نقش آزمایش ادرار در تشخیص و غربالگری دیابت: آیا به تنهایی کافی است؟

چه کسی باید آزمایش ادرار برای دیابت انجام دهد؟

آزمایش ادرار یک روش غربالگری ساده، سریع و غیرتهاجمی است که در برای بررسی موارد مختلفی توسط پزشک تجویز می‌شود. اگرچه این آزمایش امروزه به‌اندازه آزمایش خون برای تشخیص قطعی دیابت رایج نیست، اما همچنان نقش مهمی در ارزیابی اولیه و کنترل وضعیت بیماری دارد. این آزمایش می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک چکاپ عمومی انجام شود، زمانی که پزشک به شرایط خاصی مشکوک باشد به‌تنهایی انجام شود.

یکی از رایج‌ترین دلایل تجویز غربالگری دیابت با آزمایش ادرار، وجود علائم مشکوک در فرد است. اگر علائمی مانند تشنگی بیش از حد، تاری دید، تکرر ادرار یا خستگی غیر قابل توضیح دارید، پزشک ممکن است این آزمایش را برای بررسی اولیه سطح قند ادرار شما تجویز کند.

وجود قند در ادرار می‌تواند یک زنگ خطر باشد که نشان‌دهنده بالا بودن سطح قند خون است که نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد. برای افرادی که از قبل دیابت دارند، این آزمایش ابزاری مفید برای بررسی و کنترل وضعیت بیماری و بررسی میزان اثربخشی برنامه‌های درمانی است. علاوه بر این، آزمایش ادرار دیابت می‌تواند به تشخیص به‌موقع عوارض این بیماری نیز کمک کند.

همچنین پزشک این آزمایش را زمانی تجویز می‌کند که به دلیل شرایط خاصی، انجام آزمایش خون دشوار است. برای مثال، ممکن است دسترسی به رگ‌ها مشکل باشد یا فرد از سوزن و خون‌گیری ترس و فوبیای شدید داشته باشد. در چنین شرایطی، آزمایش ادرار می‌تواند یک جایگزین مناسب و موقت برای ارزیابی اولیه وضعیت سلامتی فرد باشد.

آزمایش ادرار دیابت چه چیزی را بررسی می‌کند؟

آزمایش ادرار یک نگاه اولیه و سریع به ترکیبات شیمیایی ادرار شما می‌اندازد. در ارتباط با دیابت، این آزمایش به طور خاص سه ماده اصلی را بررسی می‌کند: قند، کتون و پروتئین.

به طور طبیعی، کلیه‌های شما مانند یک فیلتر هوشمند عمل می‌کنند. آن‌ها قند یا همان گلوکز را که منبع اصلی انرژی بدن است، از خون شما بازجذب می‌کنند و به بدن بازمی‌گردانند.

به همین دلیل، به‌صورت معمول نباید گلوکز در ادرار وجود داشته باشد. اما زمانی که سطح قند خون شما به دلیل دیابت از یک حد مشخصی بالاتر می‌رود، کلیه‌ها دیگر نمی‌توانند تمام آن را بازجذب کنند و مقداری از آن وارد ادرار می‌شود. وجود گلوکز در ادرار، شایع‌ترین نشانه‌ای است که می‌تواند نشان دهنده دیابت باشد.

این بررسی، اولین قدم در آزمایش ادرار و قند خون است. مورد بعدی، کتون‌ها هستند. بدن برای تولید انرژی به گلوکز نیاز دارد. اما اگر سلول‌ها به دلیل عدم وجود انسولین کافی یا مقاومت به انسولین (که در دیابت کنترل‌نشده رخ می‌دهد) نتوانند از گلوکز استفاده کنند، بدن مجبور به سوزاندن چربی‌ها به‌عنوان سوخت جایگزین می‌شود.

در نتیجه این فرایند، مواد شیمیایی به نام کتون تولید می‌شود. وجود کتون‌ها در ادرار نشان می‌دهد که بدن شما در حال سوزاندن چربی به‌جای قند است و می‌تواند زنگ خطری جدی برای یک وضعیت خطرناک به نام کتواسیدوز دیابتی باشد که نیاز به درمان فوری دارد. به همین دلیل، آزمایش کتون ادرار در دیابت به‌خصوص در دیابت نوع یک اهمیت ویژه‌ای دارد.

یکی دیگر از مواد مهمی که در آزمایش ادرار بررسی می‌شود، آلبومین است. دیابت یکی از دلایل اصلی بیماری‌های مزمن کلیوی است. وجود آلبومین در ادرار می‌تواند یکی از اولین نشانه‌های آسیب به کلیه‌ها باشد. به همین دلیل، پزشکان از آزمایش پروتئین ادرار در دیابت برای بررسی سلامت کلیه‌ها در افراد دیابتی استفاده می‌کنند.

علاوه بر این موارد، متخصصان ممکن است در آزمایش ادرار به دنبال وجود باکتری یا بیلی‌روبین نیز بگردند. افراد مبتلا به دیابت بیشتر در معرض عفونت‌های مجاری ادراری (UTI) هستند، بنابراین بررسی وجود باکتری‌ها در ادرار بسیار مهم است. وجود بیلی‌روبین نیز می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات کبدی باشد که در برخی موارد با دیابت و عوارض آن مرتبط است.

چگونه برای آزمایش ادرار دیابت آماده شوم؟

یکی از مزایای آزمایش ادرار این است که بر خلاف برخی آزمایش‌های خون، معمولاً نیازی به آمادگی خاصی ندارد و بسیار ساده است. نیازی نیست که ناشتا باشید و می‌توانید همانند روزهای عادی غذا بخورید و آب بنوشید. بااین‌حال، برخی نکات ساده وجود دارند که رعایت آن‌ها به‌دقت نتایج کمک می‌کند.

در آزمایش ادرار برخی عوامل می‌توانند به‌صورت موقت بر نتایج آزمایش شما تاثیر بگذارند. به‌عنوان‌مثال، مصرف یک وعده‌غذایی بزرگ و سنگین درست پیش از آزمایش یا فشارهای روانی شدید می‌توانند سطح قند در ادرار را به طور موقت افزایش دهند. این شرایط لزوماً به معنای دیابت نیست و به همین دلیل، تفسیر نتایج تنها باید توسط یک پزشک انجام شود.

مهم‌ترین بخش آمادگی برای این آزمایش، آگاهی از نحوه صحیح نمونه‌گیری است. پزشک یا مسئولین آزمایشگاه به شما روش دقیق این نمونه‌گیری که روش نمونه‌گیری میانه جریان نام دارد را آموزش خواهند داد. این روش تضمین می‌کند که نمونه شما با باکتری‌ها یا آلودگی‌های احتمالی خارجی ترکیب نمی‌شود.

چه داروهایی می‌توانند در نتیجه آزمایش ادرار دیابت تاثیر بگذارند؟

یکی از نکات بسیار مهمی که ممکن است بسیاری از افراد از آن بی‌اطلاع باشند، تاثیر برخی داروها بر نتایج آزمایش ادرار است. برخی داروها می‌توانند به‌صورت مستقیم بر سطح قند ادرار تاثیر بگذارند. برای مثال، مصرف ویتامین C ممکن است بر دقت برخی آزمایش‌های ادرار تاثیر بگذارد.

اما یک مثال تخصصی‌تر، داروهای جدید دیابت مانند کاناگلیفلوزین (Invokana) و امپاگلیفلوزین (Jardiance) است. این داروها با مکانیزمی متفاوت عمل می‌کنند و باعث می‌شوند که قند اضافی از طریق ادرار از بدن خارج شود؛ بنابراین، اگر فردی از این داروها استفاده می‌کند، وجود قند در ادرار او طبیعی و حتی نشانه‌ای از عملکرد صحیح دارو است.

در چنین شرایطی، آزمایش قند ادرار برای بررسی وضعیت بیماری و آزمایش ادرار و قند خون دیگر معیار مناسبی نیست، اما آزمایش کتون ادرار در دیابت همچنان می‌تواند برای بررسی وضعیت کتون‌ها مفید باشد.

آزمایش ادرار دیابت چگونه انجام می‌شود؟

همان‌طور که گفته شد، آزمایش ادرار یک فرایند بسیار ساده است. تنها کاری که باید انجام دهید این است که نمونه ادرار خود را در یک ظرف مخصوص که توسط آزمایشگاه به شما داده می‌شود، جمع‌آوری کنید. برای اطمینان از پاکیزگی نمونه و جلوگیری از ورود میکروب‌ها و آلودگی‌های احتمالی به آن، از روشی به نام نمونه‌گیری میانه جریان استفاده می‌شود.

مراحل انجام این روش به شرح زیر است:

1. قبل از شروع، دست‌های خود را به طور کامل بشویید.
2. با استفاده از دستمال مرطوب یا آب و صابون، ناحیه تناسلی خود را به‌ آرامی تمیز کنید.
3. شروع به ادرار کردن کنید، اما در چند ثانیه اول، ادرار را در توالت دفع کنید. این کار به تمیز شدن مجرای ادرار از آلودگی‌های سطحی کمک می‌کند.
4. سپس، بدون اینکه جریان ادرار را قطع کنید، ظرف نمونه‌گیری را زیر آن بگیرید و آن را پر کنید.
5. پس از پر شدن ظرف، ادرار باقیمانده را در توالت دفع کرده و درب ظرف را محکم ببندید.
6. نمونه را به آزمایشگاه تحویل دهید تا بررسی‌های لازم انجام شود.

نتایج آزمایش گلوکز ادرار من به چه معناست؟

زمانی که نتیجه آزمایش ادرار خود را دریافت می‌کنید، اولین چیزی که باید به‌خاطر داشته باشید این است که فقط پزشک می‌تواند آن را به‌درستی تفسیر کند. بااین‌حال، آشنایی با مفهوم کلی نتایج می‌تواند به شما کمک کند تا درک بهتری از وضعیت خود داشته باشید.

محدوده نرمال قند ادرار به این معنا است که قند در ادرار شما وجود نداشته یا مقدار آن بسیار ناچیز باشد باید به این نکته مهم توجه کرد که وجود قند در ادرار همیشه به معنای دیابت نیست.

پس اگر آزمایش شما وجود قند را نشان دهد، به خودی خود نمی‌تواند یک تشخیص قطعی باشد، بلکه تنها نشانه‌ای است که نشان می‌دهد سطح قند خون شما ممکن است بالاتر از حد نرمال باشد.

علاوه بر این، برخی مشکلات نادر کلیوی وجود دارند که می‌توانند باعث عبور قند از کلیه‌ها به ادرار شوند، حتی زمانی که سطح قند خون شما در محدوده نرمال قرار دارد. این وضعیت به نام گلیکوزوری کلیوی یا سندرم فانکونی شناخته می‌شود.

تشخیص این بیماری‌ها به عهده پزشک است و به همین دلیل است که تشخیص دیابت با آزمایش ادرار به تنهایی امکان‌پذیر نیست و نیاز به بررسی‌های تکمیلی دارد.

نتایج آزمایش کتون ادرار من به چه معناست؟

کتون‌ها معمولاً در ادرار فرد سالم وجود ندارند. زمانی که بدن شما برای تولید انرژی به جای گلوکز به سراغ سوزاندن چربی می‌رود، کتون‌ها در بدن تولید می‌شوند. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که بدن به انسولین کافی دسترسی ندارد تا گلوکز را از خون به سلول‌ها منتقل کند.

بنابراین، وجود کتون در ادرار یک نشانه بسیار مهم است. در افراد دیابتی، به‌ویژه کسانی که دیابت نوع ۱ دارند، افزایش سطح کتون می‌تواند نشانه‌ای از یک وضعیت خطرناک و اورژانسی به نام کتواسیدوز دیابتی (DKA) باشد. در این حالت، سطح کتون به‌قدری بالا می‌رود که خون اسیدی شده و می‌تواند به طور بالقوه کشنده باشد.

علائم کتواسیدوز دیابتی اغلب شامل موارد زیر است:

• بوی میوه‌ای در تنفس
• تکرر ادرار و تشنگی شدید
• حالت تهوع، استفراغ و درد شکم
• گیجی، تنگی نفس و خشکی پوست

اگر آزمایش کتون ادرار در دیابت شما مثبت باشد و علائم بالا را نیز تجربه می‌کنید، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید.

پس از آزمایش ادرار دیابت چه اتفاقی می‌افتد؟

آزمایش ادرار در واقع روشی برای غربالگری است، نه یک ابزار دقیق برای تشخیص. اگر نتیجه آزمایش شما غیرطبیعی باشد و وجود قند یا کتون را نشان دهد، پزشک شما به احتمال زیاد قدم بعدی را برمی‌دارد و برای تایید و تشخیص قطعی، آزمایش‌های خون تکمیلی را تجویز می‌کند.

روش‌های تکمیلی برای تشخیص دقیق دیابت کدامند؟

پس از یک نتیجه غیرطبیعی در آزمایش ادرار، پزشک برای تایید تشخیص به سراغ دقیق‌ترین روش‌ها، یعنی آزمایش‌های خون می‌رود. این آزمایش‌ها سطح دقیق گلوکز را در خون شما اندازه‌گیری می‌کنند و هیچ ابهامی باقی نمی‌گذارند.

مهم‌ترین آزمایش‌های خونی که برای تشخیص دیابت استفاده می‌شوند، عبارتند از:

• آزمایش قند خون ناشتا (FBS یا FPG)
• اگر نتیجه قند خون ناشتای شما زیر ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) باشد، در محدوده نرمال قرار دارید.
• اگر بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، وضعیت شما پیش دیابت است.
• و اگر ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر باشد، نشان‌دهنده دیابت است.
• تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
• آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c)

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

نتیجه آزمایش ادرار فقط یک نشانه است و هیچ‌گاه به‌تنهایی نمی‌تواند جایگزین تشخیص پزشک شود. وظیفه این آزمایش، روشن کردن مسیر است تا پزشک بتواند با استفاده از ابزارهای دقیق‌تر مانند آزمایش‌های خون، به یک تشخیص قطعی و صحیح برسد. به‌هیچ‌وجه بر اساس یک نتیجه غیرطبیعی، خود درمانی یا خود تشخیصی انجام ندهید.

با مراجعه به پزشک، می‌توانید بهترین راه را برای مراقبت از خود پیدا کرده و با رعایت یک سبک زندگی سالم به پیشگیری از دیابت و بهبود سلامتی خود کمک کنید.