اکوکاردیوگرافی یا اکوی قلب چیست؟ موارد استفاده و تفسیر نتیجه

مقدمه و شناخت اکوی قلب

اکوی قلب چرا انجام می‌شود؟

اکوکاردیوگرافی (Echocardiogram) یا به اختصار «اکو» یک روش تصویربرداری است که حرکت قلب شما را به صورت گرافیکی نشان می‌دهد.

در این آزمایش، پزشک یا تکنسین با استفاده از دستگاه اولتراسوند (امواج صوتی با فرکانس بالا) و یک ابزار دستی که روی قفسه سینه شما قرار می‌گیرد، تصاویری از دریچه‌ها و حفره‌های قلب شما تهیه می‌کند.

این تصاویر اطلاعاتی درباره موارد زیر ارائه می‌دهند:

• اندازه قلب؛ مثلاً آیا تغییراتی در اندازه حفره‌ها، گشاد شدن یا ضخیم شدن دیواره‌ها وجود دارد؟
• وجود لخته در حفره‌های قلب
• بررسی مایع اطراف قلب یا به عبارتی وجود مایع در کیسه اطراف قلب (پریکارد)
• بررسی آئورت، شریان اصلی متصل به قلب
• بررسی عملکرد پمپاژ قلب یا استراحت قلب
• بررسی نقص یا نارسایی در دریچه‌ها
• اندازه‌گیری فشار در بخش‌های مختلف قلب

برخلاف روش‌هایی مثل اشعه ایکس یا سی‌تی اسکن که از مقدار کمی اشعه استفاده می‌کنند، اکوکاردیوگرافی هیچ‌گونه اشعه‌ای ندارد و کاملاً ایمن است.

اکوکاردیوگرام چه چیزی را نشان می‌دهد؟

اکو می‌تواند انواع مختلفی از بیماری‌های قلبی را تشخیص دهد، از جمله:

• بیماری‌های مادرزادی قلب (مشکلاتی که از بدو تولد وجود دارند)
• کاردیومیوپاتی (بیماری عضله قلب)
• اندوکاردیت عفونی (عفونت در حفره‌ها یا دریچه‌های قلب)
• بیماری پریکارد (مشکلات کیسه اطراف قلب)
• بیماری‌های دریچه‌ای قلب
• همچنین اکو می‌تواند مشکلاتی مثل آنوریسم آئورت، لخته‌های خون یا تومورهای قلبی را نشان دهد.

انواع اکوکاردیوگرام یا اکوی قلب

اکوکاردیوگرافی انواع مختلفی دارد که هر کدام برای تشخیص و مدیریت بیماری‌های قلبی کاربرد خاص خود را دارند. انواع اکوکاردیوگرام عبارت‌اند از:

• اکوکاردیوگرافی ترانس‌توراسیک (Transthoracic) یا اکو از روی قفسه سینه: رایج‌ترین نوع اکو، برای بررسی نارسایی قلبی و تشخیص علت سوفل قلبی (یا صدای اضافی قلب)
• اکوکاردیوگرافی ترانس‌ازوفاژیال (Transesophageal) یا اکو از طریق مری: برای بررسی دقیق‌تر بخش‌های خاصی از قلب جهت بررسی منبع لخته خون یا مشکلات دریچه مصنوعی
• اکوکاردیوگرافی استرس (Stress Echo) یا اکوی تحت فشار: برای ارزیابی عملکرد قلب در شرایط فعالیت بدنی و شناسایی انسداد جزئی یا کامل رگ‌های قلب
• اکوی سه‌بعدی (3D Echo): برای تشخیص اختلالات دریچه میترال
• اکوی جنین (Fetal Echo): برای بررسی مشکلات قلبی جنین در دوران بارداری

روش‌های اکوکاردیوگرافی کدامند؟

برای گرفتن تصویر از قلب، تکنیک‌های مختلفی به کار می‌روند که بسته به شرایط شما و ترجیح پزشک انتخاب می‌شوند:

• اولتراسوند دوبعدی (2D): پرکاربردترین روش است که تصاویر دوبعدی از قلب را به صورت «برش‌هایی» روی صفحه نمایش نشان می‌دهد. این برش‌ها می‌توانند برای ایجاد یک مدل سه‌بعدی کنار هم قرار گیرند.
• اولتراسوند سه‌بعدی (3D): فناوری پیشرفته‌ای که تصاویر دقیق‌تری از قلب ارائه می‌دهد و به پزشک امکان می‌دهد قلب را از زوایای مختلف ببیند و عملکرد پمپاژ آن را بهتر ارزیابی کند.
• داپلر: این تکنیک سرعت و جهت جریان خون در قلب را نشان می‌دهد.
• داپلر رنگی: جریان خون را با رنگ‌های مختلف نشان می‌دهد تا جهت حرکت خون مشخص شود.
• تصویربرداری استرین (Strain): تغییرات در حرکت عضله قلب را نشان می‌دهد و می‌تواند نشانه‌های اولیه برخی بیماری‌های قلبی را تشخیص دهد.
• تصویربرداری با ماده کنتراست: ماده‌ای به نام کنتراست به رگ‌های شما تزریق می‌شود تا تصاویر واضح‌تری از قلب به دست آید. برخی افراد ممکن است به این ماده حساسیت خفیفی نشان دهند.
• اکوکاردیوگرافی M-mode: این روش تصویری شبیه به یک نمودار خطی از ساختارهای قلب ایجاد می‌کند، نه یک تصویر واقعی.

اغلب اوقات، اکو با تکنیک‌های داپلر و داپلر رنگی ترکیب می‌شود تا جریان خون در دریچه‌های قلب شما بهتر ارزیابی شود.

اکوکاردیوگرافی قلب جنین

پزشکان می‌توانند از اکوکاردیوگرام جنینی برای مشاهده قلب جنین در حال رشد استفاده کنند. این آزمایش معمولاً در هفته‌های ۱۸ تا ۲۲ بارداری انجام می‌شود.

متن انگلیسی:

Echocardiograms do not use radiation, so they are not harmful to a pregnant person or a baby.

ترجمه متن:

در اکوکاردیوگرافی از اشعه استفاده نمی‌کند، بنابراین برای فرد باردار یا جنین ضرری ندارد.

آزمایش اکو قلب چقدر طول می‌کشد؟

انجام اکوکاردیوگرام معمولاً بین 40 تا 60 دقیقه زمان می‌برد. اکوی ترانس‌ازوفاژیال ممکن است تا 90 دقیقه طول بکشد.

اکوکاردیوگرام (اکو قلب) چه تفاوتی با نوار قلب (EKG) دارد؟

اکوکاردیوگرام با نوار قلب (ECG یا الکتروکاردیوگرام) فرق دارد. نوار قلب فعالیت الکتریکی و ریتم قلب را نشان می‌دهد، در حالی که اکو ساختار و عملکرد قلب را بررسی می‌کند.

اکوکاردیوگرافی اغلب پس از انجام نوار قلب (ECG) درخواست می‌شود. نوار قلب با استفاده از الکترودهایی که روی پوست قرار می‌گیرند، فعالیت الکتریکی قلب را اندازه‌گیری می‌کند.

متن انگلیسی:

If the results of the ECG show unusual activity, your cardiologist may order an echocardiogram to get a more detailed picture of your heart.

ترجمه متن:

اگر نتایج نوار قلب غیرعادی باشد، پزشک ممکن است اکوکاردیوگرافی را برای بررسی دقیق‌تر قلب تجویز کند.

جزئیات آزمایش اکوکاردیوگرافی

چه انتظاری باید در طول اکوی قلب داشت؟

اکوکاردیوگرافی ممکن است به‌صورت سرپایی یا در بیمارستان انجام شود.

مراحل کلی آن به این صورت است:

• تمام جواهرات یا اشیایی که ممکن است در فرآیند اختلال ایجاد کنند را درآورید. می‌توانید عینک، دندان مصنوعی یا سمعک خود را نگه دارید.
• لباس‌های بالا تنه را درآورده و لباس مخصوص بیمارستانی (گان) بپوشید.
• روی تخت معاینه به پهلوی چپ دراز می‌کشید. ممکن است بالشی پشت کمرتان قرار دهند تا راحت‌تر باشید.
• به دستگاه نوار قلب (ECG) وصل می‌شوید که فعالیت الکتریکی قلب را با استفاده از الکترودهای چسبنده کوچک ثبت می‌کند. این اطلاعات با تصاویر اکو مقایسه می‌شود.
• اتاق تاریک می‌شود تا تصاویر روی مانیتور اکو بهتر دیده شوند.
• در اکو از روی قفسه سینه ژل مخصوصی روی پوست قفسه سینه مالیده می‌شود و دستگاه سونوگرافی (ترانسدیوسر) روی پوست حرکت داده می‌شود تا امواج صوتی تصاویر قلب را ایجاد کنند. ممکن است از شما بخواهند به روش خاصی نفس بکشید یا به پهلوی چپ دراز بکشید.
• در اکو از طریق مری پس از بی‌حسی گلو و تزریق آرام‌بخش، لوله‌ای نازک از طریق دهان وارد مری می‌شود تا تصاویر دقیق‌تری از قلب گرفته شود.
• در اکوی استرس تصاویر قلب قبل و بعد از ورزش (مثل راه رفتن روی تردمیل یا دوچرخه ثابت) یا تزریق دارو گرفته می‌شود.
• اگر تصاویر قلب واضح نباشند، ممکن است از ماده کنتراست داخل وریدی استفاده شود تا اتاق‌های قلب بهتر دیده شوند. این ماده کنتراست حاوی ید نیست، بنابراین اگر به میگو یا صدف حساسیت دارید، نگران نباشید.
• پس از اتمام، ژل از روی قفسه سینه پاک شده و الکترودهای ECG برداشته می‌شوند. سپس می‌توانید لباس‌های خود را بپوشید.

به طور کلی، قبل از اکوی قلب نیازی به آمادگی خاصی مثل ناشتا بودن یا استفاده از آرام‌بخش نیست. موارد زیر را رعایت کنید:

• تمام داروهای تجویزی، بدون نسخه و مکمل‌های گیاهی که مصرف می‌کنید را به پزشک اطلاع دهید.
• اگر ضربان‌ساز (پیس‌میکر) دارید، به پزشک بگویید.
• لباسی راحت و گشاد بپوشید که به راحتی بتوانید آن را درآورید یا دکمه‌هایش را باز کنید.

قبل از اکوکاردیوگرافی چه کارهایی نباید انجام داد؟

بسته به نوع اکو، ممکن است لازم باشد از موارد زیر پرهیز کنید:

• خوردن یا آشامیدن
• سیگار کشیدن یا استفاده از محصولات نیکوتینی

اگر به دنبال راهی برای کنار گذاشتن سیگار و شروع یک زندگی سالم‌تر هستید، پیشنهاد می‌کنیم مطلب زیر را از دست ندهید:

بیشتر بخوانید:

چطور سیگار را ترک کنیم؟ راهکارهای عملی برای زندگی سالم‌تر

• مصرف کافئین (قهوه، چای، نوشیدنی‌های بدون کافئین یا برخی داروها)
• در مورد تغییر زمان مصرف داروهایتان حتماً با پزشک مشورت کنید.

آزمایش اکو ترانس‌توراسیک چگونه انجام می‌شود؟

رایج‌ترین نوع اکو، اکوی ترانس‌توراسیک (TTE) است. این نوع اکو از بیرون بدن انجام می‌شود و تکنسین الکترودهایی روی قفسه سینه شما قرار می‌دهد و با استفاده از یک ابزار دستی (ترانس‌دیوسر) تصاویر قلب را ثبت می‌کند.

در این روش:

• لازم نیست آمادگی خاصی داشته باشید.
• از شما خواسته می‌شود لباس بالاتنه را درآورید و روی تخت دراز بکشید (معمولاً به پهلوی چپ).
• چند الکترود کوچک روی قفسه سینه وصل می‌شود تا همزمان ریتم قلب ثبت شود.
• ژل مخصوص روی قفسه سینه یا پروب زده می‌شود.
• پروب روی قفسه سینه حرکت داده شده و تصاویر زنده روی مانیتور نمایش داده می‌شود.
• ممکن است صداهای «هیش‌هیش» بشنوید که طبیعی است و نشان‌دهنده جریان خون در قلب شماست.
• این آزمایش معمولاً بدون درد است، فقط ممکن است ژل کمی خنک باشد یا فشار ترانس‌دیوسر را حس کنید.

کل تست بین ۱۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد و بلافاصله بعد از آن می‌توانید به خانه بروید.

آزمایش اکو ترانس‌زوفاژیال چگونه انجام می‌شود؟

این نوع اکو از داخل قفسه سینه انجام می‌شود و تصاویر دقیق‌تری ارائه می‌دهد، چون ترانس‌دیوسر به قلب نزدیک‌تر است. در این روش، یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر که سر آن ترانس‌دیوسر قرار دارد، از طریق دهان وارد مری می‌شود.

این روش ممکن است کمی دردناک باشد که با آرام بخش و بی حسی موضعی کنترل می شود و بیشتر تهوع و احساس ناراحتی است که بوجود می آید، اما خطر جدی وجود ندارد.

آمادگی برای اکوی ترانس‌ازوفاژیال:

• اگر مشکلات مری (مثل فتق هیاتال)، مشکل بلع، آپنه خواب یا سابقه مصرف مواد مخدر دارید، به پزشک اطلاع دهید.
• در مورد داروهای خواب، اضطراب یا درد با پزشک صحبت کنید.
• حداقل 6 ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید یا ننوشید.
• داروهای معمول خود را طبق دستور پزشک با کمی آب مصرف کنید.
• شخصی را برای همراهی و بردن شما به خانه هماهنگ کنید، چون به دلیل آرام‌بخش نمی‌توانید تا 24 ساعت رانندگی کنید.
• لباس راحت بپوشید و اشیای قیمتی را همراه نیاورید.

آزمایش اکو استرس ورزشی چگونه انجام می‌شود؟

اکوی استرس نشان می‌دهد قلب شما در شرایط فعالیت سنگین چطور کار می‌کند. در این آزمایش، تکنسین ضربان قلب، ریتم و فشار خون شما را کنترل می‌کند و همزمان تصاویر اکو می‌گیرد. این آزمایش شبیه تست ورزش معمولی است، با این تفاوت که از تصویربرداری اکو هم استفاده می‌شود.

آماده‌سازی برای اکوی استرس:

• حداقل 4 ساعت قبل از آزمایش چیزی جز آب نخورید یا ننوشید.
• در روز آزمایش سیگار نکشید.
• 24 ساعت قبل از آزمایش کافئین (قهوه، چای، نوشیدنی‌های بدون کافئین یا برخی داروهای مسکن) مصرف نکنید.

دلایل علمی برای محدود کردن مصرف کافئین را در مطلب زیر بخوانید:

بیشتر بخوانید:

چرا باید مصرف کافئین را محدود کرد؟

• در مورد داروهای قلبی یا دیابت با پزشک مشورت کنید.
• لباس و کفش راحت برای ورزش (تردمیل یا دوچرخه) بپوشید.

در طول اکوی استرس:

• الکترودهای نوار قلب روی قفسه سینه شما قرار می‌گیرد.
• قبل از شروع ورزش، تصاویر اولیه اکو گرفته می‌شود.
• روی تردمیل راه می‌روید یا دوچرخه ثابت می‌زنید تا خسته شوید (معمولاً 7 تا 12 دقیقه).
• در حین ورزش، تکنسین علائم شما را بررسی می‌کند.
• بلافاصله پس از ورزش، تصاویر اکوی دیگری گرفته می‌شود.
• پس از خنک شدن بدن، علائم حیاتی شما تا بازگشت به حالت عادی کنترل می‌شود.

چه غذا و داروهایی پس از انجام اکوی قلب باید استفاده کرد؟

معمولاً می‌توانید رژیم غذایی و فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرید، مگر اینکه پزشک دستور دیگری بدهد. معمولاً مراقبت خاصی پس از اکو لازم نیست.

خطرات و عوارض اکوی قلب چیست؟

این روش تصویربرداری غیرتهاجمی است و تقریباً هیچ خطری ندارد. ممکن است به دلیل فشار مبدل روی بدن، کمی احساس ناراحتی کنید. همچنین برای برخی افراد، دراز کشیدن طولانی‌مدت روی تخت معاینه ممکن است کمی ناراحت‌کننده یا دردناک باشد.

بسته به شرایط سلامتی خاص شما، ممکن است خطرات دیگری وجود داشته باشد که باید قبل از انجام اکو با پزشک خود در میان بگذارید.

اکو در موارد نادر ممکن است عوارض زیر را ایجاد کند:

• تحریک گلو در اکوی مری
• واکنش آلرژیک به ماده حاجب یا داروی بی‌حسی
• تغییر فشار خون یا کاهش اکسیژن در تست استرس

نتایج و پیگیری اکوی قلب

نتایج اکوی قلب چه چیزی را نشان می‌دهد؟ (تفسیر آزمایش اکو قلب)

تصاویر اکوی قلب باید توسط پزشک متخصص قلب بررسی شوند. به طور کلی، نتایج اکوکاردیوگرافی می‌تواند نشان‌دهنده موارد زیر باشد:

• تغییرات در اندازه قلب: دریچه‌های ضعیف یا آسیب‌دیده، فشار خون بالا یا بیماری‌هایی که باعث ضخیم شدن دیواره‌های قلب یا بزرگ شدن اتاقک‌های آن می‌شوند.
• قدرت پمپاژ قلب: این آزمایش نشان می‌دهد که قلب با هر ضربان چقدر خون پمپ می‌کند (کسر تخلیه) و حجم خون پمپ‌شده در یک دقیقه (برون‌ده قلبی). اگر قلب خون کافی پمپ نکند، ممکن است علائم نارسایی قلبی ظاهر شوند.
• آسیب عضله قلب: این آزمایش می‌تواند نواحی ضعیف دیواره قلب را که ممکن است به دلیل کمبود اکسیژن یا سکته قلبی آسیب دیده باشند، نشان دهد.
• بیماری‌های دریچه قلب: اکوکاردیوگرافی می‌تواند نشتی یا تنگی دریچه‌های قلب را تشخیص دهد.
• نقایص مادرزادی قلب: این آزمایش تغییرات ساختاری قلب یا ارتباطات غیرطبیعی بین قلب و عروق بزرگ را نشان می‌دهد.

نتایج طبیعی یعنی:

• حفره‌ها و دریچه‌های قلب به‌درستی کار می‌کنند.
• میزان پمپاژ خون قلب طبیعی است.
• مایع اضافی اطراف قلب وجود ندارد.
• تومور یا لخته خون دیده نمی‌شود.

نتایج غیرطبیعی یعنی:

• حفره‌ها یا دریچه‌های قلب به‌درستی کار نمی‌کنند.
• میزان پمپاژ خون کافی نیست.
• مایع اضافی اطراف قلب وجود دارد.
• تومور یا لخته خون مشاهده می‌شود.

نکته: اگر نتایج اکوکاردیوگرافی طبیعی باشد، احتمالا نیازی به آزمایش‌های بیشتر نداشته باشید. اما اگر نتایج نگران‌کننده باشد، ممکن است به آزمایش‌های دیگر نیاز پیدا کنید.

بهبودی پس از اکوی قلب چگونه است؟

غالبا نیازی به زمان ریکاوری نیست؛ جز در اکوکاردیوگرافی ترانس‌ازوفاژیال که ممکن است گلو درد موقتی داشته باشید.

راهنمای مراجعه به پزشک

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟

پزشک ممکن است به دلایل مختلفی اکو تجویز کند، از جمله:

• اگر علائمی دارید و پزشک می‌خواهد دلیل آن‌ها را پیدا کند یا مشکلات احتمالی را رد کند.
• اگر پزشک مشکوک به بیماری قلبی باشد و بخواهد نوع و شدت آن را بررسی کند.
• برای پیگیری بیماری قلبی که قبلاً تشخیص داده شده، مثلاً بیماری دریچه قلب که نیاز به بررسی دوره‌ای دارد.
• قبل یا بعد از جراحی یا اقدامات پزشکی مرتبط با قلب.
• برای بررسی نتیجه یک جراحی یا درمان.

نتایج اکو معمولاً ظرف چند روز توسط پزشک بررسی و اعلام می‌شود. اگر نتایج غیرطبیعی باشد، ممکن است به فوق تخصص قلب ارجاع شوید.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

اکوکاردیوگرافی یک آزمایش مهم و بی‌خطر است که اطلاعات زیادی درباره ساختار و عملکرد قلب شما ارائه می‌دهد. اگر پزشک این آزمایش را توصیه کرده، حتماً بپرسید کدام نوع اکو برای شما مناسب است و چه انتظاری باید داشته باشید.

در مورد نتایج و تصاویر با پزشک خود صحبت کنید تا درک بهتری از وضعیت قلب خود پیدا کنید. مشارکت فعال در فرآیند تشخیص و درمان می‌تواند به شما آرامش بدهد.