آئورت چیست؟ آشنایی با شریان اصلی بدن و نقش حیاتی آن در گردش خون

مقدمه و شناخت

آئورت چیست؟

آئورت (Aorta) بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رگ خونی در بدن انسان است که شریان اصلی در سیستم گردش خون به شمار می‌رود. این شریان لوله‌ای‌شکل، از بطن چپ قلب آغاز شده و خون حامل اکسیژن را از قلب دریافت می‌کند.

آئورت به سمت بالا در قفسه سینه امتداد پیدا کرده، یک قوس بزرگ ایجاد می‌کند و سپس به سمت پایین ادامه می‌یابد تا در نهایت در بالای لگن به دو شریان کوچک‌تر به نام شریان‌های ایلیاک تقسیم شود.

تمامی شریان‌های بدن انسان، به جز شریان‌های ریوی خون موردنیاز خود را به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از طریق شاخه‌های شریان آئورت دریافت می‌کنند. این شریان حیاتی، خون را به اندام‌های اصلی و مهم بدن مانند مغز، بازوها، پاها، شکم، کبد، و سایر بافت‌ها می‌رساند.

آئورت چقدر بزرگ است؟

آئورت یک ساختار لوله‌ای بزرگ با طول تقریبی ۳۰ سانتی‌متر و قطر آن معمولاً حدود ۲.۵ سانتی‌متر است. اما اندازه آئورت متناسب با قد و وزن هر فرد متفاوت است. عریض‌ترین بخش آئورت، در ریشه آن در نزدیکی قلب قرار دارد که قطر آن می‌تواند به حدود ۴ سانتی‌متر برسد. با حرکت به سمت پایین بدن، قطر آئورت به‌تدریج کاهش می‌یابد؛ به‌طوری‌که قطر آئورت صعودی حدود ۳ سانتی‌متر و قطر آئورت شکمی حدود ۲.۵ سانتی‌متر است.

آئورت از چه چیزی ساخته شده است؟

دیواره آئورت از سه لایه اصلی و مجزا تشکیل شده است که هر کدام نقش خاصی در حفظ استحکام و انعطاف‌پذیری آن دارند. این ساختار سه‌لایه‌ای به آئورت امکان می‌دهد تا فشار بالای پمپاژ خون توسط قلب را بتواند تحمل کند.

• لایه داخلی (Tunica Intima): این لایه داخلی‌ترین و نازک‌ترین لایه است که از سلول‌های اندوتلیال و بافت‌های پشتیبان تشکیل شده است. سطح صاف این لایه، به جریان روان خون کمک می‌کند و از تشکیل لخته‌های خونی جلوگیری می‌نماید.
• لایه میانی (Tunica Media): این لایه میانی از عضله صاف، بافت الاستیک و کلاژن ساخته شده است. خاصیت ارتجاعی این لایه به آئورت اجازه می‌دهد تا با هر ضربان قلب منبسط و منقبض شود و فشارخون را به در سراسر بدن تعدیل کند. این لایه مهم‌ترین بخش آئورت در برابر آسیب‌های ناشی از فشارخون بالا است.
• لایه بیرونی (Tunica Adventitia): لایه بیرونی آئورت از بافت همبند مانند کلاژن و شبکه‌ای از رگ‌های خونی کوچک به نام وازا وازوروم تشکیل شده است. وظیفه اصلی وازا وازوروم، تغذیه لایه‌های بیرونی خود آئورت است.

عملکرد

عملکرد آئورت چیست؟

عملکرد اصلی آئورت انتقال خون حامل اکسیژن از قلب به سرتاسر بدن است. این شریان بزرگ همچنین وظیفه رساندن هورمون‌ها و مواد مغذی به اندام‌های داخلی و بافت‌های پشتیبان را بر عهده دارد. آئورت از طریق شاخه‌های متعدد خود، این وظیفه حیاتی را به بهترین شکل انجام می‌دهد.

چرا عملکرد آئورت این‌قدر مهم است؟

اهمیت آئورت در این است که منبع اصلی اکسیژن و مواد مغذی برای بسیاری از اندام‌های حیاتی بدن است. اگر جریان خون در این شریان بزرگ به هر دلیلی، چه به دلیل بیماری و چه به دلیل آسیب، مختل شود، می‌تواند در عرض چند دقیقه زندگی فرد را مختل کند. هرگونه مشکل در عملکرد آئورت می‌تواند به‌سرعت به یک وضعیت اورژانسی تبدیل شود، زیرا بدن برای ادامه حیات به جریان خون پایدار و بدون وقفه از طریق این شریان اصلی وابسته است.
عوارضی که در اثر مختل‌شدن جریان خود در این شریان ممکن است رخ دهند عبارتند از:

• آنوریسم آئورت
• خونریزی داخلی (هموراژ)
• تشریح آئورت
• نارسایی کلیه
• سکته مغزی

آناتومی

آناتومی آئورت چیست؟

آئورت به چهار بخش اصلی تقسیم می‌شود که مسیر حرکت آن را در بدن مشخص می‌کنند:

• ریشه آئورت (Aortic Root): این بخش که عریض‌ترین قسمت آئورت است، به بطن چپ قلب متصل می‌شود و دریچه آئورت را در بر می‌گیرد.
• آئورت صعودی (Ascending Aorta): این قسمت به‌صورت مایل و به سمت بالا از ریشه آئورت شروع می‌شود و در نزدیکی استخوان جناغ پایان می‌یابد.
• قوس آئورت (Aortic Arch): آئورت صعودی به یک انحنای عصا مانند تبدیل می‌شود که به آن قوس آئورت می‌گویند. این قوس از روی ریشه ریه چپ عبور می‌کند.
• آئورت نزولی (Descending Aorta): این بخش طولانی‌ترین قسمت آئورت است که پس از قوس آئورت شروع می‌شود و به سمت پایین امتداد می‌یابد. این بخش خود به دو زیرمجموعه تقسیم می‌شود:

     1.  آئورت سینه‌ای (Thoracic Aorta): بخشی از آئورت نزولی که در داخل قفسه سینه قرار دارد.

     2.  آئورت شکمی (Abdominal Aorta): بخشی که پس از عبور از دیافراگم، وارد حفره شکم می‌شود.

شاخه‌های آئورت چیست؟

آئورت در طول مسیر خود شاخه‌های متعددی را منشعب می‌کند که هر کدام مسئول خون‌رسانی به اندام‌ها و نواحی خاصی از بدن هستند. این شاخه‌ها، از آئورت صعودی تا آئورت شکمی، یک شبکه گسترده از رگ‌ها را تشکیل می‌دهند که تضمین‌کننده رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به تمام نقاط بدن هستند.

شاخه‌های صعودی آئورت

تنها دو شاخه از آئورت صعودی منشعب می‌شوند که حیاتی‌ترین وظیفه را بر عهده دارند. این دو شریان از سینوس‌های آئورتی در ریشه آئورت سرچشمه می‌گیرند:

• شریان کرونری راست: خون را به سمت راست عضله قلب می‌رساند.
• شریان کرونری چپ: وظیفه خون‌رسانی به سمت چپ عضله قلب را بر عهده دارد.

این دو شریان به‌اندازه‌ای مهم هستند که انسداد در آن‌ها می‌تواند به حمله قلبی منجر شود، زیرا عضله قلب نمی‌تواند بدون اکسیژن به کار خود ادامه دهد.

شاخه‌های قوس آئورت

قوس آئورت سه شاخه اصلی را منشعب می‌کند که خون را به سر، گردن و بازوها می‌رسانند:

• تنه بازویی‌سری (Brachiocephalic Trunk): اولین و بزرگ‌ترین شاخه است که به دو شاخه کوچک‌تر تقسیم می‌شود: شریان کاروتید مشترک راست (خون‌رسانی به سمت راست سر و گردن) و شریان ساب‌کلاوین راست (خون‌رسانی به بازوی راست).
• شریان کاروتید مشترک چپ (Left Common Carotid Artery): این شریان مستقیماً از قوس آئورت منشعب شده و خون‌رسانی به سمت چپ سر و گردن را انجام می‌دهد.
• شریان ساب‌کلاوین چپ (Left Subclavian Artery): آخرین شاخه قوس آئورت است که مستقیماً از آن منشعب می‌شود و خون را به بازوی چپ می‌رساند.

شاخه‌های نزولی آئورت سینه‌ای

آئورت سینه‌ای که در قفسه سینه قرار دارد، شاخه‌های متعددی دارد که به اندام‌های قفسه سینه و دیواره آن خون‌رسانی می‌کنند:

• شاخه‌های احشایی (Visceral Branches): شامل شریان‌های پریکاردیال (خون‌رسانی به پریکارد قلب)، شریان‌های برونشیال (خون‌رسانی به بافت‌های ریه)، شریان‌های مری (خون‌رسانی به مری) و شریان‌های مدیاستینال (خون‌رسانی به غدد لنفاوی) می‌شود.
• شاخه‌های جداری (Parietal Branches): شامل شریان‌های بین‌دنده‌ای (خون‌رسانی به دیواره قفسه سینه)، شریان‌های زیردنده‌ای (خون‌رسانی به عضلات شکمی) و شریان‌های فرنیک فوقانی (خون‌رسانی به بخش بالایی دیافراگم) می‌شود.

شاخه‌های نزولی آئورت شکمی

آئورت شکمی با عبور از دیافراگم شروع می‌شود و شاخه‌های متعددی را به اندام‌های داخلی شکم و لگن می‌دهد. این شاخه‌ها به سه گروه قدامی، جانبی و خلفی تقسیم می‌شوند:

• شاخه‌های قدامی (Anterior Group): شامل شریان سلیاک (خون‌رسانی به کبد، معده و طحال)، شریان مزانتریک فوقانی (خون‌رسانی به روده کوچک و بخش بالایی روده بزرگ) و شریان مزانتریک تحتانی (خون‌رسانی به بخش پایینی روده بزرگ) می‌شود.
• شاخه‌های جانبی (Lateral Group): شامل شریان‌های فوق‌کلیوی (خون‌رسانی به غدد فوق کلیه)، شریان‌های کلیوی (خون‌رسانی به کلیه‌ها) و شریان‌های گونادی (خون‌رسانی به غدد جنسی) می‌شود.
• شاخه‌های خلفی (Dorsal Group): شامل شریان‌های فرنیک تحتانی (خون‌رسانی به بخش پایینی دیافراگم)، شریان‌های کمری (خون‌رسانی به دیواره شکم و ستون فقرات) و شریان میانی خاجی (خون‌رسانی به استخوان خاجی) می‌شود.
• شاخه‌های انتهایی: آئورت شکمی در پایین به دو شریان مشترک ایلیاک تقسیم می‌شود که خون‌رسانی به لگن و پاها را آغاز می‌کنند.

شرایط و اختلالات

چه شرایطی می‌تواند بر آئورت من تأثیر بگذارد؟

بیماری‌ها، نقص‌های مادرزادی و آسیب‌ها می‌توانند بر عملکرد آئورت و توانایی آن برای انجام وظایفش در بدن تأثیر بگذارند.

بیماری دریچه آئورت

بیماری‌های دریچه آئورت عبارتند از:

• تنگی دریچه آئورت: در اثر این بیماری دریچه آئورت سفت و باریک می‌شود و جریان خون از قلب به بدن را محدود می‌کند. این وضعیت قلب را مجبور می‌کند تا برای پمپاژ خون، سخت‌تر از حد معمول کار کند.
• نارسایی دریچه آئورت: در این بیماری دریچه آئورت به‌درستی بسته نمی‌شود و مقداری خون پس از هر ضربان به داخل قلب نشت می‌کند و فشار بیشتری بر قلب وارد می‌شود.
• دریچه آئورت دو لتی: یک نقص مادرزادی شایع است که در آن دریچه آئورت به‌جای سه لت، تنها دو لت دارد. این نقص می‌تواند در طول زمان منجر به تنگی یا نارسایی دریچه آئورت شود. این نقص ممکن است تا بزرگسالی علائمی ایجاد نکند.

آنوریسم، تشریح و پارگی

این دسته از مشکلات به دلیل ضعف در دیواره آئورت رخ می‌دهند و بسیار جدی هستند:

• آنوریسم آئورت: به یک نقطه ضعیف و متورم در دیواره آئورت اشاره دارد. این برآمدگی می‌تواند به‌تدریج بزرگ شود و خطر پارگی را افزایش دهد. برای مثال آنوریسم آئورت شکمی هنگام عبور از ناحیه شکم رخ می‌دهد و آنوریسم آئورت قفسه سینه هنگام عبور از قفسه سینه اتفاق می‌افتد.
• دیسکسیون آئورت: یک وضعیت اورژانسی است که در آن لایه داخلی آئورت دچار پارگی می‌شود و خون بین لایه‌های دیواره آئورت نشت می‌کند.
• پارگی آئورت: خطرناک‌ترین وضعیت است که در آن پارگی از تمام لایه‌های دیواره آئورت عبور می‌کند و باعث نشت خون به داخل بدن می‌شود. این وضعیت یک اورژانس پزشکی و اغلب کشنده است.
• اولسر آئورت نافذ: این وضعیت به دلیل تجمع پلاک‌های چربی در دیواره آئورت رخ می‌دهد که به لایه‌های داخلی آسیب می‌رساند و می‌تواند منجر به دیسکسیون یا پارگی شود.

نقص‌های قلبی موجود در بدو تولد

برخی از مشکلات آئورت در بدو تولد وجود دارند که به آن‌ها نقص‌های مادرزادی نیز گفته می‌شود:

• تنگی آئورت: این مشکل یک نقص مادرزادی است که در آن آئورت به طور غیرطبیعی باریک است. این تنگی جریان خون را محدود کرده و قلب را مجبور به کار بیشتر می‌کند که می‌تواند به فشارخون بالا و آسیب قلبی منجر شود.
• سندرم هیپوپلاستیک قلب چپ (HLHS): ترکیبی از نقص‌های قلبی است که به‌طورکلی شامل یک آئورت بسیار باریک و ناکارآمد است.
• قوس آئورت قطع شده: یک وضعیت نادر که در آن آئورت به‌درستی تشکیل نشده و بخش‌هایی از آن قطع شده است.

سایر انواع بیماری آئورت

علاوه بر موارد بالا، مشکلات دیگری نیز می‌توانند بر آئورت تأثیر بگذارند:

• آترواسکلروز آئورت: این وضعیت با تجمع پلاک‌های چربی (حاوی کلسترول و کلسیم) در دیواره داخلی آئورت مشخص می‌شود. این پلاک‌ها می‌توانند جریان خون را مسدود کرده و دیواره آئورت را ضعیف کنند که خود عاملی برای آنوریسم یا سکته مغزی است.
• آئورتیت: به التهاب نادر دیواره آئورت گفته می‌شود که ممکن است در افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت سلول غول‌آسا یا آرتریت تاکایاسو رخ دهد.
• عفونت آئورت: یک وضعیت نادر است که در آن آئورت به دلیل عفونت آسیب می‌بیند.

آیا بیماری آئورت ژنتیکی است؟

بله برخی از بیماری‌های آئورت می‌توانند ژنتیکی باشند. به‌عنوان‌مثال، آنوریسم و دیسکسیون آئورت می‌توانند ارثی باشند. علاوه بر این، برخی شرایط ژنتیکی که بر بافت همبند بدن تأثیر می‌گذارند، می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های آئورت را افزایش دهند. از جمله این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سندرم مارفان
• سندرم اهلرز – دانلوس
• سندرم لویس – دیتز
• سندرم ترنر
• سندرم دی جورج
• بیماری کلیه پلی‌کیستیک اتوزومال غالب

نقص‌های مادرزادی مانند دریچه آئورت دو لتی نیز می‌توانند دارای ریشه ژنتیکی باشند.

مراقبت

آیا من در معرض خطر بیماری آئورت هستم؟

داشتن عوامل خطر به این معنی نیست که حتماً به بیماری آئورت مبتلا خواهید شد، اما نشان می‌دهد که باید توجه بیشتری به سلامتی خود داشته باشید. عوامل خطر اصلی که در منابع پزشکی به آن‌ها اشاره شده است، عبارتند از:

• سن و جنسیت: خطر ابتلا به بیماری‌های آئورت، به‌ویژه آنوریسم، با افزایش سن (به‌خصوص در افراد مسن) و در مردان بیشتر است.
• فشارخون بالا: فشارخون بالا به دیواره‌های رگ‌های خونی آسیب می‌رساند و خطر پارگی و آنوریسم را افزایش می‌دهد.
• آترواسکلروز (تصلب شرایین): تجمع پلاک در رگ‌ها، می‌تواند باعث تضعیف دیواره آئورت شود.
• سیگار کشیدن: سیگار کشیدن بزرگ‌ترین عامل خطر برای بیماری‌های آئورت است و ۷۵٪ موارد آنوریسم شکمی آئورت به آن مربوط می‌شود.
• کلسترول و چاقی: سطوح بالای کلسترول و اضافه وزن، التهاب را در رگ‌ها افزایش می‌دهند و خطر بیماری آئورت را بالا می‌برند.
• بیماری‌های بافت همبند: برخی بیماری‌های ژنتیکی مانند سندرم مارفان می‌توانند دیواره آئورت را ضعیف کنند.
• الکل و بیماری لثه: مصرف بیش از حد الکل می‌تواند فشارخون را بالا ببرد و بیماری‌های لثه نیز عاملی برای آترواسکلروز هستند.

آیا در معرض خطر بیماری آئورت بودن به این معنی است که سلامتی من در خطر است؟

نه همیشه. داشتن یک یا چند عامل خطر به این معنی نیست که سلامتی شما فوراً در خطر است یا حتماً به بیماری آئورت مبتلا خواهید شد. این شرایط صرفاً نشان می‌دهند که شما مستعد ابتلا به این بیماری هستید و باید به‌جای نگرانی، به دنبال راه‌های پیشگیری و مراقبت از خود باشید. در واقع، آگاهی از این عوامل خطر، به شما این امکان را می‌دهد که با تغییر سبک زندگی و چکاپ‌های پزشکی منظم، از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنید.

چگونه می‌توانم از بیماری آئورت پیشگیری کنم؟

خوشبختانه، اقدامات زیادی برای پیشگیری از بیماری آئورت و حفظ سلامت آن وجود دارد که می‌توانید در زندگی روزمره خود آن‌ها را به کار ببرید:

• کنترل بیماری‌های مزمن: اگر به فشارخون بالا، دیابت یا کلسترول بالا مبتلا هستید، دستورالعمل‌های پزشک خود را برای مدیریت آن‌ها به‌دقت دنبال کنید.
• سیگار را ترک کنید: این مهم‌ترین کاری است که می‌توانید برای کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی و آئورت انجام دهید. اگر به دنبال روش‌های موثر برای ترک سیگار هستید، مقاله «ترک سیگار» می‌تواند راهنمای خوبی برای شما باشد.
• رژیم غذایی سالم داشته باشید: یک رژیم غذایی سرشار از سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات کامل و چربی‌های سالم و کم‌نمک را انتخاب کنید.
• ورزش منظم را فراموش نکنید: حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت هوازی، پنج روز در هفته، می‌تواند به حفظ سلامت قلب و عروق شما کمک کند. برای آشنایی بیشتر با اهمیت و فواید فعالیت بدنی مقاله «فعالیت بدنی و ورزش» را مطالعه فرمایید.
• وزن سالمی داشته باشید: حفظ وزن در محدوده سالم، خطر ابتلا به فشارخون بالا و سایر مشکلات مرتبط با قلب را کاهش می‌دهد.
• مصرف الکل را قطع کنید: مصرف زیاد الکل می‌تواند فشارخون را افزایش دهد و بر سلامت شریان‌ها تأثیر بگذارد.

در مطلب زیر با اکوکاردیوگرافی (اکوی قلب)، کاربردها و نحوه تفسیر نتایج آن بیشتر آشنا شوید:

بیشتر بخوانید:

اکوکاردیوگرافی یا اکوی قلب چیست؟ موارد استفاده و تفسیر نتیجه

آیا کار دیگری می‌توانم برای جلوگیری از عوارض تهدیدکننده زندگی انجام دهم؟

اگر در معرض خطر بیماری آئورت هستید یا پزشک متخصص یک مشکل جزئی را در آئورت شما تشخیص داده است، انجام چکاپ‌های منظم می‌تواند بسیار مفید و مؤثر باشد. این چکاپ‌ها شامل انجام تصویربرداری‌هایی مانند سی‌تی‌اسکن، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، آنژیوگرافی و بررسی نتایج آن توسط یک متخصص بیماری‌های عروقی است.

پزشک متخصص همچنین می‌تواند به شما اطلاع دهد که آیا درمان پیشگیرانه برای ضروری است یا خیر.

جزئیات بیشتر

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

بسیاری از مشکلات آئورت، به‌ویژه در مراحل اولیه، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. بااین‌حال، در صورت مشاهده علائم زیر، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید، زیرا این علائم می‌توانند نشان‌دهنده یک مشکل جدی باشند:

• درد در ناحیه گردن، فک، پشت، قفسه سینه، شکم یا شانه
• احساس تپش یا ضربان در ناحیه شکم
• مشکل در بلع یا نفس کشیدن
• گرفتگی صدا
• احساس سیری زودرس

توجه: علائم زیر می‌توانند نشان‌دهنده پارگی آنوریسم آئورت باشند و یک وضعیت اورژانسی پزشکی محسوب می‌شوند. در صورت تجربه این علائم، فوراً با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید:

توصیه‌ای از دارو دات کام به شما

آئورت شما، شریان اصلی زندگی شماست و مراقبت از آن، برای حفظ سلامتی ضروری است. این رگ، اکسیژن و مواد مغذی را به طور مداوم به اندام‌های شما می‌رساند. شرایط زیادی وجود دارد که می‌تواند بر عملکرد آئورت تأثیر بگذارد. برخی از آنها می‌توانند شما را در معرض عوارضی قرار دهند که زندگی شما را تهدید کنند. اما ابتلا به بیماری آئورت یا در معرض خطر بودن، همیشه به این معنی نیست که جان شما در خطر است.

مراقبت خوب از خود و مراجعه به پزشک متخصص، در صورت لزوم، به بسیاری از افراد کمک می‌کند تا از عوارض جدی جلوگیری کنند.