آیا دیابت کودکان درمان دارد؟ راهنمای جامع برای والدین

دیابت کودکان چیست؟

دیابت کودکان به دیابت نوع ۱ (T1D) اشاره دارد که در دوران کودکی ایجاد می‌شود. این دیابت یکی از بیماری‌های شایع و مزمن در کودکان است که در آن بدن توانایی تولید انسولین را از دست می‌دهد.

انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم و به سلول‌ها کمک می‌کند تا گلوکز را برای تولید انرژی استفاده کنند. در کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. در نتیجه، قند در خون تجمع کرده و سطح آن بالا می‌رود، که می‌تواند به اندام‌های بدن آسیب برساند.

دیابت در کودکان از چه سنی شروع می‌شود؟

کودک شما ممکن است در هر سنی به دیابت نوع ۱ مبتلا شود، اما بیشتر کودکان در حدود سن ۵ سالگی یا اوایل بلوغ (۱۰ تا ۱۴ سالگی) تشخیص داده می‌شوند.

میانگین سن تشخیص دیابت نوع ۱ حدود ۱۳ سال است و ۸۵٪ موارد در افراد زیر ۲۰ سال دیده می‌شود.

تعداد مبتلایان 0 تا 19 سال به دیابت نوع 1 در ایران در سال 2021 بر اساس گزارش IDF برابر با 8.2 در هر 1000 نفر اعلام شده است.

علائم دیابت کودکان چیست؟

علائم دیابت نوع ۱ در کودکان غالبا در ابتدا خفیف است و سپس طی روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها بدتر می‌شود؛ که در کودکان معمولاً این دوره کوتاه‌تر است. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تشنگی بیش از حد
• ادرار مکرر
• کاهش وزن بدون دلیل (حتی اگر به نظر می‌رسد خوب یا حتی زیاد غذا می‌خورند)
• گرسنگی بیش از حد
• خستگی
• تاری دید
• زخم‌ها یا جراحت‌هایی که دیر بهبود می‌یابند
• عفونت‌های قارچی واژینال

علائم دیابت در کودکان زیر 3 سال همین موارد است؛ کودکان آموزش‌دیده برای دستشویی ممکن است دوباره دچار شب ادراری شوند یا نوزادان ممکن است پوشک خود را خیلی سریع خیس کنند.

علت دیابت در کودکان چیست؟

دیابت در کودکان عمدتاً تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محرک‌های محیطی است.

به طور کلی، دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن به سلول‌های بتای پانکراس حمله می‌کند. این بیماری معمولاً در کودکانی با استعداد ژنتیکی دیده می‌شود.
با این حال، تنها وجود ژن برای ابتلای کودک به دیابت کافی نیست؛ عواملی مثل ویروس‌ها، رژیم غذایی، باکتری‌های بدن یا حتی موادی که مادر در دوران بارداری در معرض آن‌ها قرار گرفته، می‌توانند محرک شروع بیماری باشند.

در دیابت نوع ۲ نیز سابقه خانوادگی نقش پررنگی دارد. بیش از ۷۵٪ از کودکان مبتلا، یکی از بستگان نزدیک خود را دارند که به این بیماری دچار است. این موضوع می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی یا سبک زندگی مشابه باشد.

چاقی هم عامل مهم دیگری است؛ طبق گزارش CDC، در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ حدود ۱۸.۵٪ از کودکان و نوجوانان ۲ تا ۱۹ ساله در آمریکا دچار چاقی بوده‌اند که خطر دیابت نوع ۲ را به‌شدت افزایش می‌دهد.

عوامل خطر دیابت در کودکان چیست؟

عوامل خطر دیابت نوع ۱ در کودکان شامل موارد زیر است:

• سابقه خانوادگی

اکثر کودکانی که به دیابت نوع ۱ مبتلا می‌شوند، سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند. اما اگر مادر به دیابت مبتلا باشد، خطر ابتلا به آن حدود ۱٪ تا ۴٪ است و اگر پدر مبتلا باشد، این خطر حدود ۳٪ تا ۸٪ خواهد بود. اگر هر دو والدین شما به آن مبتلا باشند، خطر ابتلا به حدود ۳۰٪ افزایش می‌یابد.

همچنین اگر یکی از فرزندان به آن مبتلا باشد، خطر ابتلای سایر فرزندان حدود ۵٪ است؛ مگر اینکه دوقلو باشند. در دوقلوهای غیرهمسان، خطر ابتلای قل دیگر حدود ۱۰٪ و در دوقلوهای همسان، این خطر حدود ۴۰٪ تا ۵۰٪ است.

به دلیل ارتباط قوی با سابقه خانوادگی، انجمن دیابت آمریکا (ADA) توصیه می‌کند که خویشاوندان درجه اول (والدین و خواهر و برادر) و درجه دوم (عمه، دایی، پدربزرگ، مادربزرگ، نوه، برادرزاده، خواهرزاده یا نابرادری/ناخواهری) افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ با آزمایش اتوآنتی‌بادی غربالگری شوند.

• جنسیت

پسران و افرادی که در بدو تولد به عنوان مذکر شناخته شده‌اند، کمی بیشتر از دختران و افرادی که در بدو تولد به عنوان مونث شناخته شده‌اند در معرض خطر دیابت کودکی هستند.

تشخیص و آزمایش‌های دیابت کودکان

برای بررسی دیابت در کودک، پزشک معمولاً از آزمایش خون استفاده می‌کند. بسته به شرایط، ممکن است یکی از این آزمایش‌ها انجام شود:

• قند خون ناشتا (بعد از حداقل ۸ ساعت بدون خوردن یا نوشیدن)
• قند خون تصادفی (در هر زمان از روز، بدون نیاز به ناشتا بودن)
• آزمایش تحمل گلوکز (OGTT): کودک ناشتا است، یک محلول شیرین می‌نوشد و بعد از ۲ ساعت قند خونش اندازه‌گیری می‌شود.
• آزمایش HbA1c: میانگین قند خون سه ماه گذشته را نشان می‌دهد و نیازی به ناشتا بودن ندارد.

دیابت در کودک زمانی تشخیص داده می‌شود که یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد:

• قند خون ناشتا ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر
• قند خون تصادفی ۲۰۰ میلی‌گرم یا بیشتر همراه با علائم
• قند خون ۲۰۰ میلی‌گرم یا بیشتر، دو ساعت بعد از آزمایش OGTT
• HbA1c برابر ۶.۵ درصد یا بیشتر

معمولاً اگر نتیجه مشکوک باشد، پزشک برای اطمینان دوباره آزمایش را تکرار یا آزمایش دیگری انجام می‌دهد.

اگر سابقه خانوادگی یا علائم نشان‌دهنده دیابت نوع ۱ باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های آنتی‌بادی انجام دهد تا تشخیص را قطعی کند.

برای چک سلامت کلی کودک و جلوگیری از عوارض مثل کتواسیدوز دیابتی (DKA)، آزمایش‌های اضافی مانند بررسی متابولیسم، ادرار یا گازهای خون ممکن است لازم باشد. همچنین غربالگری برای بیماری‌های مرتبط مثل مشکلات تیروئید یا سلیاک توصیه می‌شود.

درمان دیابت در کودکان

درمان دیابت در کودکان به نوع آن بستگی دارد:

1. درمان دیابت نوع ۱ در کودکان

اگرچه در حال حاضر دیابت نوع ۱ در کودکان درمان قطعی ندارد، اما آنها به راحتی می‌توانند یاد بگیرند که بیماری خود را به خوبی مدیریت کنند و زندگی سالم و شادی داشته باشند. در سال‌های اخیر نیز پیشرفت‌هایی مثل پمپ‌های انسولین و دستگاه‌های پایش مداوم قند خون (CGM)، مدیریت دیابت را برای کودکان و خانواده‌ها بسیار آسان‌تر کرده است.

خبر خوب این است که تحقیقات در زمینه درمان‌های جدید، مانند پیوند سلول‌های تولیدکننده انسولین یا درمان‌های ایمونوتراپی، در جریان است و امید به بهبود کیفیت زندگی این کودکان را افزایش داده است.

کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ باید:

• طبق دستور پزشک انسولین دریافت کنند
• رژیم غذایی سالم و متعادل با شمارش دقیق کربوهیدرات‌ها داشته باشند
• طبق دستور پزشک، سطح قند خون را بررسی کنند
• فعالیت بدنی منظم داشته باشند

2. درمان دیابت نوع ۲ در کودکان

درمان دیابت نوع ۲ مادام‌العمر است و کودک تا بزرگسالی باید آن را ادامه دهد. این درمان شامل موارد زیر است:

• تغذیه سالم
• فعالیت بدنی منظم
• پایش سطح قند خون
• انسولین یا سایر داروها مانند متفورمین یا لیراگلوتاید

استراتژی مدیریت دیابت کودک شما باید متناسب با بدن، سبک زندگی و سطح فعالیت او تنظیم شود و متخصص غدد به او در این زمینه کمک خواهد کرد.

تغذیه کودکان دیابتی

کودکان مبتلا به دیابت باید رژیم غذایی سالمی داشته باشند تا قند خونشان بعد از غذا ناگهان بالا نرود. شاخص گلیسمی (سرعت بالا رفتن قند خون بعد از خوردن غذا) و بار گلیسمی دو معیار مهم هستند که کیفیت و کمیت مواد غذایی مصرفی در وعده‌های غذایی را ارزیابی می‌کنند.

تحقیقات جدید نشان می‌دهد غذاهای با شاخص گلیسمی پایین کمک می‌کنند قند خون ثابت‌تر بماند و از افزایش ناگهانی آن جلوگیری شود. البته رعایت این رژیم برای بچه‌ها سخت است. بهترین روش این است که بیشتر از غذاهای با شاخص گلیسمی پایین استفاده شود و مصرف غذاهای با شاخص متوسط و بالا کمتر باشد.

بنابراین بهترین رژیم غذایی برای کودک دیابتی به شرح زیر است:

• غلات کامل، مانند نان گندم کامل ۱۰۰٪، برنج قهوه‌ای و جو دوسر
• محصولات لبنی بدون چربی یا کم‌چرب، مانند شیر بدون چربی و ماست
• گوشت‌های کم‌چرب، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، لوبیا خشک، نخود، آجیل و دانه‌ها
• غذاها و نوشیدنی‌های بدون شکر اضافه‌شده
• میوه‌ها و سبزیجات غیرنشاسته‌ای

شمارش کربوهیدرات چگونه است؟

انجمن دیابت آمریکا (ADA) توصیه می‌کند برای تدوین رژیم غذایی سالم برای کودک مبتلا به دیابت، با متخصص تغذیه مشورت کنید. به طور کلی، کارشناسان توصیه می‌کنند که انرژی روزانه (کالری) کودک دیابتی باید شامل موارد زیر باشد:

• ۵۰٪ تا ۵۵٪ کربوهیدرات، اما بیش از ۱۰٪ آن نباید قندهای ساده (مانند ساکارز که قند طبیعی نیشکر و چغندر قند است و به عنوان شکر سفید در آشپزی و صنایع غذایی استفاده می‌شود) باشد.
• ۱۰٪ تا ۱۵٪ پروتئین
• ۳۰٪ چربی

متخصص تغذیه کودک به شما کمک می‌کند تا یاد بگیرید چگونه کربوهیدرات‌های موجود در غذا را بر اساس اندازه وعده سالم محاسبه کنید. این یک مهارت ضروری برای کودک شماست تا بتواند مقدار انسولین مورد نیاز روزانه خود را محاسبه کند.

پیشگیری از دیابت در کودکان

در حال حاضر امکان پیشگیری از دیابت نوع ۱ وجود ندارد، اما دیابت نوع ۲ تا حد زیادی قابل پیشگیری است.

اقدامات زیر می‌تواند به پیشگیری از دیابت نوع ۲ در کودکی کمک کند:

• حفظ وزن متعادل: اضافه وزن خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد، زیرا احتمال مقاومت به انسولین را بالا می‌برد.
• فعال ماندن: فعالیت بدنی مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد و به مدیریت فشار خون کمک می‌کند.
• محدود کردن غذاها و نوشیدنی‌های شیرین: مصرف زیاد غذاهای پرقند می‌تواند منجر به افزایش وزن و مشکلات عملکرد انسولین شود. رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی با مقدار زیادی ویتامین، فیبر و پروتئین‌های کم‌چرب، خطر دیابت نوع ۲ را کاهش می‌دهد.

عوارض دیابت در کودکان چیست؟

اگر دیابت در کودکان به‌طور درست کنترل نشود، می‌تواند باعث بروز عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت شود.

عوارض کوتاه‌مدت دیابت در کودکان شامل موارد زیر است:

• تپش قلب
• افت قند خون (هیپوگلیسمی)
• تعریق زیاد
• رنگ‌پریدگی پوست
• اضطراب و بی‌قراری
• بی‌حسی در لب‌ها و نوک انگشتان دست و پا
• خواب‌آلودگی و خستگی
• گیجی یا ضعف عمومی
• سردرد
• کاهش وزن بی‌دلیل
• نامفهوم صحبت کردن
• درد شکم
• خشکی پوست
• مشکلات دهان و دندان

در صورت کنترل نشدن قند خون، احتمال بروز عوارض بلندمدت و مشکلات جدی‌تر مانند موارد زیر وجود دارد:

• آسیب به اعصاب (نوروپاتی)
• اختلال در سیستم قلبی و عروقی
• بیماری‌های چشمی (مانند رتینوپاتی)
• آسیب به کلیه‌ها و کبد (نفروپاتی)

اگر کودک دیابتی دارید چه کارهایی خودتان باید انجام دهید؟

زندگی با دیابت نوع ۱ به خصوص برای کودکان ممکن است در ابتدا چالش‌برانگیز به نظر برسد، اما با آموزش و تمرین، مدیریت آن به بخشی از روال روزانه تبدیل می‌شود. کودکان می‌توانند به مدرسه بروند، ورزش کنند، با دوستانشان بازی کنند و از فعالیت‌های مورد علاقه‌شان لذت ببرند.

والدین، معلمان و مربیان باید از وضعیت کودک آگاه باشند تا در مواقع اضطراری (مانند افت شدید قند خون) بتوانند به‌سرعت واکنش نشان دهند.

کودکان بالای ۷ سال معمولاً مهارت‌های حرکتی کافی برای تزریق انسولین با نظارت بزرگسالان را دارند. آن‌ها می‌توانند چندین بار در روز قند خون خود را با استفاده از نوارهای آزمایش و دستگاه قند خون اندازه‌گیری کنند.

با این حال، همه این فعالیت‌های مراقبتی نیاز به نظارت والدین دارد تا مطمئن شوند دیابت کودک طبق دستور پزشک کنترل می‌شود.

نکاتی برای والدین کودکان دیابتی

• آموزش به کودک: به کودک خود یاد دهید که چگونه قند خونش را بررسی کند، انسولین تزریق کند، یا از پمپ انسولین استفاده کند (بسته به سن و توانایی او).
• آمادگی برای شرایط اضطراری: همیشه مقداری خوراکی شیرین (مانند آبمیوه یا آب‌نبات) همراه داشته باشید تا در صورت افت قند خون از آن استفاده کنید.
• حمایت عاطفی: دیابت می‌تواند برای کودک از نظر عاطفی چالش‌برانگیز باشد. با او صحبت کنید، به احساساتش گوش دهید و در صورت نیاز از مشاور یا روانشناس کمک بگیرید.
• همکاری با مدرسه: با معلمان و کادر مدرسه هماهنگ کنید تا آن‌ها از نیازهای کودک آگاه باشند و در مواقع لازم به او کمک کنند.

نسبت به غذا خوردن کودک انعطاف‌پذیرتر باشید. کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ ممکن است به دلیل توجه زیاد به رژیم غذایی در معرض خطر اختلال خوردن باشند. روی داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل و یادگیری محاسبه نسبت صحیح انسولین به کربوهیدرات تمرکز کنید.

نکته مهم دیگر این است که بدانید:

• اگر کودک بیش از حد انسولین مصرف کند: ممکن است دچار افت قند خون (هیپوگلیسمی) شود که با لرزش، تپش قلب، تهوع، خستگی، ضعف و حتی بی‌هوشی همراه است.
• اگر کودک انسولین کافی مصرف نکند: علائم اصلی دیابت مانند کاهش وزن، ادرار زیاد، تشنگی و افزایش اشتها ممکن است بازگردند.

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کرد؟

کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ که انسولین کافی دریافت نمی‌کنند، ممکن است دچار کتواسیدوز دیابتی (DKA) شوند که یک وضعیت اورژانسی پزشکی است. اگر کودک شما هر یک از علائم زیر را دارد، فوراً با 115 تماس بگیرید و او را به اورژانس ببرید:

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ می‌توانند زندگی طولانی، سالم و رضایت‌بخشی داشته باشند. آن‌ها ممکن است نیاز به مراقبت بیشتر و همچنین حمایت بیشتر نسبت به کودکان بدون دیابت داشته باشند؛ اما باید بدانید که این یک بیماری قابل مدیریت است. با برنامه مراقبت و حمایت مناسب، هیچ دلیلی وجود ندارد که کودکان دیابتی نتوانند زندگی سالم و شادی داشته باشند.

چکاپ‌های منظم برای تشخیص و درمان زودهنگام دیابت در کودکان بسیار مهم هستند. اگر در مورد سلامت کودک خود نگرانی دارید، با پزشک کودکتان مشورت کنید.