پیش دیابت چیست؟ از علائم و خطرها تا درمان و پیشگیری


این مقاله جامع شما را با پیش دیابت، وضعیتی که قند خون بالاتر از حد طبیعی است، آشنا میکند. شما خواهید آموخت که پیش دیابت چیست، چقدر شایع است، علائم، علل، عوامل خطر و عوارض آن کدامند. همچنین با روشهای تشخیص، راهکارهای درمانی و پیشگیری از جمله تغییرات سبک زندگی و نقش داروها در این بیماری آشنا میشوید. این مقاله تمام اطلاعاتی که درباره این بیماری لازم است بدانید را در اختیار شما قرار خواهد داد.
مقدمه و شناخت بیماری
پیش دیابت چیست؟
پیش دیابت که گاهی اوقات به آن دیابت مرزی (borderline diabetes) نیز گفته میشود، وضعیتی حیاتی است که در آن سطح قند خون شما از حد طبیعی فراتر رفته، اما هنوز به آستانهای نرسیده که بتوان آن را دیابت نوع 2 کامل تشخیص داد. این وضعیت نه تنها یک هشدار زودهنگام برای احتمال بالای ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده است، بلکه نشاندهنده شروع مقاومت به انسولین در بدن شماست؛ جایی که سلولها به هورمون انسولین به درستی پاسخ نمیدهند و پانکراس برای جبران، انسولین بیشتری تولید میکند. درک این وضعیت به شما فرصتی طلایی میدهد تا با تغییر سبک زندگی، مسیر سلامتی خود را تغییر داده و از عوارض جدیتر جلوگیری کنید.
پیش دیابت یک وضعیت بینابینی حیاتی است که با اصطلاحات دیگری مانند تحمل گلوکز مختل (IGT)، گلوکز ناشتای مختل (IFG)، تنظیم مختل گلوکز (IGR) یا هایپرگلیسمی غیر دیابتی نیز شناخته می شود.
میزان قند خون پیش دیابت چند است؟
سطح قند خون (گلوکز) سالم ۷۰ تا ۹۹ میلیگرم در دسیلیتر (mg/dL) است. اما سطح قند خون در افرادی که مشکوک به پیش دیابت هستند معمولاً ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلیگرم در دسیلیتر است.
پیش دیابت چقدر شایع است؟
پیش دیابت یک وضعیت بسیار شایع در سراسر جهان است. تنها در ایالات متحده، تقریباً 98 میلیون بزرگسال به پیش دیابت مبتلا هستند. (منبع) در گزارش دیگری تعداد مبتلایان، 84 میلیون نفر تخمین زده شده است.(منبع) با این حال، نکته بسیار مهم و نگرانکننده این است که بیش از 80 درصد از افراد مبتلا به پیش دیابت از وضعیت خود بیخبرند.
در ایران نیز، طبق گزارشهای وزارت بهداشت، بیش از 9 میلیون نفر در مرحله پیش دیابت قرار دارند و سالانه 500 هزار نفر به این جمعیت اضافه می شوند.
چه مدت طول می کشد پیش دیابت به دیابت تبدیل شود؟
تبدیل پیش دیابت به دیابت نوع ۲ به عوامل مختلفی از جمله شدت مقاومت به انسولین، عوامل خطر و تغییراتی که فرد در سبک زندگی خود ایجاد میکند بستگی دارد. این بازه زمانی برای هر فرد متفاوت بوده و اصلاً ثابت و مشخص نیست. اما نباید فراموش کرد که پیش دیابت یک مرحله هشداردهنده است که در صورت عدم کنترل، احتمال پیشرفت آن به دیابت نوع ۲ بسیار بالاست.

According to the American Diabetes Association, for people 45 years old with prediabetes, the 10-year risk of developing Type 2 diabetes is 9% to 14%.
انجمن دیابت آمریکا اشاره میکند که افراد ۴۵ ساله مبتلا به پیش دیابت، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را بین ۹ تا ۱۴ درصد در ۱۰ سال آینده دارند.
علائم و علتها
علائم پیش دیابت چیست؟
یکی از مهمترین نکاتی که باید در مورد پیش دیابت درک کرد این است که اکثر افراد مبتلا به این وضعیت هیچ علامت قابلتوجهی را تجربه نمیکنند. این ویژگی خاموش بودن پیش دیابت، دلیل اصلی بیخبری بسیاری از افراد از ابتلای خود به این وضعیت است.
تنها نشانه مستقیم پیش دیابت، افزایش سطح گلوکز خون است که از طریق آزمایش خون تشخیص داده میشود و هنوز به اندازهای بالا نیست که به عنوان دیابت نوع 2 طبقهبندی شود.
بااینحال، در درصد کمی از موارد، یا زمانی که وضعیت به سمت دیابت نوع 2 پیشرفت میکند، برخی افراد ممکن است متوجه علائمی شوند. اگر علائم بارزتری از دیابت نوع 2 شروع به ظهور کنند، اغلب به این معنی است که وضعیت از مرحله پیش دیابت فراتر رفته است. این علائم بالقوه ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- افزایش تشنگی و تکرر ادرار، بهویژه در شب
- خستگی غیرمعمول، ضعف یا احساس خستگی بیشتر از حد معمول
- کاهش وزن بدون دلیل
- تاری دید یا سایر تغییرات ظریف چشمی
- کندی بهبود بریدگیها یا کبودیها
- عفونتهای پوستی مکرر یا خونریزی لثه
- لکههای تیره پوستی، بهویژه در زیر بغل، پشت و کنارههای گردن یا ناحیه کشاله ران
- زائدههای پوستی کوچک (skin tags)
- در پیش دیابت، برخی علائم در زنان ممکن است رخ دهد که عبارتند از:
- عفونتهای مکرر قارچی و عفونتهای دستگاه ادراری
- دورههای قاعدگی طولانیتر و سنگینتر در زنان
- کاهش میل جنسی
- خشکی واژن در زنان
- دشواری در باردارشدن
چه چیزی باعث پیش دیابت میشود؟
عوامل متعددی میتوانند به توسعه مقاومت به انسولین و در نتیجه پیش دیابت کمک کنند. این عوامل عبارتند از:
- ژنتیک: سابقه خانوادگی دیابت نوع 2 (داشتن والد یا خواهر و برادر مبتلا)
- چربی اضافی بدن: بهویژه چربی احشایی، یعنی چربی که در اطراف شکم و اندامهای داخلی شما جمع میشود.
- نداشتن فعالیت بدنی: سبک زندگی کمتحرک، توانایی بدن شما را در استفاده از گلوکز برای انرژی کاهش میدهد و میتواند حساسیت به انسولین را بدتر کند.
- عادات غذایی: مصرف مکرر غذاهای بسیار فراوریشده، غذاهای سرشار از کربوهیدراتهای ساده (مانند نوشیدنیهای شیرین و غلات تصفیهشده) و چربیهای اشباعشده میتواند به مقاومت به انسولین کمک کند.
- استرس مزمن: استرس طولانیمدت میتواند بر تعادل هورمونی تأثیر بگذارد و به مقاومت به انسولین دامن بزند.
- خواب ناکافی یا بیکیفیت: کمبود خواب یا کیفیت پایین خواب میتواند تنظیم قند خون و کنترل اشتها را مختل کرده و خطر را افزایش دهد.
- برخی داروها: مصرف طولانیمدت برخی داروها، بهویژه استروئیدها، میتواند به مقاومت به انسولین منجر شود.
- اختلالات هورمونی: شرایطی مانند کمکاری تیروئید و سندرم کوشینگ میتوانند بر متابولیسم و حساسیت به انسولین تأثیر بگذارند.
عوامل خطر پیش دیابت چیست؟
شناخت عوامل خطر برای پیش دیابت، گامی حیاتی در تشخیص زودهنگام و پیشگیری است. در حالی که برخی از این عوامل قابلتغییر نیستند، آگاهی از آنها به شما امکان میدهد تا عوامل قابلتغییر را مدیریت کنید. عوامل خطر برای پیش دیابت عبارتند از:
- وزن: داشتن اضافهوزن یا چاقی، بهویژه با شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از 25.
- سن: 45 سال یا بیشتر
- سابقه خانوادگی: داشتن والد، برادر یا خواهر مبتلا به دیابت نوع 2
- فعالیت بدنی: فعالیت بدنی کمتر از سه بار در هفته، یا بهطورکلی داشتن سبک زندگی کمتحرک.
- سابقه دیابت بارداری
- وزن نوزاد در هنگام تولد: بهدنیاآوردن نوزادی با وزن بیش از حدود 4 کیلوگرم
- فشارخون بالا
- سطح غیرطبیعی کلسترول: شامل سطح پایین کلسترول HDL (کمتر از 40 میلیگرم در دسیلیتر برای مردان یا کمتر از 50 میلیگرم در دسیلیتر برای زنان) یا سطح بالای تریگلیسیرید (بیشتر از 250 میلیگرم در دسیلیتر).
- سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)
- سیگارکشیدن
- آپنه انسدادی خواب: وضعیتی که در آن تنفس در طول خواب به طور مکرر متوقف و شروع میشود.
- تغذیه نامناسب
عوارض پیش دیابت چیست؟
عوارض پیش دیابت عبارتند از:
- افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2
- بیماریهای قلبی عروقی: پیش دیابت به طور قابلتوجهی خطر ابتلا به بیماریهای قلبی، از جمله حملات قلبی، را افزایش میدهد.
- سکته مغزی: خطر تجربه سکته مغزی نیز در افراد مبتلا به پیش دیابت افزایش مییابد.
- آسیب به چشمها و کلیهها
- آسیب عصبی
- ازدستدادن عضو بدن
تشخیص و آزمایشها
پیش دیابت چگونه تشخیص داده میشود؟
ازآنجاییکه پیش دیابت اغلب هیچ علامت واضحی ندارد، تشخیص آن عمدتاً با آزمایش خون و بررسی سطح قند خون امکانپذیر است. برای تشخیص پیش دیابت باید آزمایشهای زیر انجام شده و نتایج آن توسط پزشک بررسی شوند.
آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (A1C): این آزمایش میانگین سطح قند خون شما را در 2 تا 3 ماه گذشته نشان میدهد. این آزمایش نیازی به ناشتایی ندارد. (برخی شرایط، مانند بارداری یا شکل غیرمعمولی از هموگلوبین، میتوانند دقت آزمایش A1C را کاهش دهند. )
- آزمایش قند خون ناشتا: نمونه خون پس از حداقل هشت ساعت ناشتایی شبانه گرفته میشود.
- تست تحمل گلوکز خوراکی: این آزمایش برای غربالگری عمومی کمتر رایج است، اما شامل ناشتایی شبانه، نوشیدن یک مایع شیرین و سپس آزمایش سطح قند خون در دو ساعت بعدی است.
در صورت به دست آمدن نتایج زیر، پزشک شما را مبتلا به پیشدیابت تشخیص میدهد:
- نتیجه آزمایش قند خون ناشتا: ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلیگرم در دسیلیتر
- نتیجه A1C: بین 5.7% تا ۶.۴٪
- نتیجه تست تحمل گلوکز خوراکی: بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلیگرم در دسیلیتر
افراد پیش دیابتی باید چه چکاپ هایی انجام دهند؟
برای افراد مبتلا به پیشدیابت، مراجعه منظم به پزشک بسیار مهم است. از آنجایی که پیشدیابت اغلب بدون علامت است، انجام چکاپهای روتین برای کنترل وضعیت و تشخیص هرگونه پیشرفت اهمیت بالایی دارد. فواصل بین ویزیتها و انجام آزمایشات لازم توسط پزشک شما مشخص خواهد شد.
پزشک شما معمولاً حداقل سالی یک بار سطح قند خون شما را از طریق آزمایشهای گلوکز پلاسمای ناشتا، A1C و آزمایش تحمل گلوکز خوراکی بررسی خواهد کرد.
با توجه به اینکه پیشدیابت با سایر شرایط بدن فرد مانند فشار خون بالا و کلسترول بالا مرتبط است، پزشک متخصص آزمایشهای مرتبط به این موارد را نیز به صورت منظم انجام میدهد.
علاوه براین، تحقیقات نشان میدهد که افراد مبتلا به پیشدیابت ممکن است در معرض خطر رتینوپاتی دیابتی باشند که میتواند منجر به آسیب جدی چشمی و نابینایی شود. بههمین دلیل معاینات چشمی نیز برای بررسی رتینوپاتی تجویز میشود. شخص مبتلا به پیش دیابت نیز باید هرگونه تغییر در بینایی خود را به پزشک اطلاع دهد.
این چکاپهای منظم به پزشک کمک میکند تا وضعیت فعلی بیمار را ارزیابی کرده و هرگونه تغییر در سطح قند خون یا بهوجود آمدن عوارض جدید را به سرعت تشخیص دهد.
درمان و داروها
آیا پیش دیابت درمان دارد؟
بله! خبر بسیار دلگرمکننده در مورد پیش دیابت این است که این وضعیت اغلب قابلبرگشت و قابلدرمان است. موثرترین و حیاتیترین راه برای درمان پیش دیابت تغییرات سالم در سبک زندگی است. این تغییرات شامل موارد زیر میشوند:
- کاهش وزن: برای مقابله با مقاومت به انسولین و پیش دیابت، باید وزن اضافی خود را کاهش دهید.
- فعالیت منظم: انجام منظم فعالیتهای بدنی با شدت متوسط به افزایش مصرف گلوکز و بهبود حساسیت به انسولین در عضلات کمک میکند. یک جلسه ورزش با شدت متوسط میتواند جذب گلوکز از خون و ورود آن به عضلات شما را حداقل ۴۰٪ افزایش دهد. روزانه ۳۰ دقیقه، پنجروز در هفته، به مدت ۱۵۰ دقیقه در هفته پیادهروی یا فعالیت دیگری را که از آن لذت میبرید، امتحان کنید.
- تغییرات غذایی: قطع مصرف قندهای مصنوعی، جایگزینکردن کربوهیدراتهای ساده با کربوهیدراتهای پیچیده و خوردن سبزیجات بیشتر میتواند به بازگشت قند خون شما به سطوح سالم کمک کند.
- مدیریت استرس
- ترک سیگار
- خواب منظم داشته باشید.
- شرایط بدنی، مانند کلسترول بالا و فشارخون بالا را مدیریت کنید.
داروهای پیش دیابت
اگر تغییر در سبک زندگی تأثیری در شرایط فرد نداشته باشد و یا بیمار در معرض خطر بسیار بالای ابتلا به دیابت نوع 2 باشد، پزشک ممکن است داروهایی نیز برای بیمار تجویز کند.
رایجترین داروهای تجویز شده برای پیش دیابت که به دلیل اثربخشی در پیشگیری از دیابت نوع 2 معمولاً شناخته شدهاند، عبارتند از:
- متفورمین (metformin)
- آکاربوز (acarbose)
اگر پیش دیابت داشته باشم چه انتظاری میتوانم داشته باشم؟
اگر پزشک تشخیص دهد که به پیشدیابت مبتلا شدهاید، باید تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا این شرایط را کنترل کنید. این فرایند میتواند طاقتفرسا و خستهکننده باشد، اما داشتن برنامه درمانی مشخص و پیشرفتن در مسیر آن میتواند شما را به سلامتی نزدیکتر کند.
بسیاری از افرادی که به پیش دیابت مبتلا هستند، بهدلیل عدم وجود علائم، چکاپهای لازم را بهصورت منظم انجام نداده و در نهایت بدون شروع روند درمان و سبک زندگی سالم در نهایت به دیابت نوع ۲ مبتلا میشوند.
آیا درمان پیش دیابت قطعی است؟
در پیش دیابت میتوان سطح قند خون را به محدوده طبیعی بازگرداند و خطر پیشرفت به دیابت نوع ۲ را تا حد زیادی کاهش داد. اما این موضوع به معنای درمان قطعی و ریشهکنشدن کامل و بدون بازگشت این بیماری نیست. این وضعیت بیشتر به یک فرصت طلایی برای تغییر مسیر سلامت اشاره دارد.
تحقیقات نشان دادهاند که تغییر در سبک زندگی و داشتن رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و کاهش وزن پایدار میتواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را تا ۵۰% کاهش دهد. برای بسیاری از افراد، این تغییرات منجر به بازگشت سطح قند خون به حالت طبیعی میشود.
در حالت کلی پیش دیابت قابلمدیریت و کنترل است، اما نیازمند مراقبت و پیگیری مادامالعمر است تا از بازگشت یا پیشرفت آن جلوگیری شود. این موضوع به فرد امید میدهد، اما درعینحال بر مسئولیت او در حفظ سلامت خود و سبک زندگی سالم تأکید میکند.
پیشگیری، مدیریت و کنترل
چگونه میتوانم از پیش دیابت پیشگیری کنم؟
اصلیترین راههای پیشگیری از پیش دیابت عبارتند از:
- مدیریت وزن سالم: اگر اضافهوزن دارید، حتی کاهش مقدار کمی از وزن بدن (حدود 5 تا 7 درصد) میتواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهد.
- رژیم غذایی سالم و متعادل: داشتن رژیم غذایی سالم برای پیشگیری از ابتلا به پیش دیابت بسیار مهم است. غذاهای کامل و فراوری نشده، غذاهای سرشار از فیبر، میوهها، سبزیجات و غلات کامل، و پروتئینهای بدون چربی، ماست، پنیر و چای و قهوه بدون شیرینکننده را در رژیم خود جای دهید و شکر مصنوعی، گوشت قرمز و فراوریشده، کربوهیدراتهای تصفیهشده (مانند نان سفید، غلات شیرین و میانوعدههای قندی) و فستفود را از رژیم خود حذف کنید.
- فعالیت بدنی بیشتر: سبک زندگی کمتحرک با افزایش خطر دیابت نوع 2 مرتبط است. حداقل 30 دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط در روز (مانند پیادهروی سریع، ایروبیک در آب، رقص یا دوچرخهسواری و 5 روز در هفته به بدن شما کمک میکند تا از قند برای انرژی استفاده کند و حساسیت به انسولین را بهبود بخشد.
- ترک سیگار: سیگارکشیدن خطر پیش دیابت را افزایش میدهد؛ زیرا سطوح بالای نیکوتین مانع استفاده از انسولین میشود و سیگار به سلولها آسیب میرساند که به دیابت کمک میکند.
- اولویتدادن به خواب: کمبود خواب یا کیفیت پایین خواب میتواند کنترل قند خون و اشتها را مختل کند و در صورت خواب کمتر از 5-6 ساعت در شب یا کیفیت پایین خواب، خطر چاقی و دیابت نوع 2 را افزایش دهد.
- مدیریت استرس: استرس مزمن میتواند بر تعادل هورمونی تأثیر بگذارد و به مقاومت به انسولین کمک کند.
- معاینات منظم: برای کنترل سطح قند خون خود، معاینات منظم پزشکی داشته باشید.
زندگی با پیش دیابت
اگر پیش دیابت داشته باشم چگونه از خودم مراقبت کنم؟
برای درمان پیش دیابت علاوه بر دستورات پزشک، کارهای دیگری نیز وجود دارد که میتوانید برای آسانتر کردن زندگی با پیش دیابت انجام دهید، از جمله:
- خودتان را آموزش دهید: دیابت پیچیده است و بسیاری از چیزها بر سطح قند خون تأثیر میگذارند. تمام تلاش خود را بکنید تا از منابع معتبر در مورد پیش دیابت و دیابت اطلاعات کسب کنید و سؤالات تخصصی خود را از پزشک خود بپرسید.
- خانواده و دوستان خود را آموزش دهید: هرچه اطرافیان شما در مورد پیش دیابت و تغییراتی که برای کمک به سلامت خود ایجاد میکنید بیشتر بدانند، بیشتر میتوانند در این مسیر از شما حمایت کنند.
- از سلامت روان خود مراقبت کنید: تشخیص پیش دیابت میتواند احساسات شما را جریحهدار کند. اگر پیش دیابت باعث ناراحتی شما میشود، مراجعه به یک متخصص سلامت روان، مانند یک روانشناس به شما کمک شایانی خواهد کرد.
همچنین مهم است که به یاد داشته باشید:
- تغییر عادات کار دشواری است و احتمالاً مسیر رسیدن به عادات سالمتر ساده نخواهد بود.
- هر بار روی یک هدف یا تغییر سالم تمرکز کنید. تغییرات زیاد و همزمان میتوانند سخت و حتی غیرممکن باشند.
- برای پیشرفتهای کوچک نیز ارزش قائل شوید. هر تغییر مثبتی، تغییر مفیدی است.
- با خودتان مهربان باشید.
اگر باوجود ایجاد تغییرات سالم، هنوز به پیش دیابت یا دیابت نوع ۲ مبتلا هستید، سعی کنید به خودتان سخت نگیرید. دیابت نوع ۲ بیماری ناشی از کمبود اراده نیست. این بیماری شامل مکانیزمهای پیچیدهٔ زیادی است و تغییرات سالمی که ایجاد کردهاید، هنوز به محافظت از سلامت شما کمک میکنند.
بایدها و نبایدهای پیش دیابت چیست؟
- تمرین منظم
- مدیریت وزن سالم
- رژیم غذایی سرشار از فیبر، میوه، سبزیجات و غلات کامل
- مصرف آب، چای و قهوه بدون شکر
- خواب کافی و باکیفیت
- مدیریت استرس
- مراجعه منظم به پزشک
- مصرف غذاهای فراوریشده و کربوهیدراتهای ساده
- نوشیدنیهای شیرین شده با شکر
- چربیهای ناسالم
- گوشت قرمز و فراوریشده
- سیگار کشیدن
- بیتحرکی
- مصرف زیاد الکل
راهنمای مراجعه به پزشک
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
از آنجایی که پیش دیابت اغلب بدون علامت است، مراجعه منظم به پزشک و انجام آزمایشهای لازم، حتی در صورت عدم وجود علائم بارز، بسیار مهم است. مراجعه زودهنگام به پزشک به شما این امکان را میدهد که وضعیت خود را در مراحل اولیه تشخیص دهید و از بروز مشکلات جدی و ابتلا به دیابت نوع 2 جلوگیری کنید.
بااینحال لازم است در صورت داشتن عوامل خطر پیش دیابت مانند سن، سابقه خانوادگی، اضافهوزن یا مشکلاتی مانند کلسترول بالا و یا مشاهده علائم پیش دیابت حتی بهصورت خفیف در خود، به پزشک مراجعه کنید.

The American Diabetes Association (ADA) recommends that diabetes screening for most adults begin at age 35. The ADA advises diabetes screening before age 35 if you’re overweight and have additional risk factors for prediabetes or type 2 diabetes.
چه سؤالاتی باید در مورد پیش دیابت از پزشک بپرسم؟
زمانی که به پزشک خود مراجعه میکنید، چند سؤال کلیدی وجود دارد که حتماً باید در مورد پیش دیابت از پزشک خود بپرسید:
- چگونه میتوانم خطر ابتلا به پیش دیابت و دیابت نوع ۲ را کاهش دهم؟
- علائم دیابت نوع ۲ چیست؟
- وزن سالم و واقعبینانه برای من چیست؟
- چه راههای سالمی برای کاهش وزن و حفظ آن وجود دارد؟
- چه میزان فعالیت بدنی باید انجام دهم و چه نوع فعالیتی برای من بهترین است؟
- چه تغییراتی میتوانم در الگوهای غذاییام ایجاد کنم تا به پیشگیری یا به تأخیرانداختن دیابت نوع ۲ کمک کنم؟
- آیا باید به یک متخصص تغذیه مراجعه کنم؟ چه کسی را توصیه میکنید؟
- آیا باید دارو مصرف کنم؟ این داروها چه عوارض جانبی دارند؟
- من بیماریهای دیگری دارم. چگونه میتوانم آنها را به بهترین شکل با هم مدیریت کنم؟
یادداشتی از تیم دارو دات کام به شما
وقتی صحبت از پیش دیابت میشود، لازم است اطلاعات کاملی درباره آن داشته باشید. از جمله مهمترین این اطلاعات، این است که بدانید آیا به این بیماری مبتلا هستید یا خیر و هم چنین راههای پیشگیری و درمان این بیماری چیست. شاید بهدستآوردن این اطلاعات بهتنهایی برای شما سخت باشد، اما نگران نباشید؛ زیرا پزشک شما در هر قدم در کنار شما خواهد بود تا شما را به سمت تغییرات سالم هدایت کند.