افت قند خون یا هیپوگلیسمی چیست؟ همه چیز درباره قند خون پایین
هیپوگلیسمی به معنای کاهش غیرطبیعی سطح گلوکز خون است. این وضعیت وقتی اتفاق می‌افتد که قند خون به حدی پایین بیاید که بدن و مغز انرژی کافی برای عملکرد طبیعی نداشته باشند.
در این شرایط، ممکن است فرد ناگهان دچار ضعف، لرزش، تعریق، تپش قلب، سرگیجه یا گیجی شود. در موارد شدیدتر نیز ممکن است تاری دید، اختلال در تمرکز، تشنج یا بی‌هوشی هم ایجاد شود.
هیپوگلیسمی بیشتر در افرادی دیده می‌شود که برای کنترل قند خون دارو مصرف می‌کنند، اما در کسانی که دیابت ندارند هم ممکن است رخ دهد. حذف وعده غذایی، فعالیت بدنی شدید یا مصرف الکل میتواند باعث افت قند خون شود.
تشخیص علائم و واکنش سریع اهمیت زیادی دارد. مصرف یک منبع قندی ساده مانند آبمیوه یا شکر میتواند قند خون را به سطح نرمال برگرداند و از عوارض شدید جلوگیری کند.
در ادامه این مقاله از دارو دات کام، قرار است تا درباره کاهش غیر طبیعی قند خون برایتان بگوییم؛ با ما همراه باشید.
- هیپوگلیسمی یا قند خون پایین چیست؟
- علائم و نشانه‌های قند خون پایین
- چه زمانی به اورژانس مراجعه کنیم یا با ۱۱۵ تماس بگیریم؟
- دلایل ایجاد افت قند خون پایین در دیابتی‌ها
- عوارض قند خون پایین
- هیپوگلیسمی در افراد دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
- هیپوگلیسمی در افراد غیر دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
- قند خون پایین چگونه درمان می‌شود؟
- چگونه می‌توانم از افت قند خون جلوگیری کنم؟
- چه زمانی باید در مورد هیپوگلیسمی به پزشک مراجعه کنم؟
هیپوگلیسمی یا قند خون پایین چیست؟
هیپوگلیسمی یا قند خون پایین، وضعیتی است که قند خون به عنوان مهم‌ترین منبع انرژی بدن، دچار افت می‌شود. در صورت نرسیدن قند کافی به سلول‌ها، بدن نمی‌تواند عملکرد طبیعی داشته باشد. هیپوگلیسمی در بیماران دیابتی به قند خون کمتر از 70 (mg/dl) و در بیماران غیر دیابتی به قند خون کمتر از 55 (mg/dl) گفته می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با بیماری دیابت، می‌توانید مقاله «دیابت چیست؟» را مطالعه کنید.
هیپوگلیسمی چقدر شایع است؟
هیپوگلیسمی یا افت قند خون بیشتر در بیماران دیابتی و به‌ویژه کسانی که آمپول انسولین یا برخی داروهای خوراکی مصرف می‌کنند، دیده می‌شود. بسیاری از بیماران دیابتی ممکن است در طول چند هفته دست‌کم یک بار این وضعیت را تجربه کنند. در افراد غیر دیابتی هم ممکن است رخ دهد، اما شیوع آن کمتر است.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره دیابت نوع دو، می‌توانید مقاله «علائم و عوارض دیابت نوع ۲ چیست؟» را مطالعه کنید.
علائم و نشانه‌های قند خون پایین
علائم هیپوگلیسمی ممکن است ناگهانی بروز کنند و شدت آن در هر فرد متفاوت باشد. حتی یک فرد میتواند در هر بار افت قند خون نشانه‌های متفاوتی را تجربه کند و این علائم لزوما در همه بیماران مشابه نیست. با وجود ناخوشایند بودن این نشانه‌ها، می‌توان آنها را یک هشدار مفید دانست؛ زیرا به فرد کمک می‌کنند که سریع‌تر اقدام کرده و از کاهش بیشتر قند خون و بروز علائم شدیدتر جلوگیری کند.
این علائم و نشانه‌ها، شامل موارد زیر هستند:
- لرزش در بدن
- احساس ضعف و خواب آلودگی
- اختلال تکلم
- تهوع
- تعریق
- احساس گرسنگی شدید
- تپش قلب
- سردرد
- سرگیجه و احساس سبکی سر
- گزگز اطراف لب
- احساس اضطراب و تحریک پذیری
- احساس گیجی
- تاری دید و دوبینی
- رنگ پریدگی پوست بدن
- عدم تعادل و عدم توانایی در راه رفتن
علائم هیپوگلیسمی در خواب
- خواب نا آرام
- تعریق شدید در خواب
- کابوس دیدن
- فریاد زدن در خواب
- احساس گیجی و خستگی پس از برخاستن از خواب
- تشنج
- افت سطح هوشیاری
علائم هیپوگلیسمی چه زمانی ظاهر می‌شوند؟
در بیماران دیابتی معمولا زمانی که قند خون به ۷۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا کمتر برسد، علائم هیپوگلیسمی شروع می‌شود. افت ناگهانی قند خون هم میتواند باعث بروز علائم شود. گاهی افراد ممکن است حتی با قند خون بالاتر از ۷۰ میلی‌گرم علائم را تجربه کنند، زیرا بدن به سطح بالای قند عادت کرده و نقطه شروع علائم تغییر کرده است.
برخی بیماران که مدت طولانی قند خون خود را پایین نگه داشته‌اند، ممکن است هنگام افت قند خون علامتی نداشته باشند. این وضعیت «عدم آگاهی به هیپوگلیسمی» نامیده می‌شود و بیشتر در کسانی که سال‌ها با دیابت زندگی کرده‌اند، حملات مکرر هیپوگلیسمی داشته‌اند یا داروهایی مانند بتابلاکر مصرف می‌کنند، دیده می‌شود.
برای کاهش خطرات این حالت، می‌توان از پایش مداوم قند خون (CGM) استفاده کرد، دفعات کنترل قند خون را افزایش داد و اطرافیان بیمار را آموزش داد تا در صورت بروز علائم شدید بتوانند کمک کنند.
چه زمانی به اورژانس مراجعه کنیم یا با ۱۱۵ تماس بگیریم؟
اگر بیماری را دیدید که علائم هیپوگلیسمی شدید را تجربه میکند با اورژانس 115 تماس بگیرید یا او را به نزدیکترین بیمارستان برسانید. به هیچ وجه به فرد غیر هوشیار غذا، مایعات و انسولین ندهید، چرا که ممکن است دچار خفگی شود.
در حال حاضر در ایران آمپول گلوکاگون در دسترس عموم قرار ندارد، پس با دیدن علائم شدید هیپوگلیسمی (مانند تشنج، کاهش سطح هوشیاری) در فرد دیابتی سریعا با اورژانس 115 تماس بگیرید.
یا اگر شما بیمار مبتلا به دیابت هستید و دچار علائم هیپوگلیسمی شدید و کربوهیدرات در دسترس ندارید و امکان جابجا شدن ندارید، سریعا با اورژانس 115 تماس بگیرید.
دلایل ایجاد افت قند خون پایین در دیابتی‌ها
شرایط مختلفی می توانند باعث بروز هیپوگلیسمی در فرد دیابتی شوند از جمله:
- تزریق دوز زیاد انسولین یا تزریق انسولین اشتباه و تزریق انسولین به عضله به جای تزریق زیرجلدی
- عدم رعایت فاصله زمانی مناسب پس از تزریق انسولین (بطور مثال دیر خوردن غذا پس از تزریق انسولین کوتاه اثر)
- مصرف دوز بالاتر از حد لازم داروهای خوراکی دیابت
- فعالیت بدنی بیش از حد
- مصرف الکل زیاد بدون خوردن غذا
- عدم رعایت رژیم غذایی منظم و نخوردن وعده های غذایی تعیین شده
- عدم برقراری تعادل در میزان چربی، پروتئین و فیبر وعده غذایی
فرد دیابتی نوع 1 در زمان بارداری بدلیل تغییرات هورمونی در سه ماهه اول بارداری احتمال هیپوگلیسمی دارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره دیابت نوع یک، می‌توانید مقاله «دیابت نوع یک چیست؟» را مطالعه کنید.
علل ایجاد هیپوگلیسمی در خواب
- فعالیت فیزیکی شدید مخصوصا نزدیک زمان خواب
- مصرف الکل قبل از خواب
- تزریق انسولین بیش از حد
عوارض قند خون پایین
هیپوگلیسمی شدید طول کشیده میتواند تهدید کننده حیات باشد و عوارض زیر را رقم بزند:
- آسیب به ارگان های حیاتی بدن
- آریتمی یا نامنظمی ضربان قلب
- ایست قلبی
- آسیب مغزی دائمی
- کما
- مرگ
داشتن مشاغل حساس و رانندگی زمانی که هیپوگلیسمی وجود دارد میتواند خطرناک باشد. پس فرد دیابتی باید همیشه از کنترل بودن قند خون خود مطمئن باشد.
چه عواملی باعث هیپوگلیسمی در افراد غیر دیابتی می‌شود؟
در افراد غیردیابتی دو نوع اصلی هیپوگلیسمی وجود دارد که هرکدام علل خود را دارند که در ذیل به آنها می‌پردازیم:
| نوع هیپوگلیسمی | توضیح | زمان بروز | علل شایع | نکات تکمیلی |
|---|---|---|---|---|
| هیپوگلیسمی واکنشی (Reactive Hypoglycemia) | افت قند خون پس از صرف غذا | معمولاً 2 تا 4 ساعت بعد از غذا | – مصرف غذاهای با کربوهیدرات ساده (برنج سفید، سیب‌زمینی، نان سفید، کیک، شیرینی‌جات) – جراحی باریاتریک (مثلاً بای‌پس معده) | بدن معمولاً خودش هیپوگلیسمی واکنشی را رفع میکند، اما مصرف مجدد کربوهیدرات میتواند علائم را سریع‌تر کاهش دهد |
| هیپوگلیسمی ناشتا (Fasting Hypoglycemia) | افت قند خون در شرایط عدم مصرف غذا در غده پانکراس | در طول روز یا صبح زود | – مصرف بیش از حد الکل – بیماری‌های شدید (نارسایی کبد، کلیه، سپسیس) – کمبود هورمون‌ها (نارسایی غده فوق کلیه، بیماری آدیسون، نارسایی یا تومور هیپوفیز) – تومور سلول‌های غیر جزیره‌ای (NICTH) – انسولینوما – داروهای غیر دیابت (مثل بتابلاکرها و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها) | ممکن است شدیدتر باشد و نیاز به بررسی دقیق پزشکی دارد |
تفاوت بین هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی چیست؟
هیپوگلیسمی به معنی قند خون پایین تر از محدوده نرمال و هیپرگلیسمی به معنی قند خون بالاتر از محدوده نرمال است.
هیپوگلیسمی در افراد دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تنها راه تشخیص هیپوگلیسمی چک قند خون با استفاده از دستگاه گلوکومتر می باشد این دستگاه دستگاه کوچکی است که با استفاده از سوزن مخصوص و نوار مخصوص با مقدار اندکی از خون نوک انگشت میزان قند خون شما را اندازه گیری می کند.
در حال حاضر دستگاه های جدیدی برای کنترل مداوم قند خون به بازار آمده اند به نام CGM. این دستگاه ها به طور مداوم قند خون را اندازه گیری کرده و در صورت قند خون بالا و قند خون پایین هشدار به بیمار دیابتی صادر می کنند که این هشدارها در زمان خواب و حین رانندگی بسیار نجات بخش است.
هیپوگلیسمی در افراد غیر دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص هیپوگلیسمی در فرد غیر دیابتی باید قند خون به طور متوالی در طی چند روز ناشتا بودن و معمولا حین بستری در بیمارستان اندازه گیری شود. ممکن است نیاز به انجام تست‌های تشخیصی بیشتر مانند تصویربرداری برای بررسی تومور وجود داشته باشد.
پزشکان برای تشخیص هیپوگلیسمی در افراد غیردیابتی معیاری به نام “تریاد ویپل” دارند که شامل این موارد است:
- بروز علائم افت قند خون
- ثابت شدن قند خون پایین در آزمایش خون
- برطرف شدن علائم پس از افزایش قند خون
برای بررسی هیپوگلیسمی واکنشی ممکن است نیاز به انجام تست تحمل غذای ترکیبی (MMTT) وجود داشته باشد. در این تست نوشیدنی شامل میزان تعیین شده‌ای قند، چربی و فیبر توسط بیمار نوشیده می‌شوند و سپس قند بیمار چندین نوبت در طی پنج ساعت بعد اندازه گیری می‌شود.
برای آشنایی با مراحل صحیح اندازه‌گیری قند خون در منزل، می‌توانید مطلب زیر را مطالعه کنید:
قند خون پایین چگونه درمان می‌شود؟
برای درمان هیپوگلیسمی خفیف تا متوسط خوردن و یا نوشیدن قند یا کربوهیدرات کمک کننده است. انجمن دیابت آمریکا «قانون ۱۵_۱۵» را توصیه می کند:
- خوردن یا نوشیدن پانزده گرم کربوهیدرات سریع اثر برای افزایش قند خون
- بعد از پانزده دقیقه چک قند خون
- در صورتی که قند خون همچنان کمتر از هفتاد باشد، مجددا پانزده گرم کربوهیدرات سریع اثر خورده شود.
این روند تا افزایش قند خون به بالاتر از هفتاد ادامه یابد. پس از نرمال شدن قند خون مصرف یک وعده ی غذایی سالم میتواند از بروز مجدد هیپوگلیسمی پیشگیری کند.
برای دانستن میزان کربوهیدرات مواد غذایی خواندن برچسب روی مواد غذایی کمک کننده است. مثال هایی برای مواد غذایی شامل پانزده گرم کربوهیدرات سریع اثر شامل موارد زیر است:
- یک تکه کوچک میوه مانند نصف موز
- نصف فنجان (چهار اونس) آبمیوه یا نوشابه معمولی نه رژیمی
- یک قاشق غذاخوری شکر، عسل یا شربت
- تعدادی آب نبات (برای دانستن تعداد مصرف برای رسیدن به 15 گرم قند، برچسب روی آب نبات خوانده شود)
- یک تیوب ژل گلوکز
- سه تا چهار قرص گلوکز
اگر علائم هیپوگلیسمی ایجاد شده اما شرایط کنترل قند خون وجود ندارد قانون پانزده – پانزده را تا بهتر شدن حال عمومی انجام دهید.
کودکان ممکن است نیاز به میزان کمتری کربوهیدرات داشته باشند.
هیپوگلیسمی شدید چگونه درمان می‌شود؟
If someone you know is having a hypoglycemia episode and is slurring their speech, disoriented or unconscious, don’t give them food or liquid. They could choke.
در صورتی که بیماری که می شناسید دچار اپیزود هیپوگلیسمی شده و دچار اختلال تکلم، اختلال حواس و افت هوشیاری شده به هیچ وجه به ایشان آب یا غذا خورانده نشود به دلیل وجود احتمال خفگی. (منبع)
در موارد هیپوگلیسمی شدید، نیاز به درمان اورژانسی با گلوکاگون است. گلوکاگون مصنوعی میتواند به شکل تزریقی یا اسپری یا پودر بینی موجود باشد و با تحریک کبد، آزادسازی قند ذخیره شده را افزایش می‌دهد و سطح قند خون فرد را بالا می‌برد.
اگر گلوکاگون تزریقی در دسترس باشد، باید در عضله بازو، ران یا باسن تزریق شود. در صورت استفاده از پودر یا اسپری بینی، دستورالعمل کیت دارو باید دقیقا رعایت شود.
پس از تزریق، معمولا بیمار ظرف ۵ تا ۱۵ دقیقه هوشیار می‌شود، اما ممکن است دچار تهوع یا استفراغ شود. در این شرایط، اگر بیمار دراز کشیده است، او را به پهلوی چپ قرار دهید تا خطر ورود محتویات معده به ریه و خفگی کاهش یابد.
در حال حاضر در ایران، کیت گلوکاگون در دسترس عموم نیست و در موارد شدید، تزریق وریدی محلول گلوکز ۵۰٪ برای درمان ضروری است.
بنابراین با دیدن علائم شدید هیپوگلیسمی در بیمار با اورژانس ۱۱۵ برای کمک رسانی تماس حاصل فرمایید.
چگونه می‌توانم از افت قند خون جلوگیری کنم؟
در فرد دیابتی بسیار مشکل است که به طور کامل و مطلق جلوی افت قند خون را بگیریم اما با کنترل منظم قند خون می توان این اپیزودها را به حداقل رساند.
زمانی که بیمار و پزشک متوجه علت ایجاد هیپوگلیسمی می شوند کنترل آن بسیار راحت تر خواهد بود بنابراین در زمان ویزیت پزشک اطلاعات کافی در مورد هر اپیزود افت قند خون را با پزشک در میان بگذارید. برطرف کردن این مشکل می تواند به آسانی تغییر زمان مصرف دارو یا مصرف غذا یا انجام فعالیت بدنی باشد.
راه حل های زیر می تواند از افت قند خون جلوگیری کند:
- داروهای تجویز شده را دقیقا در زمان تجویز شده مصرف کنید.
- در مورد رژیم غذایی و ورزش توصیه های پزشک خود را جدی بگیرید. قند خون خود را قبل و بعد از فعالیت ورزشی اندازه بگیرید و ممکن است نیاز باشد قبل از ورزش یک میان وعده میل کنید.
- قند خون خود را به طور مرتب با دستگاه های خانگی کنترل کنید خصوصا قبل یا بعد از غذا، قبل و بعد از ورزش و قبل از رفتن به رختخواب
با وجود افت قند خون، می‌توان رانندگی کرد؟
بله؛ حتما قبل از رانندگی و هر دوساعت حین رانندگی قند خون خود را اندازه بگیرید. اگر دچار هیپوگلیسمی شدید، تا 45 دقیقه پس از بازگشت قند خون به حالت نرمال رانندگی نکنید.
بایدها و نبایدهای کاهش خطر افت قند خون
- رعایت دقیق برنامه درمانی تعیین شده زیر نظر پزشک
- کنترل منظم قندخون
- همراه داشتن کربوهیدرات های سریع اثر
- همراه داشتن کیت گلوکاگون
- اطمینان از آگاهی اقوام و دوستان در مورد درمان هیپوگلیسمی شدید
- در صورت امکان تهیه دستگاه CGM
- در صورت ابتلا دیابت نوع یک و حملات مکرر هیپوگلیسمی درخواست پمپ انسولین از تیم درمانی
- هیچ وعده غذایی را ترک نکنید و دیرتر از موعد غذا نخورید
- مقدار زیاد الکل ننوشید
- بدون خوردن غذا الکل ننوشید
چه زمانی باید در مورد هیپوگلیسمی به پزشک مراجعه کنم؟
در صورتی که دیابتی هستید و حملات مکرر افت قند رو تجربه می کنید با پزشک مخصوص دیابت خود مشورت کنید که داروهای مخصوص دیابت تنظیم شود و توصیه هایی در رابطه با رژیم غذایی و زمان مصرف هر وعده غذایی و ورزش به شما داده شود.
اگر شما دیابت ندارید و افت قند را تجربه می کنید، حتما با پزشک خود برای تشخیص مشورت نمایید.
توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما
هیپوگلیسمی در افراد دیابتی یک اتفاق شایع است و قابل پیشگیری و درمان است. اگر درمان نشود می تواند تهدید کننده حیات باشد، پس شناخت علائم هشدار دهنده هیپوگلیسمی بسیار مهم است زیرا درمان آن به راحتی و در منزل قابل انجام است. پس در صورت حملات مکرر هیپوگلیسمی حتما با پزشک خود برای تنظیم داروها، وعده‌های غذایی و میزان فعالیت ورزشی هماهنگی داشته باشید.
اگر شما دیابتی نیستید و حملات هیپوگلیسمی را تجربه می کنید حتما برای تشخیص علت آن با پزشک خود مشورت نمایید تا از بروز عوارض جلوگیری شود.
اگر سوالی دارید، در بخش نظرات بنویسید تا پزشک پاسخ دهد.
منابع مقاله:
mayoclinic | clevelandclinic | nhs | diabetes | ncbi | niddk | cdc | diabetes | medlineplus | webmd | healthline
