آیا پرکاری تیروئید بر رشد قد تاثیر می‌گذارد؟
بله؛ پرکاری تیروئید یکی از عللی است که می‌تواند بر رشد قد تاثیر بگذارد. هیچ‌چیزی برای پدر و مادر، مهم‌تر از سلامتی و آینده فرزندش نیست. زمانی که رشد قد فرزند شما مطابق با روند طبیعی پیش نمی‌رود، نگرانی زیادی ممکن است برای شما پیش بیاید و شما را وادار کند برای رفع این مشکل به دنبال دلیل آن بگردید.
ما در این مقاله، قدم به قدم به ارتباط بین پرکاری تیروئید و رشد قد خواهیم پرداخت و از مکانیزم‌های داخلی بدن تا راهکارهای عملی برای کنترل این وضعیت را بررسی خواهیم کرد.
پرکاری تیروئید چگونه بر رشد تأثیر می‌گذارد؟
برای درک اینکه پرکاری تیروئید چگونه بر رشد تأثیر می‌گذارد، ابتدا باید نقش هورمون‌های تیروئید را در بدن کودک بشناسیم. هورمون‌های تیروئید، به‌ویژه تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3)، مانند یک فرمانده برای سوخت‌وساز بدن عمل می‌کنند. آن‌ها سرعت و ریتم فعالیت‌های سلولی را تنظیم می‌کنند. این هورمون‌ها در تمام مراحل رشد و تکامل، از جنینی تا بلوغ، نقشی حیاتی ایفا می‌کنند و برای عملکرد صحیح بسیاری از دستگاه‌های بدن، از جمله مغز، قلب، و سیستم اسکلتی – عضلانی ضروری هستند.
اما نقش این هورمون‌ها در رشد قد، کمی پیچیده‌تر است و به طور مستقیم با هورمون‌های دیگری که به هورمون‌های رشد معروف هستند، در ارتباط است. مهم‌ترین این هورمون‌ها، هورمون رشد (GH) و فاکتور رشد شبه انسولین-۱ (IGF-I) هستند. هورمون رشد از غده هیپوفیز ترشح می‌شود و بدن را وادار به رشد می‌کند، درحالی‌که IGF-I بیشتر در کبد تولید می‌شود و واسطه اصلی برای اثرات هورمون رشد بر استخوان‌ها و سایر بافت‌ها است. این
هورمون، یک تیم قدرتمند برای رشد استخوانی و افزایش طول قد تشکیل می‌دهند.
تحقیقات علمی نشان داده‌اند که پرکاری تیروئید، به‌صورت مستقیم GH را افزایش نمی‌دهد و اثر آن بیشتر از طریق افزایش متابولیسم و بلوغ استخوان‌ها است. یک مطالعه در زمینه تأثیر پرکاری تیروئید بر ترشح هورمون رشد نشان داده است که پرکاری تیروئید با افزایش سطح فاکتور رشد شبه انسولین-۱ (IGF-I) در خون همراه است و همچنین تغییرات قابل‌توجهی در نحوه ترشح هورمون رشد (GH) ایجاد می‌کند.
این نتایج بسیار مهم هستند، زیرا به ما نشان می‌دهند که پرکاری تیروئید تنها بر سوخت‌وساز بدن تأثیر نمی‌گذارد، بلکه مستقیماً در قلب مکانیزم‌های مسئول رشد، یعنی همان هورمون‌های GH و IGF-I، تغییر ایجاد می‌کند. این تغییرات می‌توانند زنجیره‌ای از واکنش‌ها را در بدن به راه بیندازند که در نهایت بر رشد اسکلتی کودک تأثیر می‌گذارند.
به بیان ساده، هنگامی که هورمون‌های تیروئید بیش از حد فعال هستند، می‌توانند باعث شوند که بدن هورمون‌های رشد را به شکلی متفاوت از حالت عادی تولید و پردازش کند. این فرایند، کل سیستم را از حالت تعادل خارج می‌کند و پیام‌های رشد را به شکلی نامنظم به صفحات رشد استخوانی ارسال می‌کند. در نتیجه، این صفحات ممکن است به‌جای رشد پایدار و آهسته، با سرعتی غیرطبیعی و شتاب‌زده رشد کنند که این روند پیامدهای خاص خود را دارد.
نقش و مکانیسم‌های عملکرد هورمون تیروئید بر رشد اسکلتی
برای اینکه تأثیر پرکاری تیروئید بر قد را به خوبی درک کنیم، باید با مفهوم صفحات رشد استخوانی یا Epiphyseal Plates آشنا شویم. صفحات رشد، به زبان ساده، کارخانه‌های تولید قد در بدن هستند. آن‌ها نواحی غضروفی نرمی در انتهای استخوان‌های بلند بدن، مانند استخوان‌های پاها و بازوها هستند.
در دوران کودکی و نوجوانی، این صفحات به طور مداوم سلول‌های غضروفی جدید تولید می‌کنند که به تدریج تبدیل به استخوان می‌شوند و باعث افزایش طول استخوان و در نتیجه افزایش قد کودک می‌شوند. این فرایند تا زمانی که صفحات رشد در پایان دوران بلوغ کاملاً به استخوان تبدیل و بسته شوند، ادامه پیدا می‌کند.
هورمون‌های تیروئید نقش کلیدی در عملکرد این کارخانه‌ها دارند. آن‌ها مانند یک سرپرست کارگاه عمل می‌کنند که سرعت و نظم فرایند استخوان‌سازی را کنترل می‌کند. در حالت عادی، وجود میزان کافی از این هورمون‌ها برای عملکرد صحیح و متعادل صفحات رشد ضروری است. آن‌ها به سلول‌های صفحات رشد کمک می‌کنند تا با سرعتی طبیعی تکثیر و تمایز یابند. این روند منظم به بدن اجازه می‌دهد تا با سرعت ثابتی قد بکشد و به قد نهایی خود برسد.
اما در شرایط وجود علائم پرکاری تیروئید، این سرپرست کارگاه بیش از حد فعال می‌شود. هورمون‌های تیروئید به دلیل سطح بالای خود، پیام‌های رشد سریع‌تر را به سلول‌های صفحات رشد ارسال می‌کنند.
این فرایند باعث می‌شود سلول‌های غضروفی با سرعت غیرطبیعی تقسیم شوند و رشد کنند. در ابتدا، این رشد سریع ممکن است به صورت یک جهش رشد (Growth Spurt) نمایان شود و کودک سریع‌تر از همسالان خود قد بکشد. این اتفاق می‌تواند به طور موقت به والدین احساس رضایت کاذب بدهد و آن‌ها را از وجود مشکل اصلی غافل کند.
این شتاب‌دهی در فرایند رشد، یک پیامد بسیار مهم و خطرناک دارد: بلوغ زودرس استخوان‌ها. وقتی صفحات رشد به طور غیرعادی فعال و سریع‌تر از حالت عادی رشد می‌کنند، سریع‌تر از موعد مقرر به بلوغ می‌رسند و سخت می‌شوند (یعنی به استخوان تبدیل می‌شوند).
این فرایند به اصطلاح بلوغ زودرس صفحات رشد (Premature Epiphyseal Fusion) نامیده می‌شود. زمانی که صفحات رشد بسته می‌شوند، دیگر هیچ راهی برای افزایش طول استخوان‌ها وجود ندارد و رشد قد کودک برای همیشه متوقف می‌شود. اینجاست که آن رشد سریع و اولیه، به قیمت کوتاهی قد نهایی تمام می‌شود.
این فرایند، پیامد مستقیم همان تغییرات در هورمون‌های GH و IGF-I است که در بخش قبلی به آن‌ها اشاره شد. افزایش سطح این هورمون‌ها در یک محیط با سوخت‌وساز بالا، صفحات رشد را وادار می‌کند تا زودتر از آنچه که باید به خط پایان برسند و رشد را متوقف کنند؛ بنابراین، پرکاری تیروئید نه تنها بر رشد تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند با بر هم زدن نظم طبیعی آن، رشد نهایی را محدود کند.
آیا پرکاری تیروئید باعث کوتاهی قد می‌شود؟
بله پرکاری تیروئید می‌تواند در نهایت باعث کوتاهی قد نهایی (Adult Short Stature) شود، اما نه به شکلی که ممکن است در ابتدا تصور کنید.
بر خلاف تصور رایج که یک بیماری رشد را متوقف می‌کند، پرکاری تیروئید درمان‌نشده در کودکان اغلب ابتدا باعث افزایش سرعت رشد می‌شود. کودک ممکن است به طرز چشمگیری سریع‌تر از همسالان خود قد بکشد و والدین را شگفت‌زده کند.
در نگاه اول، این به نظر یک خبر خوب می‌آید، اما در واقعیت، یک علامت هشدار جدی است. این جهش رشد، نتیجه همان فعال شدن بیش از حد کارخانه‌های تولید قد است که در بخش قبل توضیح داده شد.
این رشد سریع، یک شمشیر دو لبه است. همان‌طور که بیان شد، این سرعت بالا به قیمت بلوغ و بسته شدن زودهنگام صفحات رشد استخوانی تمام می‌شود. به جای اینکه صفحات رشد به تدریج در طول دوران نوجوانی بسته شوند، در اثر هورمون‌های تیروئید بیش از حد، زودتر از موعد مقرر سخت و غیرفعال می‌شوند.
این فرایند، پتانسیل رشد باقی‌مانده کودک را از بین می‌برد. در نتیجه، کودکی که در ابتدا بلندتر از همسالان خود به نظر می‌رسید، در نهایت با رسیدن به دوران بلوغ، رشدش متوقف می‌شود، درحالی‌که دوستانش به رشد خود ادامه می‌دهند و ممکن است از او بلندتر شوند. این همان پدیده‌ای است که به کوتاهی قد نهایی یا کوتاهی قد بزرگسالی منجر می‌شود.
به این ترتیب، پرکاری تیروئید باعث توقف رشد از همان ابتدا نمی‌شود، بلکه با شتاب دادن به فرایند رشد در سنین پایین، پتانسیل رشد آینده کودک را از بین می‌برد و در نهایت، مانع از رسیدن او به قد ژنتیکی و نهایی‌اش می‌شود.
عوامل خطر کوتاهی قد در پرکاری تیروئید چیست؟
تأثیر پرکاری تیروئید بر رشد قد، یکسان نیست و در هر کودک به عوامل متعددی بستگی دارد.
سن شروع
یکی از حیاتی‌ترین عوامل در تعیین تأثیر پرکاری تیروئید بر رشد قد، سن شروع بیماری است. هرچه پرکاری تیروئید در سن پایین‌تری آغاز شود، احتمال تأثیر منفی آن بر قد نهایی بیشتر است. دلیل این امر، ارتباط مستقیم با چرخه طبیعی رشد استخوان است.
صفحات رشد استخوانی در دوران کودکی، به‌ویژه در سال‌های اولیه و قبل از شروع جهش رشد بلوغ، بسیار فعال و حساس هستند. آن‌ها در این مرحله، با سرعتی بسیار بالا در حال تولید سلول‌های جدید هستند تا طول استخوان‌ها را افزایش دهند.
اگر پرکاری تیروئید در این دوره حیاتی رخ دهد، هورمون‌های تیروئید اضافی می‌توانند با شدت بیشتری بر این صفحات فعال تأثیر بگذارند و فرایند بلوغ زودهنگام را تسریع کنند. در مقابل، اگر بیماری در اواخر دوران نوجوانی، زمانی که صفحات رشد به طور طبیعی در حال کند شدن و آماده شدن برای بسته شدن هستند، آغاز شود، تأثیر مخرب کمتری بر قد نهایی خواهد داشت.
به همین دلیل بسیار مهم است که علائم پرکاری تیروئید در نوزادان و از سنین بسیار کم نیز بررسی شود تا در صورت وجود، زودتر درمان شروع شود.
اگر به دنبال دانستن راههای درمان پرکاری تیروئید هستید، مقاله زیر را مطالعه کنید:
شدت و مدت
شدت پرکاری تیروئید و مدت زمانی که بیماری بدون تشخیص و درمان باقی می‌ماند، دو عامل کلیدی دیگر هستند. هرچه بیماری شدیدتر باشد، یعنی سطح هورمون‌های تیروئید در بدن کودک بالاتر باشد، تأثیرات آن بر سرعت بلوغ استخوان‌ها نیز بیشتر خواهد بود. سطوح بالاتر هورمون، به معنای پیام‌های قوی‌تر و مداوم‌تر برای تسریع رشد صفحات استخوانی است که منجر به بلوغ سریع‌تر و بسته شدن زودتر آن‌ها می‌شود.
به همین ترتیب، اگر بیماری برای مدت طولانی بدون درمان باقی بماند، به مرور زمان آسیب‌های بیشتری به صفحات رشد وارد می‌شود.
سایر عوارض احتمالی
پرکاری تیروئید یک بیماری سیستمیک است؛ به این معنی که تنها بر یک بخش از بدن تأثیر نمی‌گذارد. علاوه بر تأثیر بر رشد قد، این بیماری می‌تواند عوارض دیگری را نیز به همراه داشته باشد که به‌صورت غیرمستقیم بر سلامت و رشد کلی کودک اثر می‌گذارند. یکی از مهم‌ترین این عوارض، جوش‌های صورت در اثر تیروئید پرکار در کودکان است که در کنار کوتاهی قد، تأثیر منفی در اعتماد به نفس آن‌ها می‌گذارد.
یکی دیگر از این عوارض پرکاری تیروئید، تأثیر بر سلامت استخوان‌ها است.
پرکاری تیروئید می‌تواند باعث تسریع فرایند از دست رفتن توده استخوانی شود که به مرور زمان منجر به پوکی استخوان (Osteoporosis) در سنین پایین می‌شود. استخوان‌های کودک در حال رشد هستند و برای رسیدن به اوج استحکام خود به کلسیم و سایر مواد مغذی نیاز دارند.
پرکاری تیروئید می‌تواند این تعادل را بر هم بزند و استخوان‌ها را شکننده‌تر کند. این پوکی استخوان می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم بر استحکام و سلامت کلی اسکلت کودک تأثیر بگذارد و در فرایند رشد اختلال ایجاد کند.
همچنین، پرکاری تیروئید می‌تواند بر سیستم قلبی عروقی، عصبی و عملکرد کلی بدن تأثیر بگذارد. تپش قلب، لرزش، اضطراب و کاهش وزن و مشکلات گوارشی به دلیل پرکاری تیروئید، همگی می‌توانند سلامت عمومی کودک را تحت‌تأثیر قرار دهند.
یک بدن ناسالم و ضعیف، نمی‌تواند فرایند رشد را به درستی پیش ببرد؛ بنابراین، پرکاری تیروئید نه تنها با مکانیزم‌های مستقیم، بلکه با ایجاد عوارض جانبی، به‌صورت غیرمستقیم نیز بر پتانسیل رشد نهایی کودک تأثیر می‌گذارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
در صورت مشاهده هر یک از این علائم زیر، حتما به پزشک متخصص اطفال یا متخصص غدد مراجعه کنید و آزمایش‌های لازم را برای آن انجام دهید.
- افزایش بیش از حد سرعت رشد
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
- تغییرات رفتاری غیرطبیعی
در مطلب زیر به‌طور کامل به علائم پرکاری تیروئید در کودکان پرداخته‌ایم:
یادداشتی از تیم دارو دات کام
پرکاری تیروئید با تشخیص به‌موقع و درمان صحیح، یک بیماری قابل کنترل است. شما به‌عنوان یک والد، نقش بسیار مهمی در این فرایند دارید. اولین و مهم‌ترین قدم شما، توجه به هرگونه علامت غیرطبیعی در فرزندتان است. در صورت مشاهده هر علائم غیرطبیعی، لطفاً با پزشک متخصص اطفال یا فوق تخصص غدد مشورت کنید و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
پس از تشخیص، پیروی دقیق از برنامه درمانی که پزشک تجویز می‌کند، بسیار مهم است. درمان‌های موجود می‌توانند سطح هورمون‌های تیروئید را به حالت طبیعی بازگردانند و از تأثیرات مخرب آن‌ها بر صفحات رشد استخوانی جلوگیری کنند. همچنین، در کنار درمان پزشکی، مطمئن شوید که کودک شما تغذیه سالم و متعادلی دارد.
