علائم رفلاکس معده در کودکان چیست؟ راهنمای کامل والدین

علائم رفلاکس معده در کودک چیست؟

در کودکان زیر ۱۲ سال، تابلوی بالینی GERD متفاوت از بزرگسالان است و اغلب بدون سوزش معده کلاسیک بروز می‌کند. در این گروه، علائمی مانند سرفه خشک، نشانه‌های شبه آسم و اختلال بلع بیشتر دیده می‌شود.

علاوه بر این، هر کودک ممکن است الگوی خاصی از علائم را تجربه کند که شامل: آروغ زدن مکرر، بی‌میلی به غذا، درد شکمی، بی‌قراری هنگام تغذیه، استفراغ‌های مکرر، سکسکه، حالت تهوع، خفگی و حملات سرفه شبانه است.

سایر تظاهرات بالینی شایع شامل:

• خس‌خس سینه
• سرماخوردگی یا عفونت گوش مکرر
• خشونت صدا به‌ویژه صبحگاهی
• طعم ترش در دهان
• بوی بد دهان
• تخریب مینای دندان

می‌باشد. با توجه به شباهت علائم رفلاکس با بسیاری از مشکلات دیگر، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و درمان مناسب ضروری است.

علت رفلاکس معده در کودکان چیست؟

در روند طبیعی بلع، مواد غذایی از مری وارد معده شده و اسفنکتر تحتانی مری (LES) به‌عنوان یک دریچه عضلانی، مانع بازگشت محتویات معده به مری می‌شود. در صورت عدم بسته شدن کامل این دریچه، برگشت اسید و مواد معده به مری رخ می‌دهد که به آن رفلاکس معده به مری (GERD) گفته می‌شود.

در نوزادان به دلیل تکامل‌نیافتگی این اسفنکتر، رفلاکس پدیده‌ای شایع است و معمولاً با بالا آوردن شیر پس از تغذیه تظاهر می‌کند. این وضعیت غالباً با بلوغ عضله مذکور تا حدود یک‌سالگی برطرف می‌گردد. با این حال، تداوم یا شدت‌یافتن علائم می‌تواند نشانه GERD باشد.

عوامل متعددی در ایجاد GERD کودکان نقش دارند که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نقایص مادرزادی مانند فتق هیاتال
• چاقی
• مصرف برخی داروهای ضد آسم
• قرار گرفتن در معرض دود سیگار
• جراحی‌های شکمی
• اختلالات عصبی مانند فلج مغزی
• زمینه‌های ژنتیکی

همچنین برخی مواد غذایی می‌توانند بر عملکرد اسفنکتر تحتانی مری (LES) تأثیر گذاشته و باعث کاهش تون عضلانی آن شوند، به‌طوری که مدت بیشتری باز بماند. از جمله این مواد می‌توان به شکلات، نعناع و غذاهای پرچرب اشاره کرد.

در مقابل، گروهی دیگر از خوراکی‌ها تولید اسید معده را افزایش می‌دهند، مانند مرکبات، گوجه‌فرنگی و فرآورده‌های آن که اجتناب و یا کاهش مصرف این مواد می تواند به بهبودی کمک کند.

چه زمانی رفلاکس معده در کودکان بیماری مزمن می‌شود؟

احتمال ابتلای نوزاد، کودک یا نوجوان به بیماری رفلاکس معده به مری مزمن (GERD) زمانی مطرح می‌شود که علائم موجب اختلال در تغذیه نوزاد شوند (مانند استفراغ، سرفه، خفگی یا دشواری تنفس)، رفلاکس در نوزاد بیش از ۱۲ تا ۱۴ ماه ادامه یابد و کودک و نوجوان بیش از دو بار در هفته و به مدت چند ماه دچار رفلاکس باشند.

عوارض احتمالی رفلاکس معده در کودک چیست؟

برخی نوزادان و کودکان مبتلا به رفلاکس معده به مری (GERD) ممکن است دچار استفراغ نشوند، اما بازگشت محتویات معده به مری و ورود آن به نای می‌تواند به بروز مشکلاتی مانند آسم یا عفونت ریه منجر شود. استفراغ مکرر در این بیماران همچنین با اختلال رشد و سوء تغذیه همراه است.

در درازمدت، تماس مکرر اسید معده با مخاط مری می‌تواند سبب التهاب مری (ازوفاژیت)، ایجاد زخم‌های دردناک و خونریزی‌دهنده، کم‌خونی ناشی از این خونریزی‌ها و تشدید آسم گردد.

چگونه رفلاکس معده در کودک تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص رفلاکس معده‌ به مری (GERD) در کودکان شامل ارزیابی جامع بالینی و استفاده از روش‌های پاراکلینیکی است. پس از اخذ تاریخچه کامل سلامت و معاینه فیزیکی توسط پزشک، ممکن است آزمایشات تکمیلی زیر برای تأیید تشخیص و ارزیابی شدت بیماری انجام شوند:

• رادیوگرافی قفسه سینه: این روش تصویربرداری برای شناسایی علائم آسپیراسیون (ورود محتویات معده به ریه‌ها) کاربرد دارد.
• گرافی سریال دستگاه گوارش فوقانی (Upper GI Series) یا بلع باریوم: این تست به منظور بررسی ساختار و عملکرد مری، معده و دوازدهه انجام می‌شود. با بلع ماده کنتراست باریوم، امکان مشاهده ناهنجاری‌هایی نظیر زخم، التهاب یا انسداد فراهم می‌گردد.
• آندوسکوپی: با استفاده از آندوسکوپ (لوله‌ای باریک و منعطف مجهز به دوربین و نور)، سطح داخلی دستگاه گوارش مورد بررسی قرار می‌گیرد. این روش امکان نمونه‌برداری بافت را نیز برای بررسی‌های هیستوپاتولوژیک فراهم می‌کند.
• مانومتری مری: این آزمایش قدرت انقباضی عضلات مری را ارزیابی می‌کند. با قرار دادن یک کاتتر نازک از طریق بینی به مری، فشار داخل مری در حالت استراحت اندازه‌گیری شده که می‌تواند به تشخیص مشکلات بلع و اختلالات حرکتی مری کمک کند.
• پایش pH مری: این تست سطح اسیدیته (pH) مری را طی یک دوره ۲۴ تا ۴۸ ساعته اندازه‌گیری می‌کند. کاتتری نازک با سنسور pH از طریق بینی وارد مری شده و به یک دستگاه ضبط کننده متصل می‌گردد. همزمان با انجام فعالیت‌های عادی روزانه کودک، داده‌های pH ثبت شده و با علائم بالینی (مانند سرفه یا رگورژیتاسیون) و الگوی تغذیه تطبیق داده می‌شوند تا ارتباط بین علائم و اپیزودهای رفلاکس اسید مشخص شود.
• مطالعه تخلیه معده (Gastric Emptying Study): این آزمایش سرعت تخلیه محتویات معده به روده کوچک را ارزیابی می‌کند. تاخیر در تخلیه معده می‌تواند یکی از عوامل تشدید کننده ریفلاکس باشد.

چگونه رفلاکس معده در کودک درمان می‌شود؟

رویکرد درمانی رفلاکس در کودکان متناسب با علائم، سن، وضعیت سلامت عمومی و شدت بیماری تعیین می‌شود. راهکارهای درمان رفلاکس معده به طور کلی شامل تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی، مداخلات دارویی و در موارد خاص، روش‌های تهاجمی‌تر مثل جراحی است.

۱. تغییرات رژیم غذایی و سبک زندگی:

در بسیاری از موارد، اصلاحات در سبک زندگی و رژیم غذایی می‌تواند به کنترل علائم GERD کمک کند.

برای نوزادان:

• نگه داشتن نوزاد در وضعیت عمودی برای حداقل ۳۰ دقیقه پس از هر وعده شیردهی.
• در تغذیه با شیشه شیر، حفظ پر بودن سرشیشه از شیر برای جلوگیری از بلع بیش از حد هوا. انتخاب سرشیشه‌ای که امکان ایجاد یک چسبندگی مناسب را فراهم کند.
• افزودن غلات برنج به شیر خشک در برخی موارد می‌تواند مفید باشد.
• آروغ گرفتن نوزاد در فواصل منظم طی شیردهی یا تغذیه با شیشه، زیرا آروغ زدن با معده پر ممکن است رفلاکس را تشدید کند.

برای کودکان بزرگتر:

• محدود کردن مصرف غذاهای چرب و سرخ شده، نعناع، شکلات، نوشیدنی‌های کافئین‌دار (مانند نوشابه‌ها و چای)، میوه‌ها و آبمیوه‌های مرکباتی، و فرآورده‌های گوجه‌فرنگی که محرک رفلاکس هستند.
• ارائه وعده‌های غذایی کوچکتر و در صورت نیاز، میان‌وعده‌های سالم بین وعده‌های اصلی. پرهیز از پرخوری و توجه به نشانه‌های سیری کودک.
• در صورت اضافه وزن کودک، مشاوره با پزشک برای تعیین اهداف کاهش وزن.
• صرف شام حداقل ۳ ساعت قبل از خواب.

توصیه‌های عمومی:

• بررسی داروهای مصرفی کودک توسط پزشک، زیرا برخی داروها می‌توانند مخاط معده یا مری را تحریک کنند.
• اجتناب از دراز کشیدن یا خوابیدن بلافاصله پس از غذا.
• پرهیز از بالا آوردن سر گهواره نوزاد بدون مشورت با پزشک به دلیل نگرانی‌های ایمنی و افزایش خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS).

۲. درمان‌های دارویی:

پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش رفلاکس تجویز کند:

• آنتاگونیست‌های گیرنده H2 یاH2 Blockers
• مهارکننده‌های پمپ پروتون یا Proton Pump Inhibitors – PPIs
• عوامل پروکینتیک: در برخی موارد، داروهایی برای تسریع تخلیه معده تجویز می‌شوند که می‌تواند احتمال رفلاکس را کاهش دهد.

۳. مداخلات جراحی:

در موارد شدید و مقاوم به درمان، به ویژه زمانی که رفلاکس منجر به عدم وزن‌گیری، مشکلات تنفسی مکرر یا التهاب شدید مری شود، جراحی فوندوپلیکاسیون (Fundoplication) ممکن است توصیه شود.

در این روش، بخش بالایی معده (فوندوس) به دور مری پیچیده شده و یک باند محکم ایجاد می‌کند که عملکرد اسفنکتر تحتانی مری (LES) را تقویت کرده و به طور قابل توجهی رفلاکس را کاهش می‌دهد. این جراحی غالباً به روش لاپاراسکوپی با حداقل تهاجم انجام می‌شود که با درد کمتر و بهبود سریع‌تر همراه است.

چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم تا با رفلاکس معده زندگی کند؟

طیف وسیعی از اقدامات اصلاحی در سبک زندگی وجود دارد که می‌توانید با انجام دادن آن ها به کاهش علائم رفلاکس معده‌ به مری (GERD) در نوزادان و کودکان بزرگتر کمک کنید. این مداخلات، که اغلب به عنوان خط اول درمان در نظر گرفته می‌شوند، بر پایه اصول مکانیکی و فیزیولوژیکی مرتبط با کنترل رفلاکس بنا شده‌اند.

۱. توصیه‌ها برای نوزادان:

• حفظ وضعیت عمودی: پس از هر وعده شیردهی، نوزاد باید حداقل به مدت ۳۰ دقیقه در وضعیت عمودی نگه داشته شود تا از نیروی جاذبه برای جلوگیری از بازگشت محتویات معده به مری استفاده شود.
• تغلیظ وعده‌های شیر: در صورت تایید پزشک، افزایش و غلظت شیر در بطری با افزودن غلات (مانند جو دوسر یا برنج) می‌تواند به کاهش رفلاکس کمک کند. این اقدام با افزایش وزن محتویات معده، بازگشت آن به مری را دشوارتر می‌سازد.
• تغذیه با فواصل کوتاه و حجم کم: ارائه مقادیر کمتر شیر در فواصل زمانی کوتاه‌تر، از پر شدن بیش از حد معده جلوگیری کرده و احتمال رفلاکس را کاهش می‌دهد.
• معرفی غذای جامد: با توجه به نظر پزشک، معرفی تدریجی غذاهای جامد ممکن است در برخی نوزادان به کاهش رفلاکس کمک کند.

۲. توصیه‌ها برای کودکان بزرگتر:

• بالا بردن سر تخت: افزایش ارتفاع سر تخت (حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر) از طریق قرار دادن بلوک زیر پایه‌های جلویی تخت یا استفاده از بالش‌های مخصوص، به کاهش رفلاکس شبانه کمک می‌کند.
• حفظ وضعیت عمودی پس از غذا: توصیه می‌شود کودکان حداقل به مدت دو ساعت پس از صرف غذا در وضعیت عمودی باقی بمانند.
• وعده‌های غذایی متعدد و کم حجم: تقسیم وعده‌های غذایی به ۶ تا ۸ وعده کوچکتر در طول روز، به جای سه وعده حجیم، فشار بر معده را کاهش داده و از پرخوری جلوگیری می‌کند.
• جلوگیری از پرخوری: آموزش و تشویق کودک به شناسایی و احترام به نشانه‌های سیری.
• محدودیت‌های غذایی و نوشیدنی: اجتناب از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که محرک شناخته شده رفلاکس هستند، شامل غذاهای پرچرب، سرخ‌شده، تند، نوشیدنی‌های گازدار و کافئین‌دار.
• فعالیت بدنی منظم: تشویق به ورزش منظم که به حفظ وزن سالم و بهبود عملکرد گوارش کمک می‌کند.

در صورتی که رفلاکس معده شدید نباشد با این اقداماتی می توانید به بهبود وضعیت کودک دلبندتان کمک کنید.

چه زمانی باید به پزشک فرزندتان مراجعه کنید؟

تشخیص و پیگیری به موقع رفلاکس معده‌ای-مری (GERD) در نوزادان و کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در صورت مشاهده علائم GERD در نوزاد، مراجعه به پزشک عمومی (GP) توصیه می‌شود. پزشک، رشد و تکامل نوزاد را ارزیابی کرده و در صورت لزوم، او را به متخصص اطفال ارجاع می‌دهد. در صورت وجود نگرانی‌های بیشتر، ممکن است آزمایش‌های تکمیلی نیز تجویز شود.

موارد خاص مراجعه فوری به پزشک برای کودکان و نوزادان:

• وجود خون یا صفرا (مایع زرد رنگ) در استفراغ نوزاد
• تب
• شروع ناگهانی استفراغ یا برگرداندن شیر، در حالی که قبلاً سابقه نداشته است
• امتناع از شیر خوردن
• وجود هر گونه نگرانی دیگر در مورد سلامت نوزاد
• احساس خفگی (سرفه، تنگی نفس)
• احساس سیری زودرس هنگام غذا خوردن
• گرفتگی صدا
• کاهش اشتها
• مشکل در بلع یا درد هنگام بلع
• کاهش وزن و یا عدم وزن گیری مناسب

این علائم می‌توانند نشان‌دهنده عوارض جدی GERD باشند و نیازمند بررسی و مداخله پزشکی فوری هستند.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

با توجه به اینکه علائم رفلاکس معده در کودکان می‌تواند مشابه بسیاری از مشکلات دیگر باشد، تشخیص دقیق تنها توسط پزشک متخصص امکان‌پذیر است. بنابراین در صورت مشاهده استفراغ مکرر، مشکلات تنفسی شبانه، اختلال در رشد یا هرگونه تغییر غیرعادی در تغذیه و رفتار کودک، مراجعه به پزشک اطفال را به هیچ عنوان به تعویق نیندازید. اقدام به‌موقع می‌تواند از بروز عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کند و کیفیت زندگی کودک شما را به شکل چشمگیری بهبود بخشد.