دهد.

اگر سابقه خانوادگی یا علائم نشان‌دهنده دیابت نوع ۱ باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های آنتی‌بادی انجام دهد تا تشخیص را قطعی کند.

برای چک سلامت کلی کودک و جلوگیری از عوارض مثل کتواسیدوز دیابتی (DKA)، آزمایش‌های اضافی مانند بررسی متابولیسم، ادرار یا گازهای خون ممکن است لازم باشد. همچنین غربالگری برای بیماری‌های مرتبط مثل مشکلات تیروئید یا سلیاک توصیه می‌شود.

آزمایش‌های تشخیص دیابت کودکان کدامند؟

برای بررسی دیابت در کودک، پزشک معمولاً از آزمایش خون استفاده می‌کند. بسته به شرایط، ممکن است یکی از این آزمایش‌ها انجام شود:

• آزمایش قند خون ناشتا (بعد از حداقل ۸ ساعت بدون خوردن یا نوشیدن)
• قند خون تصادفی (در هر زمان از روز، بدون نیاز به ناشتا بودن)
• آزمایش تحمل گلوکز (OGTT): کودک ناشتا است، یک محلول شیرین می‌نوشد و بعد از ۲ ساعت قند خونش اندازه‌گیری می‌شود.
• آزمایش HbA1c: میانگین قند خون سه ماه گذشته را نشان می‌دهد و نیازی به ناشتا بودن ندارد.

درمان دیابت در کودکان

هدف اصلی از درمان دیابت کودکان، حفظ قند خون در محدوده طبیعی برای پیشگیری از عوارض و ارتقای سلامت کلی است. برای درمان این عارضه در کودکان، از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

انسولین درمانی

انسولین پایه درمان دیابت نوع ۱ است، زیرا پانکراس کودکان مبتلا انسولین تولید نمی‌کند. انسولین می‌تواند سریع، کوتاه‌اثر، میان‌اثر یا طولانی‌اثر باشد و دوز و زمان تجویز آن بر اساس نیاز هر کودک تنظیم می‌شود. انسولین از طریق تزریق یا پمپ انسولین مصرف می‌شود و کنترل دقیق آن ضروری است.

انواع مختلفی از انسولین وجود دارد که در مطلب زیر ما آنها را مورد بررسی قرار دادیم:

مدیریت رژیم غذایی

رژیم غذایی متعادل نقش مهمی در کنترل قند خون دارد. مصرف میوه، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های کم‌چرب و چربی‌های سالم به همراه شمارش کربوهیدرات‌ها به مدیریت بهتر سطح قند کمک می‌کند. برنامه غذایی باید با همکاری متخصص تغذیه برای هر کودک شخصی‌سازی شود.

فعالیت بدنی منظم

ورزش منظم حساسیت به انسولین را افزایش داده و به کنترل قند خون کمک می‌کند. فعالیت‌های هوازی، قدرتی و انعطاف‌پذیری برای کودکان مبتلا توصیه می‌شود. کنترل قند خون قبل، حین و بعد از ورزش برای تنظیم انسولین و تغذیه ضروری است.

اگر به دنبال شروع ورزش و فعالیت بدنی هستید، مقاله زیر می‌تواند راهنمای مناسبی برای شروع باشد:

درمان دارویی مکمل

در برخی موارد، پزشکان ممکن است از داروی متفورمین برای کنترل قند خون استفاده کنند، به‌ویژه وقتی نیاز به روش درمان تکمیلی وجود دارد.

تغذیه کودکان دیابتی

کودکان مبتلا به دیابت باید رژیم غذایی سالمی داشته باشند تا قند خونشان بعد از غذا ناگهان بالا نرود. شاخص گلیسمی یا سرعت بالا رفتن قند خون بعد از خوردن غذا و بار گلیسمی، دو معیار مهم هستند که کیفیت و کمیت مواد غذایی مصرفی در وعده‌های غذایی را ارزیابی می‌کنند.

تحقیقات جدید نشان می‌دهد غذاهای با شاخص گلیسمی پایین کمک می‌کنند قند خون ثابت‌تر بماند و از افزایش ناگهانی آن جلوگیری شود. البته رعایت این رژیم برای بچه‌ها سخت است.

بهترین روش این است که بیشتر از غذاهای با شاخص گلیسمی پایین استفاده شود و مصرف غذاهای با شاخص متوسط و بالا کمتر باشد.

رژیم غذایی مناسب کودکان دیابتی

بهترین رژیم غذایی برای کودک دیابتی به شرح زیر است:

عوارض دیابت در کودکان چیست؟

اگر دیابت در کودکان به‌طور درست کنترل نشود، می‌تواند باعث بروز عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت شود.

عوارض کوتاه‌مدت دیابت در کودکان شامل موارد زیر است:

• تپش قلب
• افت قند خون (هیپوگلیسمی)
• تعریق زیاد
• رنگ‌پریدگی پوست
• اضطراب و بی‌قراری
• بی‌حسی در لب‌ها و نوک انگشتان دست و پا
• خواب‌آلودگی و خستگی
• گیجی یا ضعف عمومی
• سردرد
• کاهش وزن بی‌دلیل
• نامفهوم صحبت کردن
• درد شکم
• خشکی پوست
• مشکلات دهان و دندان

در صورت کنترل نشدن قند خون، احتمال بروز عوارض بلندمدت و مشکلات جدی‌تر مانند موارد زیر وجود دارد:

• آسیب به اعصاب
• اختلال در سیستم قلبی و عروقی
• بیماری‌های چشمی
• آسیب به کلیه‌ها و کبد

آیا پیشگیری از دیابت در کودکان ممکن است؟

در حال حاضر امکان پیشگیری از دیابت نوع ۱ وجود ندارد، اما دیابت نوع ۲ تا حد زیادی قابل پیشگیری است.

اقدامات زیر می‌تواند به پیشگیری از دیابت نوع ۲ در کودکی کمک کند:

• حفظ وزن متعادل: اضافه وزن خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد، زیرا احتمال مقاومت به انسولین را بالا می‌برد.
• فعال ماندن: فعالیت بدنی مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد و به مدیریت فشار خون کمک می‌کند.
• محدود کردن غذاها و نوشیدنی‌های شیرین: مصرف زیاد غذاهای پرقند می‌تواند منجر به افزایش وزن و مشکلات عملکرد انسولین شود. رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی با مقدار زیادی ویتامین، فیبر و پروتئین‌های کم‌چرب، خطر دیابت نوع ۲ را کاهش می‌دهد.

نکاتی مهم برای والدین کودکان دیابتی

اگر فرزندتان به دیابت مبتلاست، حتما به نکات زیر توجه کنید:

• آموزش کودک؛ به او یاد دهید چگونه قند خونش را کنترل کند و انسولین تزریق یا پمپ انسولین را استفاده کند.
• آمادگی برای اضطراری؛ همیشه خوراکی شیرین همراه داشته باشید تا در صورت افت قند خون سریع استفاده شود.
• حمایت عاطفی؛ با کودک صحبت کنید، به احساساتش گوش دهید و در صورت نیاز از مشاور کمک بگیرید.
• همکاری با مدرسه؛ معلمان و کادر مدرسه را از نیازهای کودک آگاه کنید تا هنگام نیاز کمک کنند.
• انعطاف در تغذیه؛ روی رژیم سالم و متعادل تمرکز کنید و یادگیری محاسبه انسولین نسبت به کربوهیدرات را تشویق کنید تا خطر اختلال خوردن کاهش یابد.

هشدار! مصرف بیش از حد انسولین باعث افت قند خون و علائم آن می‌شود؛ کمبود انسولین نیز علائم دیابت مانند تشنگی، ادرار زیاد و کاهش وزن را بازمی‌گرداند.

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کرد؟

کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ که انسولین کافی دریافت نمی‌کنند، ممکن است دچار کتواسیدوز دیابتی (DKA) شوند که یک وضعیت اورژانسی پزشکی است.

اگر کودک شما هر یک از علائم زیر را دارد، فوراً با 115 تماس بگیرید و او را به اورژانس ببرید:

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ می‌توانند زندگی طولانی، سالم و رضایت‌بخشی داشته باشند. آن‌ها ممکن است نیاز به مراقبت بیشتر و همچنین حمایت بیشتر نسبت به کودکان بدون دیابت داشته باشند؛ اما باید بدانید که این یک بیماری قابل مدیریت است. با برنامه مراقبت و حمایت مناسب، هیچ دلیلی وجود ندارد که کودکان دیابتی نتوانند زندگی سالم و شادی داشته باشند.

چکاپ‌های منظم برای تشخیص و درمان زودهنگام دیابت در کودکان بسیار مهم هستند. اگر در مورد سلامت کودک خود نگرانی دارید، با پزشک کودکتان مشورت کنید.

اگر سوالی دارید، در بخش نظرات بنویسید و با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید.