کمای دیابتی چیست و چه ارتباطی با قند خون دارد؟

کمای دیابتی چیست؟

کمای دیابتی یک وضعیت اورژانسی است که ممکن است در نتیجه‌ی قند خون خیلی بالا یا خیلی پایین رخ دهد. منظور از کما، بیهوشی عمیق و طولانی‌مدت است. در کما فرد هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد اما هنوز زنده است. کمای دیابت اگر درمان نشود، می‌تواند منجربه مرگ شود.

فردی که دچار کمای دیابتی شده، نیاز به درمان اورژانسی دارد و باید فورا با اورژانس 115 تماس بگیرید.

علائم کمای دیابتی چیست؟

سه علامت اصلی کما عبارتند از:

• افت هوشیاری؛ این حالت مانند خواب بسیار عمیق است و بیدار کردن شما غیرممکن است.
• نداشتن واکنش چشمی؛ این بدان معناست که چشمان شما بسته مانده و واکنشی به باز نگه داشتن چشمتان توسط دیگران نشان نمی‌دهید. ممکن است برخی پاسخ‌های رفلکسی مانند واکنش به نور در چشم‌ها باقی بماند.
• نداشتن واکنش حرکتی؛ این بدان معناست که حرکت آگاهانه ندارید. اما ممکن است هنوز برخی از پاسخ‌های رفلکسی را داشته باشید.

آیا ممکن است افت قند خون بدون علامت باشد؟

شاید شگفت‌زده شوید، اما خطرناک‌ترین دوره‌های افت قند خون ممکن است بدون علائم هشدار قبلی یا با علائم هشدار کمی رخ دهند. وقتی پایین بودن قند خون به طور منظم رخ می‌دهد، بدن می‌تواند به علائم هشداردهنده عادت کند و فرد ممکن است دیگر متوجه علائم نشود. این وضعیت خطرناک است و به عنوان عدم آگاهی از هیپوگلیسمی شناخته می‌شود.

افراد مبتلا به این وضعیت ممکن است تا زمانی که قند خون به طور خطرناکی پایین نیاید، متوجه نشوند.

خبر خوب این است که اگر چند هفته با نظارت دقیق بر قند خون از افت قند جلوگیری شود، این وضعیت اغلب قابل برگشت است – یعنی فرد به شرایطی باز می‌گردد که علائم قند خون پایین را متوجه می‌شود.

اگر کسی از اطرافیان شما به کمای دیابتی رفت، این مراحل کمک‌های اولیه را انجام دهید:

• فوراً با اورژانس 115 تماس بگیرید تا آمبولانس اعزام شود. اگر می‌دانید فردی که به کما رفته، دیابت دارد، به اپراتور 115 اطلاع دهید.
• به او چیزی برای خوردن یا آشامیدن ندهید.
• او را به پهلو بخوابانید تا چیزی نتواند راه تنفس او را مسدود کند (مانند آب دهان یا استفراغ)
• تا رسیدن آمبولانس، هر دستورالعملی که اپراتور 115 به شما می‌دهد را انجام دهید.

کمای دیابتی به چه علتی اتفاق می‌افتد؟

سه عارضه می‌تواند منجر به کما شود:

۱. وضعیت قند خون بالا (هیپرگلیسمی هیپراسمولار)

کمای هیپراسمولار دیابتی زمانی رخ می‌دهد که قند خون بسیار بالا و بدن دچار کم‌آبی شدید شده باشد. این وضعیت معمولا در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 اتفاق می‌افتد، به‌ویژه اگر مصرف دارو یا انسولین خود را فراموش کنند، دچار عفونت یا بیماری شوند، یا آب کافی ننوشند.

در این شرایط، کلیه‌ها مقدار زیادی آب همراه با قند دفع می‌کنند و فرد شدیداً تشنه می‌شود، اما نمی‌تواند کمبود مایعات را جبران کند. اگر درمان با تزریق مایعات داخل وریدی صورت نگیرد، خطر کمای هیپراسمولار وجود دارد.

این نوع کما به‌آرامی طی چند روز یا هفته ایجاد می‌شود، بنابراین تشخیص به موقع و جایگزینی مایعات می‌تواند از بروز آن جلوگیری کند.

علائم هیپرگلیسمی هیپراسمولار که ممکن است قبل از کمای دیابتی رخ دهد عبارتند از:

• تغییرات ذهنی، مانند گیجی، هذیان یا توهم
• از دست دادن هوشیاری. خشکی دهان و تشنگی شدید (پرنوشی)
• تکرر ادرار
• تاری دید یا از دست دادن بینایی
• ضعف یا فلج که ممکن است در یک طرف بدن بدتر باشد

۲. کتواسیدوز مرتبط با دیابت

کتواسیدوز دیابتی (DKA)، عارضه‌ای خطرناک است که بیشتر افراد مبتلا به دیابت نوع 1 را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما گاهی در دیابت نوع 2 نیز دیده می‌شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که بدن انسولین کافی نداشته باشد.

انسولین برای ورود گلوکز به سلول‌ها و استفاده از آن به عنوان انرژی ضروری است. در نبود انسولین، بدن شروع به سوزاندن چربی می‌کند و کتون تولید می‌شود. مقادیر زیاد کتون، باعث اسیدی شدن خون می‌شود و اگر درمان نشود، می‌تواند به کما منجر شود.

در کتواسیدوز دیابتی، معمولا قند خون بالای ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است، اما علت اصلی مشکل، کمبود انسولین و تجمع کتون‌ها و  نه فقط قند خون بالا است. در  واقع بسیاری می‌توانند قند خون بالا داشته باشند ولی DKA نداشته باشند.

علائم شدید کتواسیدوز دیابتی که ممکن است قبل از کمای دیابتی رخ دهد عبارتند از:

• حالت تهوع و استفراغ
• درد شکم
• تنفس سریع و عمیق با سرعت ثابت (تنفس کاسمال)
• تنفس با بوی شبیه میوه
• احساس خستگی یا ضعف شدید
• احساس گیجی یا سردرگمی
• کاهش هوشیاری

برای اطلاعات بیشتر در مورد کتواسیدوز دیابتی، مطلب زیر را مطالعه کنید:

۳. قند خون پایین شدید (هیپوگلیسمی)

افت شدید قند خون به زمانی گفته می‌شود که قند خون زیر ۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. این وضعیت هم بسیار خطرناک است.

همانطور که می‌دانید، گلوکز منبع اصلی انرژی برای بدن و مغز شماست. وقتی قند خون پایین باشد، بدن نمی‌تواند به درستی کار کند. اگر قند خون خیلی پایین بیاید، به دلیل تغییرات جسمی و ذهنی که رخ می‌دهد، احتمالاً قادر به انجام هیچ کاری نخواهید بود. هیپوگلیسمی شدید طولانی‌مدتی که به موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به کما شود.

بیشتر موارد هیپوگلیسمی شدید، در افراد دیابتی که انسولین یا برخی داروهای خوراکی دیابت مانند سولفونیل اوره مصرف می‌کنند، دیده می‌شود.

به عنوان یک فرد مبتلا به دیابت، چک منظم قند خون همیشه مهم است. اگر هرگونه سوال یا نگرانی دارید، با پزشک خود تماس بگیرید. او می‌تواند به شما کمک کند تا وضعیتتان را بهتر ارزیابی کنید.

علائم افت شدید قند خون که ممکن است قبل از کمای دیابتی رخ دهد عبارتند از:

• تعریق
• تپش قلب
• گرگرفتگی صورت
• اضطراب
• گرسنگی شدید
• علائم دیررس قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
• سردرد
• سرگیجه
• سبکی سر
• گیجی
• مشکل در صحبت کردن
• تشنج
• کما

برای آشنایی بیشتر با مهم‌ترین علائم قندخون پایین، مطلب زیر را مطالعه کنید:

عوامل خطر کمای مرتبط با دیابت چیست؟

هر کسی که دیابت داشته باشد، در معرض خطر کمای دیابتی است. اما افزایش خطر آن، به نوع دیابت بستگی دارد:

• جراحی
• تروما
• کم آبی شدید بدن
• هموگلوبین A1C بالا
• کنترل نبودن قند خون و دیابت
• مصرف الکل، به ویژه بدون خوردن غذا
• افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و نوع 2 با سابقه افت شدید قند خون
• بیماری یا عفونت، مانند حمله قلبی، آنفولانزا، یا عفونت دستگاه ادراری (UTI)
• حذف دوزهای انسولین یا مصرف داروهای دیابت به روشی متفاوت از آنچه تجویز شده است

آیا کمای دیابتی در کودکان هم رخ می‌‌دهد؟

نوعی از دیابت که در کودکان دیده می‌شود، دیابت نوع 1 است. افراد مبتلابه دیابت نوع 1 مستعد درگیری با DKA (کتواسیدوز دیابتی) و کمای ناشی از آن هستند. این حالت حتی ممکن است اولین نشانه دیابت در کودکی باشد که هنوز دیابت برای او تشخیص داده نشده است.

آیا کمای دیابتی در بارداری رخ می‌دهد؟

اگر فردی مبتلا به دیابت باشد و باردار شود، تمام عوارضی که گفتیم برای او نیز احتمال رخ دادن دارند. درصورتی‌که مبتلا به دیابت نباشید و فقط دیابت بارداری داشته باشید، احتمال بروز این عوامل کم است اما غیرممکن نیست.

مثلا وضعیت کتواسیدوز دیابتی، درست است که بیشتر در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 اتفاق می‌افتد، اما در مواردی ممکن است در مبتلایان به دیابت نوع 2 و دیابت بارداری نیز دیده شود.

آنچه در اینجا اهمیت دارد، اهمیت کنترل دیابت در بارداری هم به دلیل عوارض گفته شده و هم عوارض مربوط به جنین است. همچنین، مهم است فردی که دچار این عوارض می‌شود، کمک و درمان فوری و اورژانسی دریافت کند.

عوارض بعد از کمای دیابتی چیست؟

اگر کمای دیابتی درمان نشود، می‌تواند منجر به آسیب دائمی مغز و مرگ شود.

آیا کمای دیابتی یا افت قند خون باعث مرگ می‌شود؟

اگر فرد به موقع درمان مناسب دریافت نکند، ممکن است فوت کند. میزان مرگ و میر ناشی از کتواسیدوز دیابتی بین ۰.۲ تا ۲.۵ درصد است. افرادی که به کما می‌روند، دچار هیپوترمی (افت دمای بدن) و کاهش ادرار می‌شوند، معمولاً پیامدهای بدتری دارند.

تا ۲۰ درصد از افرادی که به HHS مبتلا می‌شوند، در اثر این وضعیت جان خود را از دست می‌دهند. افرادی که دچار کما و/یا افت فشار خون می‌شوند، پیش‌آگهی بدتری دارند.

کمای مرتبط با دیابت چگونه تشخیص داده می‌شود؟

کما یک اورژانس پزشکی است. تشخیص سریع می‌تواند جان فرد را نجات دهد. علت کمای دیابتی با استفاده از تعدادی آزمایش از جمله موارد زیر تشخیص داده می‌شود:

• سابقه پزشکی
• معاینه فیزیکی
• آزمایش خون (از جمله آزمایش سطح گلوکز و کتون)

کمای مرتبط با دیابت چگونه درمان می‌شود؟

گزینه‌های درمانی برای کمای دیابتی عبارتند از:

آیا بهبودی کامل پس از کمای دیابتی حاصل می‌ شود؟

بله، اگر علت اصلی کما درمان شود، می‌توان از آن جان سالم به در برد. اما برخی افراد، متاسفانه دچار آسیب مغزی دائمی می‌شوند.

کمای دیابتی چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان کمای دیابتی تا حد زیادی به سرعت دریافت درمان مناسب بستگی دارد. تنها راه ممکن برای پایان دادن به این وضعیت، بازگرداندن سطح گلوکز و انسولین خون به حد نرمال است و این فقط با درمان تخصصی پزشکی اتفاق می‌افتد. فردی که در کمای دیابتی قرار دارد، به خودی خود از آن وضعیت خارج نمی‌شود.

زمان بسته به موقعیت و فرد متفاوت است. به همین دلیل است که دریافت درمان در اسرع وقت ضروری است.

چگونه می‌توان از وقوع کمای دیابتی جلوگیری کرد؟

• شناخت علائم هشدار دهنده اولیه کتواسیدوز دیابتی (DKA)، هیپرگلیسمی هیپراسمولار (HHS) و قند خون پایین بسیار مهم است. با پزشکتان در مورد این شرایط و کارهایی که برای درمانشان در صورت لزوم باید انجام دهید، صحبت کنید. بهتر است اطرافیانتان نیز آگاه باشند که در صورت وقوع این اتفاق، چه کنند.
• انسولین و داروهای دیابت را طبق دستورالعملی که پزشک برایتان تجویز کرده مصرف کنید.
• رژیم غذایی متناسبی را باتوجه‌به شرایطتان رعایت کنید.
• با توجه به اینکه اگر روزه بگیرید، وعده‌های غذایی را به تأخیر بیندازید، ورزش شدید انجام دهید و الکل مصرف کنید، ممکن است در معرض خطر بیشتری باشید؛ در صورت بروز این شرایط، مرتباً سطح گلوکز خود را بررسی کنید.

در این شرایط با پزشک خود تماس بگیرید:

• اگر قند خونتان به دلیل نامعلومی دو بار متوالی ۳۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بیشتر باشد.
• اگر دچار افت قند خون (کمتر از ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) شده‌اید که پس از سه بار درمان بهبود نیافته است، با پزشک خود یا اورژانس تماس بگیرید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر شما یا یکی از اطرافیانتان قند خون خیلی بالا یا خیلی پایین دارید و احساس غش یا سرگیجه شدید دارید، بهتر است با اورژانس 115 تماس بگیرید و به بیمارستان بروید.

در برخی موارد، بیمار می‌تواند با پزشک خود تماس بگیرد تا او مراحل مورد نیاز را برایش توضیح دهید. اگر به پزشکتان دسترسی دارید و علائمی دارید که فکر می‌کنید ممکن است ناشی از قند خون خیلی بالا یا خیلی پایین باشد، و یا قند خون خود را چک کرده و متوجه این موضوع شده‌اید، می‌توانید از پزشکتان راهنمایی بگیرید.

توصیه‌ای تیم دارو دات کام به شما

کماهای مرتبط با دیابت اغلب قابل پیشگیری هستند. نکته کلیدی، شناخت علائم هشدار دهنده DKA (کتواسیدوز دیابتی)، HHS (وضعیت هیپرگلیسمی هیپراسمولار) و قند خون پایین و اقدام سریع برای اصلاح آن‌هاست. در صورت بروز علائم هر یک از این بیماری‌ها، حتماً با پزشک خود تماس بگیرید. عوارض دیابت می‌تواند خطرناک باشد.

آموزش و آمادگی برای پیشگیری از آن‌ها و همینطور مدیریت و کنترل دیابت بسیار مهم است. در این مورد حتما با پزشکتان صحبت کنید.

اگر هم سوالی دارید، در بخش نظرات بنویسید تا پزشک پاسخ دهد.