رتینوپاتی دیابتی چیست و چه علائمی دارد؟

رتینوپاتی دیابتی چیست؟

رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy) یکی از عوارض دیابت روی بینایی است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سطح بالای قند خون به رگ‌های خونی شبکیه آسیب بزند. این رگ‌های خونی ممکن است متورم شده و نشت کنند یا بسته شوند و جلوی جریان خون را بگیرند.

گاهی اوقات نیز رگ‌های خونی غیرطبیعی جدیدی روی شبکیه رشد می‌کنند. همه این تغییرات می‌توانند باعث از دست رفتن بینایی شوند.

متن انگلیسی:

The longer you have diabetes and the less controlled your blood sugar is, the more likely you are to develop this eye complication.

ترجمه متن:

هر چه مدت ابتلا به دیابت بیشتر باشد و کنترل قند خون ضعیف‌تر انجام شود، احتمال بروز این عارضه چشمی بیشتر می‌شود.

(منبع)

این بیماری می‌تواند در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا دیابت نوع ۲ ایجاد شود. بنابراین اگر دیابت دارید، انجام معاینه جامع چشم با گشاد شدن مردمک حداقل سالی یک‌بار بسیار مهم است.

علائم رتینوپاتی مرتبط با دیابت

ممکن است شما به رتینوپاتی دیابتی مبتلا باشید ولی از آن بی‌خبر باشید؛ زیرا این بیماری در مراحل اولیه معمولاً هیچ علامتی ندارد. اما با پیشرفت بیماری، علائم زیر ظاهر می‌شود:

• مشاهده اشکال شناور در میدان دید یا فلوترها
• تاری دید
• تغییرات متناوب بین تاری و وضوح دید
• مشاهده نواحی تار یا خالی در میدان دید
• ضعف دید در شب
• درد یا قرمزی چشم
• مشاهده رنگ‌ها به صورت کمرنگ یا بی‌روح
• از دست دادن بینایی

علائم رتینوپاتی دیابتی معمولاً هر دو چشم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. توجه کنید که این علائم لزوماً به معنی وجود رتینوپاتی دیابتی نیستند، اما باید فوراً بررسی شوند. منتظر نمانید تا زمان غربالگری بعدی فرا برسد.

در مراحل پیشرفته‌تر، رگ‌های خونی شبکیه ممکن است به داخل زجاجیه (مایع ژله‌ای داخل چشم) خونریزی کنند. در این حالت، ممکن است لکه‌های تیره یا رگه‌هایی مانند تار عنکبوت ببینید. گاهی این لکه‌ها خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما مراجعه فوری به چشم‌پزشک ضروری است. در صورت عدم درمان، اسکارهایی در پشت چشم ایجاد می‌شود و خونریزی می‌تواند ادامه پیدا کند یا بدتر شود.

انواع رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی به دو نوع تقسیم می‌شود:

رتینوپاتی دیابتی اولیه (غیرتکثیری – NPDR)

رتینوپاتی دیابتی غیرپرولیفراتیو یا NPDR مرحله اولیه بیماری چشمی ناشی از دیابت است و بسیاری از افراد مبتلا به دیابت آن را دارند.
در این نوع شایع‌تر، رگ‌های خونی جدید رشد نمی‌کنند. دیواره رگ‌های خونی موجود در شبکیه ضعیف می‌شود و برآمدگی‌های کوچکی از دیواره رگ‌ها بیرون زده و گاهی مایعات یا خون به داخل شبکیه نشت می‌کنند. ممکن است رگ‌های بزرگ‌تر هم متسع و غیرطبیعی شوند. این وضعیت می‌تواند از خفیف به شدید پیشرفت کند.
گاهی آسیب به رگ‌های شبکیه باعث تجمع مایع در بخش مرکزی شبکیه (ماکولا) می‌شود. اگر این ادم ماکولا باعث کاهش بینایی شود، درمان ضروری است تا از کاهش دائمی بینایی جلوگیری شود.

رتینوپاتی دیابتی پیشرفته (تکثیری – PDR)

در رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو یا PDR که نوع حاد بیماری چشمی ناشی از دیابت است، رگ‌های خونی آسیب‌دیده بسته شده و رگ‌های غیرعادی جدیدی در شبکیه پدیدار می‌شوند. این رگ‌های شکننده ممکن است به زجاجیه، ماده ژله‌مانند درون چشم، نشت کرده و عوارض جدی به دنبال داشته باشند.
در نهایت، بافت اسکار ناشی از این رشد رگ‌های جدید می‌تواند باعث جدا شدن شبکیه از پشت چشم شود. همچنین اگر رگ‌های جدید مانع خروج طبیعی مایع از چشم شوند، فشار در چشم بالا می‌رود و ممکن است عصب بینایی آسیب ببیند و به آب‌سیاه (گلوکوم) منجر شود.

مراحل پیشرفت رتینوپاتی دیابتی

در طول زمان، سطح بالای قند خون می‌تواند شبکه رگ‌های خونی ظریفی که به شبکیه خونرسانی می‌کنند را در سه مرحله دچار آسیب کند:

1. رتینوپاتی زمینه‌ای؛ برآمدگی‌های کوچکی در رگ‌ها ایجاد می‌شود که ممکن است مقدار کمی خونریزی داشته باشند ولی معمولاً تأثیری بر بینایی نمی‌گذارند.
2. رتینوپاتی پیش‌تکثیری؛ تغییرات شدیدتر و گسترده‌تر در رگ‌ها به وجود می‌آید که شامل خونریزی بیشتر به درون چشم است.
3. رتینوپاتی تکثیری؛ در این وضعیت در شبکیه، عروق خونی تازه و بافت اسکار شکننده‌ای تشکیل می‌شود که به راحتی دچار خونریزی شده و می‌تواند به افت بینایی منجر شود.

اگر این مشکلات چشمی زود تشخیص داده شوند، با تغییر سبک زندگی و درمان می‌توان از بدتر شدن آن جلوگیری کرد.

برای آشنایی بیشتر با عوارض قند خون بالا، مطلب زیر را مطالعه کنید:

چه عواملی باعث ایجاد رتینوپاتی دیابتی می‌شوند؟

رتینوپاتی دیابتی می‌تواند در اثر انواع مختلفی از دیابت ایجاد شود، از جمله:

• دیابت نوع ۱
• دیابت نوع ۲
• دیابت نوع 3c
• دیابت بارداری

علت اصلی این بیماری، قند خون بالا به دلیل دیابت است. قند خون بالا به مرور زمان می‌تواند به دیواره داخلی رگ‌های خونی در سراسر بدن آسیب برساند. در رتینوپاتی دیابتی، رگ‌های خونی آسیب‌دیده در شبکیه تلاش می‌کنند تا خود را ترمیم کرده و مسیر جدیدی برای جریان خون ایجاد کنند.

در نتیجه، رگ‌های خونی جدید و شکننده‌ای روی سطح شبکیه رشد می‌کنند که ممکن است منجر به جداشدگی شبکیه و خونریزی در زجاجیه (مایع ژله‌ای داخل چشم) شوند. رگ‌های آسیب‌دیده همچنین ممکن است مایعاتی را به داخل شبکیه نشت دهند و باعث ایجاد ادم ماکولا شوند که می‌تواند منجر به تاری دید گردد.

چه کسانی در معرض خطر رتینوپاتی دیابتی هستند؟

تمام افراد مبتلا به دیابت، از جمله دیابت نوع ۱، نوع ۲ و دیابت بارداری در معرض ابتلا به رتینوپاتی دیابتی هستند و خطر این بیماری با طولانی شدن مدت ابتلا به دیابت افزایش می‌یابد.

متن انگلیسی:

Over time, more than half of people with diabetes will develop diabetic retinopathy. The good news is that you can lower your risk of developing diabetic retinopathy by controlling your diabetes.

ترجمه متن:

با گذشت زمان، بیش از نیمی از افراد مبتلا به دیابت به رتینوپاتی دیابتی مبتلا می‌شوند. خبر خوب این است که با کنترل دیابت خود می‌توانید خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی را کاهش دهید.

(منبع)

زنان بارداری که دیابت دارند یا به دیابت بارداری دچار می‌شوند نیز در معرض خطر بالایی هستند. اگر باردار هستید و دیابت دارید، باید هرچه سریع‌تر معاینه کامل چشم انجام دهید و از پزشک درباره نیاز به معاینات بیشتر در دوران بارداری بپرسید.

تاثیر و عوارض رتینوپاتی دیابتی بر بینایی چشم

از جمله عوارض این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ادم ماکولا ناشی از دیابت
• جداشدگی شبکیه
• خونریزی زجاجیه
• گلوکوم (آب‌سیاه)
• ایسکمی ماکولا (قطع جریان خون به ماکولا)

معمولاً خونریزی زجاجیه باعث نابینایی دائمی نمی‌شود و ظرف چند هفته یا ماه پاک می‌شود. در واقع اگر شبکیه آسیب ندیده باشد، بینایی به حالت اولیه باز می‌گردد؛ اما در موارد شدیدتر، خون دید کامل را مسدود می‌کند.

در نهایت، این عوارض می‌توانند به قدری به سلول‌های بینایی آسیب بزنند که دیگر عملکرد طبیعی خود را نداشته باشند. در صورت تخریب تعداد زیادی از این سلول‌ها، ممکن است بینایی به طور دائمی از دست برود و حتی منجر به نابینایی شود.

رتینوپاتی دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص رتینوپاتی دیابتی با معاینه کامل چشم توسط چشم پزشک انجام می‌شود. بررسی‌های انجام‌شده شامل موارد زیر است:

• بررسی سابقه بیماری و مشکلات بینایی
• اندازه‌گیری دقت بینایی
• بررسی نیاز به نسخه جدید عینک
• معاینه ساختار چشم با مردمک گشاد
• اندازه‌گیری فشار داخل چشم

آزمایش‌های تکمیلی برای تایید تشخیص عبارتند از:

• عکس‌برداری یا توموگرافی از شبکیه
• آنژیوگرافی با فلوئورسئین برای بررسی رشد رگ‌های غیرطبیعی

بسیاری از تغییرات مرتبط با رتینوپاتی دیابتی تا مدت‌ها بدون علامت هستند، اما چشم‌پزشک می‌تواند آن‌ها را در معاینه چشم با مردمک گشاد شده تشخیص دهد. برخی از این تغییرات عبارت‌اند از:

• نقاط پنبه‌ای (cotton wool spots)
• خونریزی‌های شبکیه
• میکروآنوریسم‌ها (برآمدگی رگ‌های کوچک)
• رشد رگ‌های جدید در چشم
• ادم ماکولا
• رسوبات چربی در شبکیه (اگزودات)
• رگ‌های خونی غیرطبیعی
• خونریزی در زجاجیه

چشم‌پزشک با قطره مردمک را گشاد کرده و با لنز مخصوص داخل چشم را معاینه می‌کند. ممکن است از توموگرافی انسجام نوری (OCT) برای اسکن دقیق شبکیه و بررسی تورم ماکولا استفاده کند.

همچنین، آنژیوگرافی فلورسئین (با تزریق رنگ و عکس‌برداری) یا آنژیوگرافی OCT (بدون تزریق) برای بررسی رگ‌های خونی شبکیه و شناسایی نشت یا رشد غیرطبیعی رگ‌ها انجام می‌شود.

دوره‌های زمانی معاینه چشم برای افراد مبتلا به دیابت

توجه! در دوران بارداری، حتی اگر تغییری در ته چشم (فوندوس) مشاهده نشود، باید در هر سه‌ماهه معاینه چشم انجام شود.

دوره‌های پیگیری بر اساس نتایج آزمایش نیز به شرح زیر است:

رتینوپاتی دیابتی چگونه درمان می‌شود؟

از آنجایی که آسیب شبکیه نتیجه مستقیم کنترل‌ نشدن دیابت است، مهم‌ترین کار مدیریت دقیق قند خون، فشار خون و سلامت کلیه‌ها است. رتینوپاتی دیابتی قابل کنترل است اما درمان قطعی ندارد؛ برخی تغییرات برگشت‌پذیر نیستند.

در مراحل اولیه، معمولا فقط پیگیری منظم کافی است. اما اگر بیماری پیشرفته باشد یا بینایی تغییر کند، درمان فوری لازم است. درمان نمی‌تواند آسیب ایجادشده را برگرداند، اما جلوی بدتر شدن آن را می‌گیرد.

درمان این عارضه، همیشه بر دو پایه است:

• کنترل دیابت
• درمان‌های چشمی

در ادامه درباره هر دو، بیشتر توضیح خواهیم داد.

1. درمان رتینوپاتی دیابتی با مدیریت و کنترل دیابت

کنترل دقیق دیابت یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان رتینوپاتی دیابتی است، چون می‌تواند سرعت پیشرفت آسیب شبکیه را کم کند و از بدتر شدن بینایی جلوگیری کند. در کنار آن، رعایت چند اصل کلیدی ضروری است:

• کنترل منظم قند خون و رسیدن به محدوده هدف
• کنترل فشار خون
• مدیریت چربی‌های خون
• مصرف منظم داروهای دیابت
• رعایت رژیم غذایی سالم
• فعالیت بدنی منظم
• انجام معاینات دوره‌ای چشم

2. درمان‌های چشمی

درمان‌های چشمی به کنترل علائم بینایی و محدود کردن آسیب به شبکیه کمک می‌کنند. درمان‌های خاص عبارت‌اند از:

• جراحی لیزری؛ لیزر برای کوچک کردن رگ‌های نشت‌کننده و کاهش ورم شبکیه به کار می‌رود؛ اما ممکن است باعث کاهش دید محیطی یا شب شود.
• ویترکتومی؛ اگر خونریزی شدید یا اسکار زیادی در چشم وجود داشته باشد، ممکن است جراحی ویترکتومی توصیه شود.
• تزریق دارو به داخل چشم؛ مانند داروهای ضد-VEGF (مثل Avastin، Eylea، Lucentis) می‌توانند روند بیماری را کند یا حتی معکوس کنند. کورتون‌ها هم ممکن است در درمان تاری دید در دیابت مؤثر باشند.

درمان با لیزر

درمان با لیزر به صورت سرپایی انجام می‌شود و یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای درمان رتینوپاتی دیابتی و ادم ماکولاست.
اهداف اصلی درمان تاری دید در دیابت با لیزر:

• تخریب بخش‌های بدون عروق شبکیه که منشأ رشد عروق غیرطبیعی و خونریزی و ادم ماکولا هستند
• افزایش اکسیژن‌رسانی مستقیم از مسیر خونی به شبکیه
• انعقاد حرارتی رگ‌های خونی غیرطبیعی

این روش در مراحل اولیه بسیار مؤثر بوده و در بیش از ۹۰٪ موارد از نابینایی بلندمدت پیشگیری می‌کند. اما اگر درمان دیر شروع شود، اثربخشی آن کاهش می‌یابد.

درمان جراحی (ویترکتومی)

وقتی خونریزی گسترده درون‌چشمی یا رتینوپاتی پرولیفراتیو درمان‌نشده وجود دارد، ویترکتومی توصیه می‌شود. در این جراحی، باقی‌مانده‌های خون، بخش‌های کدر زجاجیه و بافت‌های فیبروواسکولار از چشم خارج می‌شوند.

حجم بیشتری از زجاجیه تخلیه شده و اگر امکان‌پذیر باشد، لایه بین شبکیه و زجاجیه نیز برداشته می‌شود که نقش مهمی در پیشرفت رتینوپاتی پرولیفراتیو دارد.

آیا دارویی برای درمان نوروپاتی دیابتی وجود دارد؟

در حال حاضر هیچ دارویی به‌طور قطعی برای درمان رتینوپاتی دیابتی تأیید نشده است. درمان دارویی رتینوپاتی دیابتی از بحث‌برانگیزترین بخش‌های چشم‌پزشکی مدرن است. تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده و جست‌وجو برای داروهای مؤثر همچنان ادامه دارد.

آیا می‌توان از رتینوپاتی دیابت پیشگیری کرد؟

بهترین راه، مدیریت دیابت و حفظ قند خون در محدوده سالم است. این کار با فعالیت بدنی منظم، تغذیه سالم و پیروی دقیق از دستورات پزشک امکان‌پذیر است.

برای ارزیابی میانگین قند خون در ۳ ماه گذشته، آزمایش A1C (هموگلوبین گلیکوزیله) نیز مهم است. هدف A1C معمولاً زیر ۷٪ است؛ رسیدن به این هدف می‌تواند از پیشرفت رتینوپاتی جلوگیری کند.

فشار خون بالا و کلسترول بالا نیز خطر را افزایش می‌دهند، پس کنترل آن‌ها هم اهمیت دارد.

7 راه پیشگیری از کاهش بینایی ناشی از رتینوپاتی دیابتی

1. اگر دیابت دارید، برای کنترل قند خون با پزشک متخصص غدد مشورت کنید. قند خون بالا به رگ‌های خونی شبکیه آسیب می‌زند و باعث کاهش بینایی می‌شود.
2. اگر فشار خون بالا یا بیماری کلیوی دارید، درباره روش‌های کنترل آن‌ها با پزشک (متخصص داخلی) صحبت کنید.
3. به طور منظم برای معاینه چشم با مردمک گشاد شده به چشم‌پزشک مراجعه کنید. رتینوپاتی دیابتی ممکن است قبل از بروز علائم بینایی قابل تشخیص باشد.
4. اگر در یک یا هر دو چشم خود تغییرات بینایی احساس کردید، فوراً با چشم‌پزشک تماس بگیرید.
5. هرچه زودتر برای درمان رتینوپاتی دیابتی اقدام کنید. این بهترین راه برای پیشگیری از کاهش بینایی است.
6. سیگار خطر بسیاری از عوارض دیابت، از جمله رتینوپاتی را افزایش می‌دهد؛ از پزشک برای ترک سیگار کمک بگیرید. به خاطر داشته باشید که دیابت لزوماً به نابینایی منجر نمی‌شود.
7.  مشارکت فعال در مدیریت دیابت می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از عوارض داشته باشد.

برای آشنایی با میزان تأثیر دیابت بر سلامت بینایی و خطرات احتمالی آن، می‌توانید مطلب زیر را مطالعه کنید:

غربالگری چشم دیابتی چه زمانی باید انجام شود؟

تمام افراد دیابتی ۱۲ ساله و بالاتر باید برای غربالگری چشم اقدام کنند. تعداد دفعات بستگی به نتایج دو آزمایش قبلی دارد.

اگر در دو آزمایش اخیر علائم رتینوپاتی مشاهده نشده باشد، هر دو سال یک‌بار باید انجام شود.

در این آزمایش، پشت چشم بررسی شده و عکس‌برداری انجام می‌شود. بسته به نتیجه، ممکن است برای معاینات منظم‌تر یا بررسی گزینه‌های درمانی به متخصص ارجاع داده شوید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

کنترل دقیق دیابت بهترین راه برای پیشگیری از کاهش بینایی است. اگر دیابت دارید، باید سالانه برای معاینه چشم با گشاد شدن مردمک به چشم‌پزشک مراجعه کنید؛ حتی اگر مشکلی در بینایی ندارید.

همچنین در صورت مشاهده تغییرات تدریجی در بینایی مانند موارد زیر، در اسرع وقت با چشم‌پزشک تماس بگیرید:

• کاهش بینایی یا دشواری در دید
• تاری یا دید غیرطبیعی (تصویرها کج و غیرشفاف دیده می‌شوند)
• نواحی تیره یا غیرعادی در میدان دید

در صورت بروز ناگهانی علائم زیر فوراً به اورژانس مراجعه کنید:

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

حتی با مدیریت خوب دیابت، گاهی جلوگیری کامل از رتینوپاتی ممکن نیست. اما همچنان پیروی از درمان، معاینه منظم و مراقبت چشمی کلید حفظ بینایی است.
در صورت لزوم، پزشک فوق تخصص غدد می‌تواند شما را به متخصص چشم ارجاع دهد. با مراقبت مستمر، شما می‌توانید قدم‌های مهمی برای محافظت از بینایی خود بردارید.

اگر سوالی دارید، در ادامه و در بخش نطرات بنویسید تا پزشک پاسخ دهد.